De woke-filosofie maakt samenleven onmogelijk - Bart Somers
In Mechelen is de Warmste Week van start gegaan. Via een bevraging hebben jongeren het thema ‘Kunnen zijn wie je bent’ gekozen. Terecht, want in een VRT-bevraging zegt een op de vijf Vlamingen dat ze dat niet kunnen vanwege hoe ze eruitzien, wie ze graag zien, hun gender of de kleur van hun huid. Het thema toont aan hoezeer een nieuwe generatie alert is voor achterstelling en discriminatie. Ze koestert persoonlijke vrijheid en is alert voor wat die vrijheid bedreigt.
We hebben in ons land een indrukwekkend parcours afgelegd. Holebi’s leven niet langer in de marge. Openlijk racistische bordjes als ‘interdit aux Nord-Africains’ zijn ondenkbaar. Het paternalistische genderpatroon is grotendeels doorbroken. We hebben onze gedeelde identiteit, onze wetten en waarden grondig en in positieve zin bijgesteld. Ons land was nog nooit zo tolerant, breeddenkend en vrij.
Vrijheid = keuze
In enkele decennia zijn we onherkenbaar veranderd. Hoe contradictorisch dat ook klinkt, we zijn daardoor net trouw gebleven aan onszelf. Wie eist dat tradities en opvattingen bevroren worden of ze ongenaakbaar acht en wie elke vraag om verandering en aanpassing afschildert als een aanval op onze identiteit, gooit onze belangrijkste traditie overboord. De kern van onze beschaving is de consequente keuze voor vrijheid.
Feministen vroegen gelijke rechten voor vrouwen. Arbeiders gaven hun leven voor het algemeen stemrecht. Mensen betoogden voor het homohuwelijk. Hebben zij onze samenleving verraden? Of net beter gemaakt? Ze werden in hun tijd verguisd met exact dezelfde verwijten als andere hervormers in het publieke debat vandaag. Maar dankzij hen zijn we nu meer trouw aan onze grondwaarden dan pakweg vijftig jaar geleden.
Wie vrijheid zegt, zegt keuze. Meningsverschillen. Nieuwe inzichten, verandering en vooruitgang. Die vooruitgang is nog steeds nodig. 81 procent van de vrouwen krijgt te maken met seksueel geweld of seksuele intimidatie. Het glazen plafond is een realiteit. Holebi’s krijgen al te vaak met agressie te maken. Onderzoek toont dat mensen op basis van kleur of afkomst ongelijke kansen krijgen op de woning- en arbeidsmarkt.
Mensen labelen
Het werk is dus lang niet af. Sommigen gaan op zoek naar nieuwe strategieën. Dat valt in principe toe te juichen, maar niet elke strategie is heilzaam. Zo is de woke-filosofie een gevaarlijk pad. In tegenstelling tot in de Angelsaksische wereld, heeft die maar een beperkt aantal militante aanhangers in ons land. Maar haar opvattingen sijpelen door in het maatschappelijke debat. Nogal wat goedmenende mensen twijfelen nog wat ze daarvan moeten vinden. Die twijfel komt door oppervlakkige gelijkenissen met andere emancipatiebewegingen: verontwaardiging over discriminatie, geloof in gelijke kansen voor iedereen.
Maar in plaats van mensen te benaderen als unieke personen, kiest de woke-beweging er opnieuw voor om te labelen. Ze denkt de kwalen van een identitair denken – racisme, discriminatie of seksisme – te kunnen bestrijden met datzelfde identitaire denken. Alsof je de pest met de pest bestrijdt. Ze geeft groepsidentiteit voorrang op persoonlijke identiteit. Ze beoordeelt mensen niet op basis van talent, inzet of overtuiging, maar op basis van de kleur van hun huid, hun geslacht of hun seksuele voorkeur. Die vormen een onweerlegbaar argument om de ene te veroordelen en de andere te bevoordelen.
Goed en slecht
Woke-denken is de renaissance van het radicale gemeenschapsdenken, maar dan op de linkerzijde. In die zin schuren de ideeën aan tegen het identitaire denken van extreemrechts. Om mensen toe te laten ‘zichzelf te zijn’, moeten we de muren rondom hen slopen. De woke-beweging wil die weer opbouwen. Dat komt omdat ze de samenleving reduceert tot machtsstructuren die discriminatie veroorzaken. Ze ziet geen vrije, samenwerkende mensen, maar alleen concurrerende groepen. Mannen tegen vrouwen. Wit tegen zwart. Hetero tegen holebi. Een samenleving van daders en slachtoffers. Onderdrukkers en onderdrukten. Goed en slecht. Waarbij de macht van de ene groep de kansen van de andere de wacht aanzegt. Waar mensen verantwoordelijk gesteld worden voor de (vermeende) fouten van de groep waarin woke hen opsluit.
Why I’m no longer talking to white people about race, het boek van de Britse journaliste Reni Eddo-Lodge, is een bevestiging van dat fatalistische denken. Het woke-ideeëngoed legt een bom onder onze democratie, want het maakt samenleven onmogelijk. Onze samenleving kan niet zonder dialoog en gedeeld burgerschap. Behoren tot de ene groep, maakt het volgens aanhangers van woke onmogelijk om het leed van een ander in te beelden. Dat ontslaat mensen van empathie. Net als bij extreemrechts is diversiteit voor hen iets bedreigends in plaats van verrijkends. Dat creëert afkeer, angst en vijanden.
We hebben geen nood aan extra muren tussen groepen. We hebben nood aan bruggen tussen burgers. Meer inlevingsvermogen. Meer dialoog. Meer burgerschap. Minder hokjesdenken en meer persoonlijke vrijheid. Dat zetten we deze week extra in de verf.
Bart Somers
De auteur is Minister van Samenleven
