“Niets is allemaal hetzelfde. De tegenstanders van de reductio ad Hitlerum beweren dat de situatie van 1933 niet te vergelijken is met die van nu. Veel is inderdaad anders. Maar Dirk Verhofstadt heeft zoveel huiveringwekkende paralellen ontdekt in al hun wreedheid en onmenselijkheid dat niet getwijfeld kan worden: extreemrechts is vandaag de dag even gevaarlijk als het was in de jaren dertig.” – Inleiding van Walter Zinzen bij de boekvoorstelling van Dagboek 1933 op 20 december 2022.
Wat Verhofstadt doet, is gelijkenissen optekenen tussen de doelstellingen van de nazi’s in het Duitsland van 1933 en hedendaagse antidemocratische en rechtsextremistische politieke partijen. In België gaat het om het Vlaams Blok, in Nederland met name om Forum voor Democratie. ‘Extreemrechts wil de natiestaat omvormen tot een identitaire “nationale volksgemeenschap” waarbij het verleden vaak mythische proporties krijgt en men gelooft in een wedergeboorte of renaissance ervan.’ Recensie door Floris van den Berg.
‘Dat ik besta, heb ik aan de Eerste Wereldoorlog te danken. Vijftien miljoen soldaten en burgers verloren er hun leven, maar ik kreeg het mijne cadeau,’ schrijft Vander Taelen. Tijdens de oorlogsjaren schreef zijn grootvader Achille een hele reeks brieven aan zijn oudere broer Hector die Vander Taelen gebruikte om een indringend beeld te schetsen van de Grote Oorlog. Het is tegelijk een prachtige hommage aan zijn moedige en vrijheidslievende pépé die niemand onberoerd zal laten. Recensie door Dirk Verhofstadt.
Johan Braeckman heeft al veel prijzen en erkenningen op zijn palmares, waaronder de Belgische Prijs Vrijzinnig Humanisme 2019. De atheïstisch-humanistische vrijdenkersvereniging De Vrije Gedachte, opgericht in 1856, is van mening dat de prijs voor Atheïst van het Jaar niet mag ontbreken. De Vrije Gedachte is vol bewondering voor zowel de scherpzinnigheid van zijn atheïsme als zijn tomeloze enthousiasme om atheïsme, humanisme en kritisch denken voor een breed publiek uit te dragen.
Verhofstadt schetst met zijn boek Dagboek 1933: het gevaar van extreemrechts een donker maar scherp beeld van verwarrende tijden. Het boek vergelijkt 1933 met 2022 op 34 verschillende vlakken en vindt verrassend veel parallellen. Een actueel boek, niet alleen in het licht van het neonazinetwerk dat deze week in Duitsland werd opgerold, maar ook met het oog op de Belgische verkiezingen van 2024 .
Dit boek van Uwe Wittstock doet sterk denken aan het werk van Florian Illies die min of meer dezelfde aanpak hanteert. Wittstock zoomt nadrukkelijk in op de maand februari 1933, een cruciale maand voor cultureel Duitsland. Hitler wordt rijkskanselier en grijpt de macht. Vrijwel onmiddellijk beginnen de nazi’s met het ontmantelen van de parlementaire democratie en het opjagen van communisten en joden. En kunstenaars. Recensie door Enno Nuy.
De Vadder stelt dat het nu wel tijd wordt voor nieuwe recepten en frisse ideeën. Hij formuleert hierbij een aantal voorstellen, hoewel die eerder algemeen blijven en niet steeds even concreet uitgewerkt worden. Hoe dan ook, het is intussen wel duidelijk dat er geen pasklare oplossingen zijn. Er zijn geen eenvoudige ingrepen die het vertrouwen in de politiek meteen kunnen herstellen, en dat is ook een boodschap die duidelijk blijkt uit het boek. Recensie door Miranda Schoonacker.
De schrijvers stellen dat de wereld van de jager-verzamelaars gekenmerkt werd door gedurfde sociale experimenten en ook is het een misvatting dat landbouw zou hebben geleid tot ontstaan van privé-eigendom. Waar Hobbes ervan uitging dat de mens tot het kwade geneigd en een aangeboren drang tot bezitsvermeerdering en zelfverheerlijking heeft, stelde Rousseau een gedachte-experiment voor waarin de mens eerst in een wilde staat van egalitaire onschuld leefde om langzaam maar zeker af te glijden naar ongelijkheid. Recensie door Enno Nuy.
Een filosoof die zich onvermoeibaar inzet om kritisch denken te promoten is de Gentse filosoof, vrijdenker, humanist, scepticus, atheïst en liberaal Johan Braeckman. Zijn boek Ezelsoren. Kanttekeningen bij moeilijke kwesties (2022) is een met foto’s van Gwenny Cooman verluchte bundeling van een keuze uit zijn essays voor een breed publiek van de afgelopen 15 jaar. Recensie door Floris van den Berg.
In een open samenleving moeten alle mogelijke onderwerpen openlijk en zonder taboes besproken kunnen worden. Hoewel er veel aan seks wordt gedacht en gedaan, is het aantal toegankelijke boeken met een liberaal-humanistische inslag niet zo groot. Er zijn niet alleen vijanden van de open samenleving, zoals liberaal filosoof Karl Popper die besprak in zijn beroemde boek, er zijn ook vrienden van de open samenleving. Linda Duits is er één van. Recensie door Floris van den Berg.
“Vandaag worden er veel vragen gesteld over de betrokkenheid en (collectieve) schuld van personen, landen en instanties bij kolonisatie, oorlogsmisdaden, genocide, plundering, uitbuiting, racisme, discriminatie, enz. Het is een vraag naar de schuld van vroegere én huidige generaties. Het blijkt lastig om die op een tegemoetkomende en verantwoordelijke manier te beantwoorden.” Recensie door Karel Van Dinter.
In een passage over herkomst van mensen en culturen schrijft Magris: “De echte vraag is niet waar je vandaan komt maar waar je naar toe gaat”. En dat is een thema dat vaker terugkeert in het werk van deze Italiaanse schrijver. We weten natuurlijk allang dat de Britten niet uit Engeland kwamen en de Spanjaarden niet uit Spanje, zoals we ook weten dat zelfs het overgrote deel van de flora, waar ook ter wereld, uit exoten bestaat, van elders gekomen. Recensie door Enno Nuy.
“Is er een mooiere leidraad voor jonge politici die nog niet aangestoken zijn door lethargie, doemdenken en pessimisme dan het optimisme van de vrijheid? Ik zie vandaag in de politiek geregeld mensen afhaken, meer dan vroeger. Nog jonge, beloftevolle politici die het geluk in andere oorden opzoeken. Dit is een verontrustende evolutie want het speelveld wordt daardoor opengelaten aan opportunisten en extremisten, waarvoor niets mogelijk is. Uiteindelijk verliest de politiek dan.” – Bert Cornelis
“De roep naar legerdienst is een collectivistische uitspatting. Een jaar aan arbeid opeisen is in strijd met de principes van een democratische rechtsstaat. Vlaams-nationalisten beweren vaak dat ze antisocialistisch zijn, maar dat heeft geen enkele geloofwaardigheid als je terloops wel een recht ziet van de collectiviteit om een jaar uit iemands leven ‘terug te vragen’.” - Lawrence Vanhove
“Hoewel ze spreken van liefde en verbinding, hun narratieven larderen in esoterisch taalgebruik, hun posts opsmukken met spirituele memes over de ziel en het zelf, en kwistig strooien met emoji's van hartjes en bidhandjes, wordt de alliantie tussen conspirituelen met een discours dat bijzonder vijandig staat tegenover de democratie en de grondwettelijke rechtsstaat steeds duidelijker. En die alliantie wordt ook steeds vakkundiger gesmeed. Door conspirituele influencers.” – Eva Vanhoorne
Mary Austin schreef romans, gedichten en toneel, ze was een feministe avant la lettre, kwam op voor de rechten van indianen en Latino’s en maakte zich druk om het milieu en de verwoestende invloed van de mens daarop. Hoe ze zo enorm veelzijdig en productief kon zijn is een raadsel. Je zou zeggen dat je al een heel leven nodig hebt voor je een boek als dit Het land van weinig regen kunt schrijven. Recensie door Enno Nuy.
Niet eerder las ik werk van deze Jeroen Theunissen. Hij verlaat vrouw en twee jonge zoontjes om te gaan wandelen van het uiterst westelijke puntje van Ierland naar Istanbul, in totaal zo’n slordige 3700 kilometer. Hij gebruikt daarvoor 185 wandeldagen en loopt gemiddeld dus twintig kilometer per dag. In dit boek beschrijft hij zijn wandeltocht, zijn wederwaardigheden, overpeinzingen en associaties. Dit is het soort boek dat ik graag lees en ben benieuwd wat hij mij te vertellen heeft. - Recensie door Enno Nuy
“Persoonlijk ervaar ik geen emoties bij het al dan niet bestaan van buitenaards leven. Als het er niet is, zal ik me er niet eenzamer door voelen. Is het er wel, dan zou ik het geweldig vinden als ik dat nog tijdens mijn eigen leven mee kan krijgen. Maar het lijkt er ondertussen wel op dat ons eigen intelligente bestaan verder is dan ander leven binnen ons Melkweg- of Andromedastelsel. Was dat niet het geval, dan zijn we weer terug bij Fermi: waarom hebben ze ons dan nog niet gevonden?” - Enno Nuy
‘Opnieuw schreef Florian Illies een fascinerend boek, ook al waagt hij zich nergens aan wetenschappelijke distantie of een diepgravender analyse. De erotomanie en de vrijgevochtenheid van het interbellum, waarvan ik nog steeds vermoed dat die zich voornamelijk tot de culturele elite beperkte, zijn fascinerend, ook al lijkt mij een dergelijke levenshouding buitengewoon vermoeiend.’ - Recensie door Enno Nuy.
‘We moeten de universiteiten laten zijn wat ze moeten zijn: bolwerken van vrijheid van meningsuiting en van academische vrijheid’, schrijven Leo Neels en Astrid Elbers. Ze treden op als woordvoerders van een petitie die opgestart werd nadat twee werknemers van de UAntwerpen voorlopig geschorst werden nadat beelden van een gesprek op sociale media circuleerden. Daarop waren uitspraken te horen over “Marokkanen” en “de Joods-orthodoxe gemeenschap”.
