Het spook van woke – Floris van den Berg
Woke, stelt de Nederlandse filosoof Floris van den Berg, is de verzamelnaam voor identiteitspolitiek, politiek correct denken, diversiteitsbeleid, cancel culture, westerse zelfhaat, dekolonisatie-obsessie en zo voort. Hij noemt het in zijn voorwoord, mijns inziens terecht, een domheidspandemie.
Natuurlijk mogen mensen kritiek hebben op (de boeken van) Karl May, maar om zijn boeken vervolgens te verbieden is natuurlijk stuitend onaanvaardbaar. De schrijver beargumenteert helder op welke wijze literaire werken in dit tijdsgewricht gemutileerd en afgewezen worden door mensen die geen enkel besef hebben van de waarde van literatuur en die op basis van hun particuliere voorkeuren menen schrijvers op de mestvaalt van de geschiedenis te kunnen smijten.
Van den Berg waarschuwt: identiteitspolitiek waarbij identiteit polariserend wordt opgevat, is een recept voor maatschappelijke ontwrichting richting burgeroorlog. Dat is wat je noemt zwaar geschut. Heeft hij gelijk? Van den Berg plaatst zijn liberale cultuurfilosofie tegen het woke gedachtegoed. Humor, ironie en zelfspot zijn daar belangrijke componenten van. Er valt weinig te lachen in een totalitaire samenleving, niet toevallig het eindproduct van woke, aldus de schrijver.
Van den Berg betoogt helder hoe onvoorstelbaar stupide de woke gemeenschap naar literatuur kijkt terwijl voor iedereen duidelijk zou moeten zijn dat ‘de moraal van de protagonist, de levenswandel van de auteur noch de morele opvattingen van de lezer relevant zijn voor de literaire, culturele of maatschappelijke status van een roman’. En met graagte onderstreep ik de opvatting van de rector van de Universiteit Utrecht die schrijft: ‘Als je niet geconfronteerd wilt worden met bepaalde opvattingen of bepaalde inzichten, dan hoor je gewoon aan een universiteit niet thuis’.
In het hoofdstuk over de veelzijdige Nzume, vertelt zij dat de Kameroense samenleving redelijk racismevrij zou zijn. Maar het is aantoonbaar onjuist te veronderstellen dat Afrikaanse landen minder last zouden hebben van racisme en van den Berg wijst er terecht op dat homofilie in dat nauwelijks democratisch te noemen land verboden is. Nzume vindt nog veel meer, zo laat de schrijver ons zien maar voor mij heeft ze haar stem al verloren. Over vooroordelen gesproken! Maar het belangrijkste argument dat tegen Nzume in stelling kan worden gebracht laat van den Berg liggen: de slavernij door de Europeanen was onmogelijk geweest zonder de inbreng van de Afrikanen zelf die maar wat gretig hun slaven aan de gulzige Europeanen verkochten!
Is er genoeg reden om te concluderen dat er sprake is van institutioneel racisme bij de Amerikaanse politie, vraagt van den Berg zich af. Hij laat vooral journalist en conservatieve cultuurfilosoof Douglas Murray aan het woord die meent dat racisme slechts een van de lenzen is waardoor je naar het Westen kunt kijken. Hij wijst endemisch racisme af. Maar ik zou dan toch eerder refereren aan Amnesty International dat tot een geheel andere conclusie komt.
Van den Berg zet de discussie nog maar eens op scherp met de formulering dat woke anti-intellectualistisch dogmatisch racisme is. Terecht citeert hij de filosoof Karl Popper: ‘De poging om de hemel op aarde te verwezenlijken, brengt steeds de hel voort.’
Dat van den Berg geregeld het carnistisch systeem in zijn tekst vervlecht (zie noot 69 en 71) vind ik minder geslaagd. Dat is zijn persoonlijk stokpaardje maar heeft met het onderwerp ‘woke’ verder niet van doen.
De hoofdstukken over het vak filosofie toont nog maar eens aan dat het gevecht over woke vooral in de academische wereld woedt. Van den Berg laat helder zien hoeveel baarlijke nonsens er hier te berde wordt gebracht en brengt de juiste tegenargumenten in stelling. Of dat veel indruk maakt op de aangesprokenen? Ik waag het te betwijfelen maar ik stel me zo voor dat het universiteitsbestuur hier de belangrijkste functie vervult.
Overigens lijkt het mij bijzonder belangrijk dat ook het gedachtengoed van Mao, Stalin, Mussolini en Hitler uitgebreid geanalyseerd en bestudeerd wordt, en geconfronteerd wordt met de uitwerking ervan op de sociaal-maatschappelijke en economische orde van die jaren. Juist de sociaal-politieke experimenten van deze dictators hebben directe gevolgen gehad voor miljoenen gewone burgers.
Uit de ervaringen van de schrijver zelf als docent filosofie, kan ik alleen maar concluderen dat er iets ernstig mis is met de moderne student. Die voelt zich bij het minste of geringste gekwetst en beschikt niet over enige zelfreflectie. Ik zou van den Berg willen aanraden ijzeren heinig voort te gaan op het ingeslagen pad. Ik mag toch hopen dat hij onder zijn vakgenoten ook medestanders aantreft? Dat het in de VS allemaal veel ernstiger is dan hier in Europa, is slechts een schrale troost.
Van den Berg beargumenteert dat er aan het einde van de woke route een totalitair systeem wenkt. Ik wil erop vertrouwen dat voor het zover is het gezonde verstand weer de overhand krijgt maar dat totalitaire perspectief is bepaald geen overdreven rampscenario.
Het hoofdstuk over de Verlichting valt wat mij betreft buiten de scope van dit boek. Laten academici maar twisten of zij Verlichting vertegenwoordigen, afwijzen of voortzetten. Aan mij is die discussie niet besteed. De Verlichting betekende een revolutie in de oriëntatie van de mens op zijn omgeving toen. Er zijn er die beweren dat er een rechte lijn loopt van de Verlichting naar de Holocaust, maar historici die dat durven beweren beschouw ik als ronduit kwaadaardig. Hoe het ook zij, mij ontgaat de relatie tussen woke en de Verlichting.
Uitvoerig, en terecht, gaat van den Berg in op de wetenschap en hij laat zien dat de uitspraak ‘wetenschap is ook maar een mening’ absolute bullshit is. Wetenschap is de beste methode om kennis te verwerven. Betrouwbare kennis, zou ik daaraan toe willen voegen. Hoe het ook zij, een uitstekend hoofdstuk waar in heldere taal uiteen wordt gezet, is wat wetenschap is, hoe het beoefend kan worden en hoe je de voortbrengselen van wetenschap kunt beoordelen. Verplichte kost voor wappies, zou ik willen voorstellen. Postmodern wokeisme is een marteling van het gezond verstand, schrijft van den Berg en dat kun je alleen maar onderschrijven.
Maar verontrustend is zijn constatering dat er geen garantie is dat wetenschappelijke vooruitgang zich voortzet. Van den Berg: ‘De veranderingen in universiteiten zouden wel eens zodanig kunnen zijn dat wetenschap als kenmethode gevaar loopt en dat de wetenschappelijke vooruitgang plaats maakt voor postmoderne duisternis.’ Voorwaar, dat is niet mis maar gaan de universiteitsbestuurders het echt zover laten komen?
Ik hoop dat de somberte van van den Berg niet bewaarheid wordt maar hij heeft er in ieder geval voor gewaarschuwd! Dit is een buitengewoon nuttig en belangrijk boek, dat in de academische wereld verplichte kost zou moeten zijn. Maar ook daarbuiten is het van het grootste belang dat we ons allemaal realiseren hoe gevaarlijk die moderne vorm van politieke correctheid is, wokisme leidt uiteindelijk tot totalitair gedachtegoed, een wereld waar de vrijheid van meningsuiting een dode letter is geworden, waar de humor is verdwenen, waar de gedachtepolitie het voor het zeggen heeft. Geen zinnig mens kan dat na willen streven.
Recensie door Enno Nuy
Floris van den Berg, Het spook van woke, Aspekt, 2023, 241 pagina’s
