Wie zich niet laat vaccineren berokkent schade aan anderen - Paul de Grauwe

On Liberty

De pandemie heeft de overheden ertoe gebracht allerlei beperkingen op te leggen op de individuele vrijheid. De vrijheid om zonder maskers rond te lopen; de vrijheid om andere mensen te ontmoeten; de vrijheid om naar restaurants, bioscopen of festivals te gaan; de vrijheid om ongevaccineerd door het leven te gaan. Mensen van wie je dit het minst verwacht voelen zich tekortgedaan en schreeuwen uit dat we in een autoritair regime dreigen terecht te komen, of er al zijn beland.

Wat is daarvan aan? Het is nuttig om uit te gaan van enkele basisprincipes over vrijheid. Geen betere gids dan John Stuart Mill, de grote negentiende-eeuwse liberaal die in zijn boek On Liberty ongeveer alles heeft geschreven wat we hierover willen weten.

Het eerste principe is dat geen enkele individuele vrijheid absoluut is. Dat heeft te maken met het feit dat op een bepaald moment de vrijheid van de ene haast altijd botst met de vrijheid van de andere. Neem de vrijheid om eigendom te verwerven. Als mijn vrijheid om eigendom te verwerven absoluut is, dan kan niemand mij beletten om eigendom van anderen af te nemen. Maar dat botst met de vrijheid van anderen om eigendom te verwerven (en te behouden).

Om die vrijheid op eigendom te organiseren zal elke maatschappij beperkingen moeten opleggen aan die vrijheid. Zo worden in bijna elke maatschappij het stelen en roven niet toegelaten en worden die uitoefeningen van vrijheid beteugeld. Om de vrijheid op eigendom mogelijk te maken voor iedereen moet paradoxaal genoeg die individuele vrijheid op eigendom beperkt worden. Zo niet geldt de wet van de sterkste. De wet van de jungle.

Dat geldt voor alle individuele vrijheden. Ook voor religieuze vrijheid. Die laatste kan niet absoluut zijn, anders komen we in een situatie terecht dat in de naam van de individuele religieuze vrijheid meisjes worden besneden en vrouwen die overspel plegen worden gestenigd.

Het hele maatschappelijk bestel is er dus op gericht de limieten van de individuele vrijheden te bepalen om die vrijheden zo veel mogelijk te garanderen voor de hele bevolking.

Wetenschappelijk onderzoek

Wat is dan het criterium om de limieten op individuele vrijheden vast te leggen? Het antwoord is: de schade die ik bij de uitoefening van mijn vrijheid aan anderen berokken. Ik ben vrij zolang ik geen schade berokken aan anderen. Breng ik schade toe aan anderen, dan moet mijn vrijheid worden beperkt en moet ik worden gestraft als ik die vrijheid toch uitoefen.

Als een individu steelt is de schade gemakkelijk vast te leggen en is het relatief gemakkelijk om de strafmaat te bepalen. Maar dikwijls is het niet zo gemakkelijk om de schade vast te stellen. Sommigen eisen de vrijheid op om met 120 kilometer per uur door de dorpskom te rijden. Meestal zal er geen schade zijn omdat er geen ongeluk is. We beperken die vrijheid op basis van wetenschappelijk-statistisch onderzoek dat stelt dat overdreven snelheid gemiddeld veel dodelijke ongelukken veroorzaakt. Om een draagvlak voor een beperking van de individuele vrijheid op racen in de dorpskom te ontwikkelen moet er voldoende vertrouwen zijn in de wetenschappers.

Dat geldt ook in andere domeinen, het milieu en epidemieën. We beperken de vrijheid van ondernemers om CO2 uit te stoten op basis van het wetenschappelijk inzicht dat die uitstoot tot opwarming van de aarde leidt en dus tot veel schade leidt voor miljoenen mensen. Die vrijheid moet dus worden beperkt.

Vaccinaties

Ik kom tot vaccinaties. Mensen die hun individuele vrijheid opeisen om niet gevaccineerd rond te lopen, creëren schade aan anderen. Maar je moet wel geloof hechten aan wat de wetenschappers vertellen over die schade. Die zeggen dat de pool van niet-gevaccineerden de circulatie van het virus bestendigt en zo nieuwe varianten kan produceren die de risico’s van de gevaccineerden verhogen. Bovendien komen die niet-gevaccineerden in ziekenhuizen terecht en verdringen de medische verzorging van gevaccineerde patiënten met andere aandoeningen. De wetenschap zegt dus dat iemand die zich niet laat vaccineren schade berokkent aan anderen. De vrijheid om zich niet te laten vaccineren moet dus worden beperkt om de vrijheid van anderen op een goede gezondheid gaaf te houden.

Hoe beperken we die vrijheid dan? De meest voor de hand liggende oplossing is een verplichting tot vaccinatie zoals we dat al lang doen met andere vaccins. Een andere oplossing is de coronapas. Die dwingt niet, maar geeft sterke prikkels om zich te laten vaccineren.

Een aantal politici wil van een veralgemening van de coronapas niets weten. Ze ontkennen daarmee de wetenschap die stelt dat niet-gevaccineerden een gevaar zijn voor al de anderen en de vrijheid van die laatsten op een gezond leven beperken.

Paul De Grauwe is professor aan de London School of Economics.

Zijn column verschijnt tweewekelijks in De Morgen.