Het liberalisme is en blijft relevant – Dirk Verhofstadt

‘Zijn ideologieën nog van deze tijd?’ Op de website van Vlinks – een Vlaams, sociaal en progressief netwerk – schreef econoom en sinoloog Jan Wostyn een belangwekkend opiniestuk over de relevantie van de traditionele partijen voor de uitdagingen van de 21ste eeuw (https://www.vlinks.be/?p=1907). Zijn besluit is bikkelhard: ‘De traditionele partijen hebben hun tijd gehad. Ze zullen ongetwijfeld blijven proberen zichzelf opnieuw uit te vinden, maar zolang men de relevantie van de eigen ideologie niet in vraag durft stellen, zullen dat ijdele pogingen blijven.’ Een van zijn belangrijkste argumenten is dat elk van de traditionele partijen – liberalen, socialisten en christendemocraten – hun centrale missie min of meer verwezenlijkt zagen. Zo worden centrale waarden als vrijheid, solidariteit en menselijke verbondenheid, aldus Wostyn, door niemand nog gecontesteerd.

Dat laatste is grotendeels waar. Veel van de liberale standpunten bijvoorbeeld, zoals het belang van de vrijheid en de vrije markt, genieten vandaag ook steun van sociaaldemocraten, net zoals liberalen vandaag het belang van een efficiënte sociale zekerheid erkennen. Of neem de christendemocratie die zich de voorbije decennia grotendeels heeft neergelegd bij ethische kwesties zoals abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Ook de andere politieke stromingen, de ecologisten en Vlaams-nationalisten zullen niet snel deze gedeelde sociaaleconomische en maatschappelijke consensus in vraag stellen. Alleen de communisten blijven de vrije markt afwijzen, al is hun alternatief niet duidelijk, temeer omdat elk experiment hiermee in het verleden geleid heeft tot onvrijheid, inefficiëntie en algemene verarming. En er zijn radicale gelovigen, zoals salafisten, die van elders uit de wereld naar onze contreien kwamen en die hier de Verlichtingswaarden verwerpen.

Toch zullen de traditionele ideologieën, in het bijzonder het liberalisme, ook in de toekomst een belangrijke rol spelen, niet enkel op regionaal en nationaal vlak, maar ook op Europees en wereldvlak. We leven immers niet langer rond een kerktoren, maar maken door de globalisering deel uit van een groter geheel. Sommigen wijzen die globalisering af en pleiten ervoor om terug te plooien op de natiestaat of kleinere regio’s. Ze zijn ervan overtuigd dat we onze welvaart enkel veilig kunnen stellen en zelfs doen toenemen door ons af te schermen van de mondiale ontwikkelingen. Nationalisten en conservatieven pleiten voor een eenvormige identiteit, met burgers die dezelfde taal spreken en liefst hetzelfde geloof belijden, voor een behoud van tradities en gewoontes, voor het stopzetten van elke  migratie.

In zowat alle landen zien we een opmars van nationalistische, conservatieve, streng religieuze en zelfs autoritaire partijen. Niet alleen in de VS, Groot-Brittannië, Rusland, India, Brazilië, Turkije en de Filippijnen, maar ook binnen de Europese Unie, zoals in Polen, Hongarije en Oostenrijk. Zelfs in onze contreien met partijen als Vlaams Belang, N-VA, de PVV van Geert Wilders, Forum voor Democratie en Ja21. In die context is en blijft het liberalisme bijzonder relevant. Sterker nog, de belangrijkste politieke en ideologische strijd voor de toekomst is die tussen nationalisme en liberalisme, tussen autoritarisme en democratie, tussen conservatisme en vooruitgang, tussen collectivisme en individualisme, tussen theocratie en secularisme, tussen provincialisme en kosmopolitisme, tussen ‘Eigen volk eerst’ en wereldburgerschap.

De strijd voor meer vrijheid, meer recht op zelfbeschikking en meer vooruitgang is niet voorbij. Integendeel, die strijd is meer dan ooit actueel en noodzakelijk. Dat zien we in de VS waar een verliezende president zijn aanhangers het Capitool liet bestormen. Dat zien we in Rusland, Turkije en Hongarije waar de pers aan banden wordt gelegd. Dat zien we in Polen en Hongarije waar de Lgbtq-gemeenschap letterlijk wordt aangevallen en de rechterlijke macht steeds minder onafhankelijk kan functioneren. Dat zien we in tal van landen waar de theocratie het patriarchaat in stand houdt en vrouwenrechten aan banden legt. Dat zien we in China en andere communistische landen waar minderheden onderdrukt worden en de overheid een steeds grotere greep op het individu heeft.

Maar ook in onze contreien blijft het liberale gedachtengoed relevant. Denk aan de coronacrisis waarbij regeringen al te eenvoudig, al te halfslachtig, en op een bedenkelijke grondwettelijke grondslag, de vrijheid van burgers aan banden legden. Denk aan de voortdurend uitdijende overheid, het Public Choice-gedrag van onze politici en de enorme belastingdruk die werken en investeren in de weg staan. Denk aan het verval van onze privacy, zoals de verplichting om onze vingerafdruk op onze ID-kaart te zetten, en het gebrek aan wettelijke bescherming tegen de internetgiganten. Denk aan de ingewikkelde staatsstructuur, de inefficiënte bevoegdheidsverdeling, en de onwil om problemen op een Europees en mondiaal niveau aan te pakken, zoals de klimaatverandering, migratie, veiligheid, overmatige machtsconcentratie en monopolisme.

Ook op het vlak van milieu is het liberale gedachtengoed belangrijk. Tegenover de negationisten van de klimaatopwarming en tegenover het dogmatisch conservatisme van veel groene bewegingen, staat het liberale ecomodernisme dat een sterk geloof heeft in de technologische vooruitgang en de creativiteit van de mens, onder meer op vlak van kernenergie en ggo’s. Op ethisch en maatschappelijk vlak blijft het liberalisme onmisbaar met haar strijd voor meer individualisme of het recht op zelfbeschikking van mensen om zelf te kunnen beslissen over hun levenslot. Op sociaal vlak is de belangrijke liberale nuance cruciaal dat we niet moeten streven naar gelijke uitkomsten, maar naar gelijke kansen voor iedereen.

Het liberalisme kende in de voorbije eeuwen sterke tegenstanders waarbij het dreigde ten onder te gaan. Zoals in de negentiende eeuw onder invloed van het nationalisme en het romantisme. Zoals in de twintigste eeuw onder de almacht van het fascisme en het communisme. Zoals nu onder het gebeuk van de theocratie, het nationalisme, het populisme en het autoritarisme. Maar steeds opnieuw stond het liberalisme weer recht en kende het grote successen. Dat zal in de toekomst weer het geval zijn, omdat de mens nu eenmaal vrij wil zijn en geen enkele kracht dat blijvend kan onderdrukken. Vandaar de massale protesten in Hong Kong tegen de Chinese dictatuur, de toenemende betogingen in Rusland tegen de autoritaire Vladimir Poetin, de strijd tegen het regime van Alexander Loekasjenko in Wit Rusland, de acties van Owena Ardra tegen kindhuwelijken in Indonesië, de wereldwijde Black Lives Matter-betogingen, het verzet tegen de PiS-partij die abortus en de LGBTQ-gemeenschap wil verbieden, enz. Miljoenen mensen komen hiervoor op straat. Voor hen is het liberale gedachtegoed vandaag relevanter dan ooit. Zij vormen de voorhoede van een nieuwe, wereldwijde liberale golf.

Dirk Verhofstadt is politiek filosoof en kernlid van Liberales