Een ideologisch kompas door Lawrence Vanhove
Een ideologisch kompas door Lawrence Vanhove
“Ideologie is dood, wat we nodig hebben is competent leiderschap”, kopte de krant The Times vorig jaar. Hoewel het einde van de ideologie al in de jaren 50 van de vorige eeuw werd aangekondigd, is dat vandaag meer dan ooit het mantra. Het ideaalbeeld van de politicus schippert anno 2023 tussen die van een gedegen technocraat bij het politieke midden tot een populistische demagoog bij de extremen. Nochtans is ideologie relevanter dan ooit. Niet als dogma, maar als kompas. Ideologie biedt partijen de mogelijkheid om voorspelbaar te antwoorden op onvoorspelbare problemen. Ultiem maakt ons dat betrouwbaar naar de kiezer toe. Ideologie maakt ons wegwijs in een wereld in verandering.
Bij liberalen liggen de wortels van het gedachtengoed in de 17e eeuw bij denkers als John Locke, in de 18e eeuw werden deze verfijnd door mensen als Adam Smith en David Hume, in de 19e eeuw door filosofen als John Stuart Mill en Fréderic Bastiat en in de 20e eeuw door filosofen als John Rawls, Karl Popper aan de ene kant en economen als F.A. Hayek en Milton Friedman aan de andere zijde. Het spanningsveld tussen al deze denkers leverde ons een synthese op die in perceptie een grote invloed had op de politieke werkelijkheid. En hoewel er duidelijk een evolutie plaatsvond, zijn de basisprincipes grosso modo gelijk gebleven: het respecteren van het recht op leven, het recht op vrijheid en het recht op eigendom. Een maatschappelijke ordening waarin individuele handelingen het algemeen belang kunnen dienen. Dit als de juiste incentives, in een welomlijnde marktomgeving, daarvoor worden gegeven. Zelfbeschikking, en dit op alle terreinen van het maatschappelijk leven, zowel economisch, sociaal, ethisch als cultureel. Een belangrijke focus voor liberalen doorheen de tijd was en is het doorbreken van machtsconcentraties, macht moet immer contesteerbaar zijn. In de Angelsaksische wereld van weleer maakten liberalen komaf met de macht van de gilden, bij ons in België vertaalde zich dit in het verminderen van de verstikkende greep van de kerk op onze samenleving. We zwakten de verzuiling af en strijden vandaag tegen de ondemocratische machtspositie van sociale partners. Een strenge positie tegenover de macht van de sociale mediagiganten kan morgen een nieuwe variant zijn van deze emancipatorische rol. De laatste grondige opfrissing van de ideologische basis van het politieke liberalisme gebeurde in 1992, nadien vonden wel degelijk nog congressen plaats, maar deze waren doorgaans een verwatering van de duidelijke boodschap van weleer. Hoewel dat liberalisme uit begin jaren negentig erin slaagde de verzuiling voor een groot deel terug te dringen en ethische doorbraken kon verwezenlijken, zien we dat de particratie niet overwonnen werd. Dat was nochtans een van de grote beloften. Hoewel de boodschap van toen over wat een staat wél en vooral niet hoort te doen sterk was, is het overheidsbeslag tot boven het punt van 50% van het BBP gekomen. Om van de staatsschuld die toekomstige beleidsruimte aan een sneltempo inperkt niet te spreken.
De vluchtigheid van sociale media, scorebordjournalistiek en vooral de stempel van de marketeers heeft partijen doen vervellen tot machines die per thema zoeken naar hetgeen die steeds kleinere groep van centrumkiezers willen horen. Quick wins op korte termijn zijn echter geen lange termijnstrategie. Het gebrek aan herkenbaarheid en consistentie heeft alle centrumpartijen verzwakt tot ongezien lage electorale scores. De dagjespolitiek slaagt er niet meer in om met een aanbod te komen, waarbij een coherente visie van de toekomst de leidraad vormt van het antwoord dat men geeft op de problemen van vandaag. Met het grote congres voor de deur, is het tijd om onze ideologische waarden als kompas voor de liberale partij terug strakker te krijgen. We kunnen pas voorspelbaar antwoorden op onvoorspelbare problemen, als er achterliggend een logisch consistent waardenkader is. We kunnen pas opnieuw begeesteren, als we met een aanbod komen met een duidelijk doel voor ogen. En daarom speelt ideologie een primordiale rol voor het congres: als fundament voor de toekomst die wij liberalen samen zullen bouwen. De partij heeft een duidelijke aanzet gegeven met de congresteksten. Het voorwoord van de voorzitter toont helder de richting waarin men uit moet gaan. Een goede gemeenschappelijke sokkel voor alle Vlaamse Liberalen. De analyse bevat ook veel raakvlakken met deze tekst. De stellingen vormen een goede discussiebasis, maar zijn hier en daar te weinig tijdloos. Dat een partij dit aangrijpt als een mediamoment is uiteraard begrijpelijk, en een legitieme keuze. Mijn voorstel is dat mensen die amenderen; er oog voor hebben dat iedere goedgekeurde stelling uiteindelijk ook een principe vooropstelt die de tand des tijds kan doorstaan. Zo staat men klaar voor de komende decennia.
A brave new world
In 2023 leven we in een fundamenteel andere wereld dan die van 1992, toen VLD boven de doopvont gehouden werd. Wie had ooit kunnen denken dat we drie decennia later in een wereld zouden leven waarin toen evident geachte vrijheden op de helling staan. Een wereld post-9/11, waarna privacy en vrije beweging steeds meer ingeperkt werden. Recenter een pandemie zoals we die al een eeuw niet meer gezien hadden, waar we collectief vrijheden moesten opgegeven hebben voor een gemeenschappelijk doel. Waarin we uitwassen zagen zoals een avondklok, waarvan we na WOII dachten dat die definitief voltooid verleden tijd zouden zijn. Een wereld waarin we reële bedreigingen zien voor onze liberale democratie. Niet alleen van buitenuit, met China en Rusland, maar ook van binnenuit. Het begon in Europa met Hongarije en Polen, maar de ideeën van volkssoevereiniteit en strijd tegen de rechtstaat verspreiden zich razendsnel binnen bij bijna alle Vlaamse partijen, zeg maar de Elchardus-as. Niet alleen bij radicaal-rechts maar ook in het centrum. Dit collectivistische denken vertaalt zich in een roep om sterkere leiders, een personencultus 2.0. Daarom is onze taak als liberalen om aan de juiste kant van de geschiedenis te staan en de verdedigingslinie blijven uitmaken van de Liberale democratie en fundamentele vrijheden, door niet die weg op te gaan. Onze waarden zijn tijdloos, maar de problemen in de samenleving zijn fundamenteel anders.
Ook de externe bedreigingen nopen ons tot alertheid. Waar vroeger pacifisme een zeer aanwezige factor was binnen de liberale beweging, dwingt de realiteit ons tot een assertievere visie op defensie. In die zin had de PVV en VLD hier al altijd een realistischere positie dan wat internationaal en ideologisch leefde. Waar voor alle vormen van vrijhandel de voordelen ruimschoots doorwogen tegenover nadelen, moeten we erkennen dat zeer specifieke strategische assets zoals haveninfrastructuur en telecommunicatie moeten overlaten aan de hoogste bieder. Feitelijke controle door buitenlandse mogendheden moet vermeden worden. Ongerustheid rond datavergaring en mogelijk misbruik van sociale mediabedrijven als doorgeefluik voor desinformatie is legitiem en moet beantwoord worden. Daarentegen mogen we het kind niet met het badwater weggooien, handel – ook met bedrijven uit China – is en blijft positief voor consumenten, onze eigen en wereldwijde welvaart. We moeten dus evenzeer bepalen welke interventies we niet willen. Europa was al altijd protectionistisch voor landbouw en Industrie, hier waakzaam dat de slinger niet nog verder doorslaat. Meer nog, we moeten ook blijven benoemen waarom dit Europese nationalisme schadelijk kan zijn. Als liberalen mogen we ook nooit overgaan van villificatie van burgers door hen gelijk te stellen met hun regime. Van Iran of Syrië tot Rusland, burgers zijn net de directe slachtoffers van hun dictators. Ook zij zijn individuen waar liberalen zich om bekommeren.
Veel hiervan moet gegarandeerd worden op Europees niveau. De EU heeft mee gezorgd voor een enorme toename van de welvaart en voor de bescherming van de rechten en vrijheden van elk individu. Ook in de toekomst moet de EU blijven optreden als beschermer van de liberaal-democratische rechten. We moeten waakzaam zijn dat Europa zelf niet ten prooi valt van uit de hand gelopen nationalisme of protectionisme.
It’s the economy, stupid
Liberalisme heeft altijd en overal te maken met sociale mobiliteit, mensen de ruimte laten om zaken te proberen en tot zelfontwikkeling te komen. Op dat vlak zijn slagzinnen zoals ‘werken moet lonen’ tijdloos en relevant. Toch moeten we ook kijken naar het bredere plaatje. Als de zogenaamde ‘middenklassedroom’ niet realistisch is voor iedereen die haar of zijn best doet, dan zit er iets fundamenteel fout. Werken moet niet alleen lonen, het moet ook mensen écht vooruit laten gaan. Hardwerkenden moeten uit armoede over lagere middenklasse tot de middenklasse kunnen toetreden binnen één generatie. We mogen bijvoorbeeld niet blind zijn voor geldstromen, bijvoorbeeld van hoog belaste jonge starters naar kapitaalkrachtige gepensioneerden. We moeten ook kijken hoe we welvaart kunnen ontgrendelen door ruimtelijke ordening te moderniseren. Het fiscaal systeem moet herwerkt worden zodat ongelijkheden tussen singles en niet-singles weggewerkt worden. De staat moet verkleinen om ruimte te maken voor burgers en vrij initiatief. Liberalen moeten scherpstellen wat je wel en – vooral – niet moet verwachten qua oplossingen van politici. Een strak liberaal budgettair beheer heeft iets inherent democratisch. Laksisme zal leiden tot het verkleinen van beleidsruimte voor de toekomstige generaties en dus de mogelijkheid om zelf hun democratische keuzes te maken. Aan ons om die verantwoordelijke positie geloofwaardig uit te dragen.
Ook kunnen we uniek zijn met een ander verhaal over ecologie. De tijd dat één partij een groen verhaal kan monopoliseren ligt achter ons. Liberaal vooruitgangsdenken waar de mens de motor van vooruitgang is. Technologische en medische innovatie leidde in de laatste decennia tot steeds betere beschikbaarheid van voeding en een globale betere levensverwachting. Hetzelfde kan de mens verwezenlijken voor het milieu. Daarom verkozen we met Liberales het Ecomodernistisch boek ‘de wereld red je niet met minder minder minder’ tot boek van het jaar 2022. Een vertaling ervan naar de praktijkpolitiek moet ook zijn ingang kunnen vinden bij de liberale partij. Groene groei is een liberaal antwoord op de klimaatuitdagingen.
Na aanbod komt vraag
Met dit congres kunnen we dus allen samen een nieuw paradigma voor de liberale partij creëren. De liberale partij kan een unieke positie innemen, tegen het gemeenschapsdenken van deze tijdsgeest in. Een unieke liberale aanbodspartij blijft een legitieme en belangrijke plaats in het politieke spectrum behouden. Een partij met een visie op de toekomst, die de verdediging van vrijheid opneemt en terug herkenbaar wordt als liberaal zal ultiem vooruitgang boeken én bewerkstelligen.
Lawrence Vanhove
voorzitter denktank Liberales
Lawrence is tevens politiek secretaris bij het Liberaal Vlaams Verbond én alumnus van de liberale talentenacademie Gangmakers. In die hoedanigheid zal hij als trekker met andere gangmakers, LVV’ers en mensen uit het liberale middenveld actief zijn op het congres. Dit initiatief staat los van zijn voorzitterschap bij Liberales, die als denktank volledig onafhankelijk is van de partijpolitiek.
