All tagged vrijheid
De wereld verandert in een razend tempo. In deze tijden van technologische vooruitgang, sociale fragmentatie en globale uitdagingen, dringt zich een vraag op: hoe waarborgen we vrijheid zonder de cohesie van onze samenleving te verliezen? In mijn nieuw essay Pleidooi voor Moderne Vrijheid: Verantwoordelijk Individualisme in een Inclusieve Maatschappij bied ik een verfrissende en diepgaande kijk op deze cruciale kwestie.
Vrijheid komt te voet en gaat te paard. Kamala Harris pleit voor een Amerika waarin vrijheid, verantwoordelijkheid en respect voor de ander centraal staan, gericht op rechtvaardigheid en inclusiviteit. Donald Trump staat voor een ‘vrijheid’ die selectief en polariserend werkt, gericht op controle en uitsluiting. Voor hem is vrijheid geen universeel recht, maar een voorrecht voor enkelen.
Verantwoordelijk individualisme, toegepast op het tijdperk van Artificiële Intelligentie, zorgt ervoor dat de mens centraal staat. Zo kunnen we een samenleving opbouwen waarin de technologie in dienst staat van vrijheid, verantwoordelijkheid en innovatie, met respect voor onze fundamentele rechten. Het is door het ontwikkelen van kritische en autonome individuen dat we voordeel kunnen halen uit AI en tegelijk een inclusieve samenleving kunnen uitbouwen.
Het succes van liberalisme is zowel zijn grootste kracht als zijn grootste zwakte. Het heeft ons uit de armoede getild en een wereld van overvloed gecreëerd, maar juist omdat het zo succesvol is geweest, wordt het nu bedreigd door zelfgenoegzaamheid en de illusie dat we het ons kunnen veroorloven om zijn principes te verwerpen. De toekomst van de wereld hangt af van ons vermogen om deze principes te verdedigen en te vernieuwen.
Savater opent met de centrale boodschap van Kant over de Verlichting: ‘Durf je eigen verstand te gebruiken!’ waarmee hij resoluut stelling neemt voor het het recht op zelfbeschikking van elke mens, zonder evenwel de plicht tegenover de medemens te vergeten. Zo houdt hij een gepassioneerd pleidooi voor een democratisch burgerschap waarin ‘iedereen dezelfde aanspraak kan maken op veiligheid en welzijn, maar ook dat iedereen dezelfde verplichtingen heeft daaraan bij te dragen’. Recensie door Dirk Verhofstadt
‘Het nationalisme beweert dat het liberalisme de machtigen vertegenwoordigt. In feite is het liberalisme het schild dat de machtelozen beschermt. Het vormt de bescherming voor diegenen die geen andere verdediging hebben. Wanneer dat niet lukt, blijft niks over. We hebben dit in het verleden gezien. En we zien het nu weer,’ zo besluit Ian Dunt zijn indrukwekkende boek How To Be A Liberal dat door elke liberaal zou moeten gelezen worden. Recensie door Dirk Verhofstadt.
In zijn boek Liberalisme. Het verhaal van een idee schetst journalist Edmund Fawcett een fascinerend beeld van de opkomst, de tijdelijke ondergang, de wederopstanding en de actualiteit van het liberale denken. Dat het liberalisme kon doorbreken is een wonder op zich. De essentie ervan is immers het recht op zelfbeschikking van elke mens tegen elke totalitaire, religieuze of collectivistische onderdrukking. Recensie door Dirk Verhofstadt.
De schrijvers stellen dat de wereld van de jager-verzamelaars gekenmerkt werd door gedurfde sociale experimenten en ook is het een misvatting dat landbouw zou hebben geleid tot ontstaan van privé-eigendom. Waar Hobbes ervan uitging dat de mens tot het kwade geneigd en een aangeboren drang tot bezitsvermeerdering en zelfverheerlijking heeft, stelde Rousseau een gedachte-experiment voor waarin de mens eerst in een wilde staat van egalitaire onschuld leefde om langzaam maar zeker af te glijden naar ongelijkheid. Recensie door Enno Nuy.
“Is er een mooiere leidraad voor jonge politici die nog niet aangestoken zijn door lethargie, doemdenken en pessimisme dan het optimisme van de vrijheid? Ik zie vandaag in de politiek geregeld mensen afhaken, meer dan vroeger. Nog jonge, beloftevolle politici die het geluk in andere oorden opzoeken. Dit is een verontrustende evolutie want het speelveld wordt daardoor opengelaten aan opportunisten en extremisten, waarvoor niets mogelijk is. Uiteindelijk verliest de politiek dan.” – Bert Cornelis
De tirannie van de meerderheid is altijd een afschrikwekkend beeld geweest voor liberale denkers. Ook John Stuart Mill zag dit in en waarschuwde ervoor dat in een democratie dwang kan uitgeoefend worden doordat meerderheden minderheden in hun vrijheden aantasten. In die zin is democratie nooit volledig verwezenlijkt, maar enkel een systeem om steeds opnieuw de rechten en vrijheden van het individu te beschermen en te bevestigen.
De vrijheid is ondergeschikt aan de plicht om minderbedeelde bij te staan en te helpen. Hiermee is de grens tussen vrijheid en plichten glashelder. De vrijheid is absoluut, maar is geen excuus om mensen in nood te negeren. Dan heerst een ander principe dat sterker is dan de vrijheid. Ik verwijs hiervoor naar John Stuart Mill die het in On Liberty als volgt omschreef. “Niet alleen door zijn handelingen, maar ook door zijn nalatigheid kan iemand een ander leed doen, en in elk van beide gevallen draagt hij met recht de verantwoordelijkheid.”
Het liberalisme staat wereldwijd onder druk. Redenen genoeg om terug te keren naar de grondslagen ervan. Dat is wat Alan Ryan doet in The Making of Modern Liberalism. Daarin gaat hij op zoek naar de basisideeën van het liberalisme vanaf de Verlichting tot onze hedendaagse tijd. In feite betreft het een bundeling van essays die de auteur de voorbije decennia schreef en waarin hij grondig de teksten analyseert van vooraanstaande liberale denkers zoals Locke, Hume, Tocqueville, Mill, Dewey, Popper, Berlin, Hayek en Rawls. Recensie door Dirk Verhofstadt.
Misschien is het leven zelf wel de ultieme – maar in de ogen van sommigen al veel te breed opgevatte – grens van de vrijheid. Alle handelingen zijn toegelaten zolang ze het leven van anderen niet gevaar brengen. Het voldoet me niet. Ook mistoestanden die niet levensgevaarlijk zijn, mogen niet ondergeschikt zijn aan de individuele vrijheid. Een betere definitie van de vrijheid lijkt me het toelaten van alle handelingen door de mens voor zover ze geen medemensen benadelen.
Niemand zal ontkennen dat inperking op de vrijheid gerechtvaardigd kan zijn. Dit maakt nu eenmaal deel uit van een beleid. Dit betekent echter niet dat men deze restricties mag voordoen als een geëvolueerde vorm van vrijheid of een vrijheid 2.0. Dat zijn ze niet! Ze blijven te allen tijde een beknotting van de vrijheid en dienen ook zo te worden benoemd. Doet men dit niet, dan wekt men argwaan en is de stap naar een nieuw vrijheidskonvooi licht gezet.
Woke-denken is de renaissance van het radicale gemeenschapsdenken, maar dan op de linkerzijde. In die zin schuren de ideeën aan tegen het identitaire denken van extreemrechts. Om mensen toe te laten ‘zichzelf te zijn’, moeten we de muren rondom hen slopen. De woke-beweging wil die weer opbouwen. Dat komt omdat ze de samenleving reduceert tot machtsstructuren die discriminatie veroorzaken. Ze ziet geen vrije, samenwerkende mensen, maar alleen concurrerende groepen. Een samenleving van daders en slachtoffers.
Dit is een heel belangrijk boek. Terwijl met de coronacrisis velen de weg inslaan van de confrontatie en polarisatie, zoekt de moraalfilosoof bedachtzaam, kritisch en rationeel naar concrete oplossingen. Hij reikt handvaten aan om op een genuanceerde manier de tegenstellingen te overbruggen. Het zou dan ook breed gelezen moeten worden en deel uitmaken van het publieke debat. Voor Loobuyck is de centrale vraag hoe we harmonieus met elkaar kunnen samenleven, en hoe we vrijheid, veiligheid en solidariteit zo goed mogelijk kunnen combineren. Recensie door Dirk Verhofstadt.
Mensen die hun individuele vrijheid opeisen om niet gevaccineerd rond te lopen, creëren schade aan anderen. Maar je moet wel geloof hechten aan wat de wetenschappers vertellen over die schade. Die zeggen dat de pool van niet-gevaccineerden de circulatie van het virus bestendigt en zo nieuwe varianten kan produceren die de risico’s van de gevaccineerden verhogen. Bovendien komen die niet-gevaccineerden in ziekenhuizen terecht en verdringen de medische verzorging van gevaccineerde patiënten met andere aandoeningen.
Het liberalisme heeft de neiging om duidelijk ‘zichtbare’ schade te bestraffen (bijvoorbeeld wanneer ik iemand met geweld zijn portemonnee afhandig maak), maar andere, indirecte vormen onder het tapijt te schuiven (bijvoorbeeld schade door jarenlange fabrieksarbeid onder ongezonde omstandigheden). Dat was altijd al een prangende (maar doorgaans genegeerde) kwestie voor liberalen, maar ze kwam met de coronacrisis des te duidelijker aan het licht. Thijs Lijster (foto: Harry Cock).
Het liberalisme kende in de voorbije eeuwen sterke tegenstanders waarbij het dreigde ten onder te gaan. Zoals in de negentiende eeuw onder invloed van het nationalisme en het romantisme. Zoals in de twintigste eeuw onder de almacht van het fascisme en het communisme. Zoals nu onder het gebeuk van de theocratie, het nationalisme, het populisme en het autoritarisme. Maar steeds opnieuw stond het liberalisme weer recht en kende het grote successen.
