Harris versus Trump – Ivan Vandermeersch

De wereld kijkt vol spanning toe wat de Amerikaanse verkiezingen zullen meebrengen. Een strijd die veel verder reikt dan enkel Kamala Harris versus Donald Trump. Het gaat hier over vrijheid versus onvrijheid, democratische principes versus autoritair populisme. De uitkomst zal niet alleen Amerika’s toekomst, maar ook in ruime mate de wereldorde beïnvloeden. Meer dan ooit vereist dit kantelmoment een kritische geest – een plicht die bij elkeen van ons ligt.

Het is gekend: vrijheid komt te voet en gaat te paard. Harris pleit voor een Amerika waarin vrijheid, verantwoordelijkheid en respect voor de ander centraal staan, gericht op rechtvaardigheid en inclusiviteit. Trump staat voor een ‘vrijheid’ die selectief en polariserend werkt, gericht op controle en uitsluiting. Voor hem is vrijheid geen universeel recht, maar een voorrecht voor enkelen.

Ware vrijheid kan echter alleen bloeien in een sterke democratie die kritiek en debat actief stimuleert. Zonder dit verwatert een democratie tot een façade, een populistisch theater dat elke kritische reflectie verstikt. De geschiedenis, vooral de lessen uit de jaren dertig en de Tweede Wereldoorlog, toont tragisch aan hoe gevaarlijk blinde volgzaamheid en onverschilligheid kan zijn.

Het populisme dat door Trump wordt aangewakkerd, is zelfs een bewuste uitnodiging tot oproer. Zijn boodschap is doorspekt met wraakzuchtige uitspraken en speelt in op de donkerste kanten van ontevredenheid. Trump roept niet op tot verzoening, maar tot revanche. Zijn campagne staat in het teken van wraak en vergelding. Vier jaar lang heeft hij dit kunnen voorbereiden en zijn aanhang versterken om verdeeldheid te kunnen zaaien. Ongeacht de uitkomst van deze verkiezing, lijkt instabiliteit onvermijdelijk. De Verenigde Staten zullen geconfronteerd worden met langdurige onrust, met onvermijdelijk gevolgen voor de mondiale politieke en economische stabiliteit.

In het politieke krachtenveld doemt een nieuwe, subtiele, maar bijzonder gevaarlijke dreiging op: Elon Musk. Zijn ambitie gaat verder dan zijn zakelijke belangen, hij wil politieke invloed omzetten in wereldmacht. Musk heeft zich ongekend diep geëngageerd tijdens deze verkiezingen en lijkt de toekomst te zien als zijn eigen speelveld. Met zijn technologische, financiële en economische macht – denk aan zijn autobedrijf, X, Starlink en commerciële ruimtereizen voor miljardairs – probeert hij nog meer grip te krijgen op cruciale pijlers van de samenleving. Hij vertoont steeds meer de trekken van een autocraat die technologie niet inzet voor de mensheid, maar voor zijn controle erover.

Er bestaat soms een plicht tot ongehoorzaamheid. Met Musk die steeds meer macht naar zich toetrekt, wordt het cultiveren van een kritische geest geen keuze maar een noodzakelijke plicht. Zoals de filosoof Étienne de La Boétie in zijn Discours de la servitude volontaire beschrijft, zijn mensen geneigd om zich te onderwerpen aan macht wanneer zij in slaap gesust worden door gewoonten en valse beloften van veiligheid en gemak. De La Boétie wijst erop dat onderwerping vaak niet wordt opgelegd, maar vrijwillig wordt aangenomen door mensen die hun eigen vrijheid opgeven en hun kritisch denken laten verstommen. Hij stelt dat deze vorm van zelfonderwerping de weg opent voor tirannie.

Deze waarschuwing is actueler dan ooit: een samenleving die haar kritische geest opgeeft, verliest haar autonomie. Trump en Musk zorgen elk op hun manier tot hetzelfde gevaar – een wereld waarin burgers zich onbewust onderwerpen aan krachten die hen controleren en monddood maken. Zonder actieve invraagstelling en verzet dreigt vrijheid op die manier geofferd te worden op het altaar van macht en controle.

Geen opinie hebben is geen optie meer. De kritische geest is onze sterkste bondgenoot, onze reddingsboei. De plicht tot ongehoorzaamheid wordt in een wereld van Trump en Musk levensnoodzakelijk.

Op 6 november worden we wellicht wakker in een andere wereld. En die wereld vereist actie en waakzaamheid. Vrijheid overleeft alleen in een samenleving waar burgers actief hun rol opnemen, kritisch denken, en opstaan tegen elke dreiging die de vrijheid ondermijnt. Enkel door alert te blijven voor bedreigingen tegen onze vrijheid, kunnen we echte, geleefde vrijheid waarborgen. Ongehoorzaamheid is hier niet langer een keuze, maar de ultieme weg naar een toekomst waarin de menselijke geest kan bloeien, vrij van macht en onderdrukking.

Ivan Vandermeersch

DE auteur is Ere-Secretaris-Generaal BAM