Wat Hannah Arendt in Hitlers Duitsland zag, zien we ook in Trumps Amerika – Jackie Calmes
Als afstammeling van Duitse immigranten verslond ik vanaf mijn studententijd geschiedenissen over de opkomst van het fascisme om te begrijpen hoe de beschaafde en ontwikkelde democratie van mijn overgrootouders zo tragisch ten onder kon gaan. Ik heb het nooit begrepen; ik had de zelfgenoegzaamheid van een Amerikaan die de medeplichtigheid van Duitsers onbegrijpelijk maakte. Tientallen jaren later begrijp ik het wel. Omdat het hier gebeurt.
Hitler en de nazi's vergelijken met Donald Trump en zijn MAGA-beweging is natuurlijk beladen. Trumps wereldoorlog is een bloedeloze oorlog om handel; zijn wetteloze arrestaties van migranten en binnenlandse vijanden zijn gericht op deportatie, niet op uitroeiing.
En toch zijn de parallellen onmiskenbaar. Dat werd deze week dramatisch duidelijk toen ik deelnam aan een preview en discussie van een documentaire over het leven van de Duits-Amerikaanse Hannah Arendt, de Joodse overlevende en chroniqueur van het nazi-totalitarisme. (De film, Hannah Arendt: Facing Tyranny, wordt op 27 juni uitgezonden op PBS.)
"Het begin van haar denken loopt parallel aan de opkomst van Adolf Hitler", zegt historicus Lyndsey Stonebridge in de film. Arendts geschriften nadat ze in 1933 uit Duitsland vluchtte, dienen als een waarschuwing voor haar geadopteerde land. Aan het einde van haar leven, ten tijde van president Nixon, betoogde ze dat in de Verenigde Staten "het grootste gevaar van tirannie natuurlijk van de uitvoerende macht komt".
Maar haar nalatenschap is ook een positieve oproep tot individuele actie en persoonlijke verantwoordelijkheid. Ze zou de anti-Trump-protesten van afgelopen weekend, die door miljoenen mensen in het hele land werden gehouden, hebben toegejuicht.
Haar beschrijvingen van de factoren achter Hitlers machtsovername hebben een huiveringwekkende weerklank. Na de Eerste Wereldoorlog voelde de verslagen Duitse bevolking zich economisch bedrogen, vervreemd en wantrouwend tegenover instellingen – de overheid, de media, de academische wereld, het bedrijfsleven en politieke partijen. Veel Amerikanen hebben soortgelijke, al lang sluimerende grieven in de nasleep van globalisering, oorlogen in het Midden-Oosten, een wereldwijde financiële crisis, een pandemie en politieke polarisatie.
Daar komt een amorele, zelfbenoemde sterke man die die onrust aanwakkert door leugens en complottheorieën te gebruiken. Voor Hitler waren de vijanden van de staat echte communisten en Joden; Trumps doelwitten zijn vermeende communisten – Democraten – en (in navolging van Hitler) "ongedierte" immigranten die "het bloed van ons land vergiftigen". Volgens Arendt ontstaat totalitarisme wanneer een politieke partij, die doorgaans extremisten in haar midden onderdrukt, wordt vervangen door een massabeweging die zich aan zo'n leider verbindt.
In de film merkt Roger Berkowitz, oprichter en directeur van het Hannah Arendt Center for Politics and the Humanities, op dat Hitler beweerde een meerderheid te vertegenwoordigen, maar dat hij dat niet deed. Klinkt dat bekend? Toch, zoals Berkowitz uitlegt, overtuigde zijn coherente verhaal van vroegere grieven en toekomstige grootsheid velen. Hij kreeg vooral steun van de minder opgeleide en voorheen apathische arbeidersklasse in Duitsland. Arendt theoretiseerde dat Hitler mensen "de indruk gaf dat ze niet meer alleen waren", dat "ze deel uitmaakten van iets heel groots", zoals Barbara Hahn, hoogleraar Germanistiek, het in de film verwoordt.
We kennen het fenomeen.
In Arendts eerste belangrijke boek, The Origins of Totalitarianism, schreef ze: "Het ideale subject was niet de overtuigde nazi, maar de mensen voor wie het onderscheid tussen feit en fictie niet meer bestond. Een zeer gekoesterde deugd is loyaliteit aan de leider."
Net als de Republikeinse Oude Garde van dit land dacht het conservatieve establishment van Duitsland aanvankelijk Hitler te kunnen controleren, dus politici en leiders uit het bedrijfsleven verstoten of veroordeelden hem niet. Maar hij bespeelde ze, net zoals Trump de Republikeinse "leiders" meester is geworden en zijn populariteit en politieke meedogenloosheid heeft omgezet in totale macht.
Ongecontroleerd brak Hitler snel wetten en de instellingen die hij al lang aanviel. Te bekend. Trump schreef vorige maand op X: "Wie zijn land redt, overtreedt geen enkele wet."
In Origins stelde Arendt dat "totalitarisme alle toptalenten vervangt door zonderlingen en dwazen, wier gebrek aan intelligentie en creativiteit nog steeds de beste garantie voor hun loyaliteit is." De doorgewinterde adviseurs die als vangrail fungeerden in Trump 1.0 zijn verdwenen, vervangen in Trump 2.0 door onervaren slijmballen, complotdenkers, mede-wrekers en economische sukkels: een heel kabinet van zonderlingen. Zo kwam het dat zijn nationale veiligheidsteam vorige maand betrapt werd op het bespreken van militaire plannen op een onveilige commerciële zender (een schending van de federale wetgeving), waarbij per ongeluk een journalist betrokken was.
Met de medeplichtigheid van de mafketels probeert Trump de rechtsstaat te vervangen door een menselijke heerschappij. Nog geen drie maanden later zien we ontvoeringen van legale inwoners door onbekende, gemaskerde agenten en deportaties zonder eerlijk proces. "We geven onze namen niet", zei een man in burger tegen de hoogzwangere vrouw van Columbia-student Mahmoud Khalil tijdens zijn arrestatie op 8 maart. De regering trekt visa in zonder voorafgaande kennisgeving of wettelijke reden, waarbij minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio opschepte: "We zijn elke dag op zoek naar deze gekken" – waarmee hij doelt op degenen wier spraak en politieke gedachtegoed niet overeenkomen met die van Trump.
Het Congres, met een Republikeinse meerderheid, geeft zijn grondwettelijke macht op, met name wat betreft federale uitgaven en tarieven. Trump beperkt de toegang van de media tot het Witte Huis. Hij heeft universiteiten, advocatenkantoren en culturele instellingen aangepakt met strafmaatregelen, en veel instellingen zijn gezwicht.
Federale rechters bieden enige tegenstand, maar worden aangevallen door de president en gehoorzame partijleiders. "We kunnen een hele districtsrechtbank opheffen", vertelde voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Mike Johnson vorige maand aan verslaggevers. Ondertussen heeft de regering enkele gerechtelijke bevelen genegeerd en is het conservatieve Hooggerechtshof tot nu toe grotendeels een confrontatie uit de weg gegaan.
Wat te doen? Dat was de vraag die Arendt zich destijds stelde.
"Een van haar belangrijkste intellectuele bijdragen was het vernieuwen van de categorie politieke actie als reactie", zei Arendt-onderzoeker Ian Rhoad, die ook deelnam aan de preview van de documentaire aan de American University.
Na Hitlers machtsgreep in 1933 "voelde ik me verantwoordelijk", vertelde Arendt later aan een interviewer. "Ik was niet langer van mening dat je slechts een toeschouwer kon zijn." Ze bood onderdak aan Duitsers die doelwit waren van discriminatie in haar appartement in Berlijn en catalogiseerde antisemitische daden voor de openbaarheid – tot haar eigen arrestatie en uiteindelijk haar ontsnapping.
In een laatste toespraak voor haar dood in 1975 waarschuwde Arendt dat totalitaire regeringen proberen de geschiedenis te herschrijven of te begraven naar hun eigen goeddunken. Amerikanen moeten zich verzetten, zei ze, "want het was de grootsheid van deze republiek om, in het belang van de vrijheid, verantwoording af te leggen aan zowel het beste als het slechtste in de mens."
Zo maken we Amerika weer groot.
Jackie Calmes
De auteur is columnist bij de Los Angeles Times.
Dit opiniestuk verscheen op 10 april 2025 in de Los Angeles Times. Het is vertaald en gepubliceerd met toestemming van de auteur.
