Het beest Amerika – Jill Lepore

Voormalig president John Adams (1735-1826) schreef eens dat democratie nooit blijvend was: “Er is nog nooit een democratie geweest die geen zelfmoord heeft gepleegd.” Er werd altijd gezegd dat als er een land was dat zijn checks and balances op orde had, dan waren het wel de Verenigde Staten. Ik begin aan dit nieuwe boek van de Amerikaanse historica Jill Lepore op woensdag 6 november 2024 en ofschoon het nog wel enige tijd zal duren voordat de einduitslag bekend is, weten we nu al dat Trump terugkeert, zoals ik – ik ben er niet trots op – al voorspeld had. Misschien maar beter zo want de kans dat er bij winst van Harris een burgeroorlog was uitgebarsten was bepaald niet denkbeeldig.

Kan een bevolking waarin een op de drie burgers minstens één vuurwapen bezit eigenlijk wel een democratie worden genoemd? zo vraagt Lepore zich af. De Amerikaanse hoogleraar historische criminologie Pieter Spierenburg wees erop dat de Amerikaanse democratie te vroeg kwam, namelijk voorafgaand aan de vorming van een staat. De Europeanen kenden wel een staat die het monopolie van geweld had opgeëist, de Amerikanen niet en zij hebben het recht van wapens en geweld nooit af willen staan.

In 2012 waren er in de VS driehonderdmiljoen vuurwapens in particulier bezit. In haar eerste essay Slagveld Amerika maakt Lepore aannemelijk dat de wapenlobby niet is geworteld in het antifederalisme uit de achttiende eeuw, maar in het liberalisme van de twintigste. Pas in 1982 meenden de Amerikanen dat het Tweede Amendement betrekking had op het recht van ieder individuele Amerikaan om een wapen te dragen terwijl in de oorspronkelijke tekst toch echt sprake is van het dragen van wapens in militie-verband om de natie te beschermen, niet als particulier bezit. Het behoeft geen nader betoog dat het merendeels conservatieve Hooggerechtshof hierin een belangrijke rol speelde.

Sinds 2009 worden er in de VS geen middelen meer vrijgemaakt voor wetenschappelijk onderzoek naar burgerschap, staatsbestuur en politiek, tenzij het doel ‘het bevorderen van de nationale veiligheid of de economische belangen’ van de VS is. Wat als een paal boven water vaststaat, is dat hoe kleiner de kloof tussen rijk en arm is, hoe gematigder Amerikaanse politici zijn en hoe groter de kloof, hoe groter de onenigheid tussen progressieven en conservatieven. Die economische ongelijkheid wordt uitgedrukt in de zogeheten Gini-schaal van 0 tot 1. Bezit één persoon alle rijkdom dan bedraagt de Gini-index 1. Sinds 1968 is deze index in de VS gestegen van 0,386 naar 0,476 in 2013. De inkomensongelijkheid is nergens groter dan in Amerika. In zijn algemeenheid zijn economen het erover eens dat stijgende ongelijkheid leidt tot politieke instabiliteit. En vergeet niet dat het Amerikaanse stelsel het meest onevenredig verdeelde en minst representatieve Hogerhuis heeft.

De basis voor het tweepartijenstelsel in de VS is terug te voeren op 1787 toen de Amerikaanse staten zich uit moesten spreken over de Grondwet. Hier ontstond de grote tegenstelling tussen de federalisten en de anti-federalisten. Die tweespalt is eigenlijk nooit verdwenen en tot de dag van vandaag vind je onder de republikeinen genoeg lieden die graag met de confederatievlag zwaaien.

Het volgende essay is Slecht nieuws getiteld en vertelt het verhaal van Roger Ailes, de man die Fox News groot zou maken. Tom McCarty en Alex Metcalf maakten de prachtige serie The Loudest Voice met een geweldige Russell Crowe als Roger Ailes. In De feiten voorbij gaat het over de leugen. Trump heeft daarin de overtreffende trap bereikt. Als mensen niet meer in de waarheid geïnteresseerd zijn hoef je je geen illusies meer te maken over feiten. Mensen houden niet zo van verifieerbare kennis. Kellyanne Conway bedacht speciaal voor Trump alternative facts. Dat Amerikanen zo idioot zijn dat ze niet meer met feiten om willen gaan is tot daaraan toe. Wat me zorgen baart is dat ook de Europese geest voor deze nieuwe grondhouding lijkt te kiezen. Wij hebben nu een Nederlandse regering die tegen alle feiten en beschikbare data in een asielcrisis uitroept en ter adstructie aanvoert dat die crisis er is omdat mensen die voelen.

Dan volgt een tamelijk zinloos hoofdstuk over disruptieve innovatie, een theorie die vooral door Clayton M. Christensen werd gepropageerd maar waarop behoorlijk wat af te dingen valt. Het is mij volstrekt onduidelijk waarom dit hoofdstuk in deze bloemlezing werd opgenomen. Sowieso ben ik tot nog toe niet overtuigd door dit boek dat een samenraapsel is van oudere artikelen van de schrijfster, het merendeel meer dan tien jaar oud, alleen de laatste paar artikelen dateren uit 2020. Het heeft er alles weg van dat hier een verkooptruc is toegepast, gebaseerd op de successen van de eerste twee boeken van Jill Lepore: Deze waarheden en Dit Amerika. Voeg een aantal artikelen samen en geef er een pakkende titel aan. In ieder geval ikzelf ben er ingetuind. Maar dat neemt niet weg dat Lepore een vooraanstaand historicus is die wel degelijk in staat is contemporaine geschiedenis helder te duiden.

In de jaren twintig van de vorige eeuw nam het aantal democratieën wereldwijd snel af om na de Tweede Wereldoorlog weer fors toe te nemen. Ook in de jaren twintig van deze eeuw zien we wederom een wereldwijde afkalving van het democratisch gehalte. Wat betekent democratie nog? Steeds minder mensen vinden de democratie de moeite van verdedigen waard. Voor veel mensen lijkt de wereld te complex geworden met klimaat, gender, immigratie enzovoort. Zij verlangen naar rust in het hoofd en zien graag een sterke man het voortouw nemen. Het politieke midden is leeg en jongeren voelen al helemaal geen affiniteit met het politieke toneel. Maar we sluiten onze ogen voor het simpele feit dat een handjevol monopolisten, zeker in de VS, steeds meer macht naar zich toe weet te trekken. Op zijn minst in de komende vier jaar hebben zij de wind vol in de zeilen. Hoeveel moeite gaat het de mensheid kosten het perverse gebouw dat deze entrepreneurs nu optrekken straks weer te ontmantelen?

Het laatste essay is Het beest Amerika getiteld en begint met het verslag van de Senaatscommissie die onderzoek verrichtte naar de aanval op het Capitool op 6 januari 2021. De commissie kwam tot 17 bevindingen waarbij in 11 gevallen Trump onderwerp van het gezegde was. Desondanks is Trump nooit vervolgd of berecht, laat staan veroordeeld. Dit alles nog eens na te lezen stemt niet vrolijk. Trump liegt en bedriegt, pleegt zelfs hoogverraad maar hij komt overal mee weg. Zijn electoraat is bereid elk gedrag van hem te accepteren, zijn partij bestaat slechts uit lafhartige jaknikkers en hij werd pardoes opnieuw tot president gekozen. Ik kan slechts vaststellen dat de checks and balances in de VS zoek zijn geraakt en ik vrees dat het heel lang gaat duren voor die weer teruggevonden worden. Ik waarschuw u: de volgende president heet Elon Musk (ook al is hij niet in de VS geboren) en die is nog gevaarlijker en gekker dan Donald Trump.

Recensie door Enno Nuy

Jill Lepore, Het beest Amerika, De Arbeiderspers, 2024, 337 pagina’s. Vertaald door Rob Kuitenbrouwer en Frank Lekens