De VS en Rusland zijn bondgenoten om de EU de grond in te boren – Paul De Grauwe

Gedurende decennia was Duitsland het lichtend voorbeeld voor de rest van Europa. Hier was een land dat economisch floreerde: een sterke industrie, spaarzame burgers, een staatsbegroting die gewoonlijk in evenwicht was, discipline alom. Wat een contrast met vele andere landen die er niet in slaagden begrotingsdiscipline op te leggen. Banbliksems werden door vele verontwaardigde economen uitgestuurd. Het gebrek aan discipline en de onwil om de tering naar de nering te zetten zouden in die potverterende landen tot een catastrofe leiden, zo konden we jarenlang horen. Ongedisciplineerde landen zouden tegen een muur botsen.

Duitsland is tegen een muur gebotst. Je kan soms te gedisciplineerd zijn. Discipline werd verheven tot de hoogste deugd. Alles moest voor die opperste deugd wijken. Overheidsinvesteringen werden uitgesteld of geschrapt. Want Duitsers konden hun kinderen en kleinkinderen toch niet opzadelen met schuld? Zelfs als die schuld werd aangegaan om de infrastructuur te onderhouden en te verbeteren, om beter publiek transport te creëren, om een kwalitatief internet tot stand te brengen, om scholen en sociale woningen te bouwen, enzovoort. Niets van dat alles. Want schuld is zonde.

Wat een ommekeer. De nieuwe Duitse kanselier heeft nu aangekondigd dat Duitsland voortaan in zonde zal leven. De Schuldenbremse die op aandringen van Angela Merkel in de Duitse grondwet werd ingeschreven, gaat voor de bijl. De nieuwe Duitse regering is van plan schulden te maken. Uitgaven voor defensie boven 1 procent van het bbp zullen met schuld kunnen gefinancierd worden; een investeringsfonds van 500 miljard euro (schuld dus) wordt opgericht voor de financiering van nieuwe infrastructuur.

Trump en Russisch gas

Waarom doet de nieuwe Duitse regering nu wat tot voor kort heiligschennis was? Ik zie twee factoren. Er is de teloorgang van de Duitse industrie en er is Trump. Allebei samen hebben een crisissituatie, een sense of urgency, gecreëerd.

De teloorgang van de Duitse industrie is een schokkend feit. Tot voor kort leek dit onmogelijk. De Duitse kwaliteit maakte die industrie onaantastbaar. Dat was toch de perceptie. Maar een overmatige afhankelijkheid van goedkoop Russisch gas heeft ertoe geleid dat de Duitse industrie veel te energieverslindend is geworden. Nu dat goedkope gas er niet meer is, blijkt dat die industrie zich gespecialiseerd heeft in activiteiten die in Duitsland geen toekomst meer hebben. Er zal dus heel veel geïnvesteerd moeten worden om die industrie, of wat ervan overblijft, levensvatbaar te maken. En dat kan alleen maar door schulden te maken.

En dan is er Trump. Het misprijzen en de haat van deze man voor de Europese Unie in het algemeen, en voor Duitsland in het bijzonder, heeft ertoe geleid dat de VS en Rusland nu bondgenoten zijn geworden met hetzelfde doel: de Europese Unie de grond inboren. Dat raakt Duitsland meer dan de andere EU-landen omdat dat land heel zijn naoorlogse politieke en economische structuren heeft afgestemd op een geïntegreerd Europa. Het uiteenvallen van de Europese Unie, wat het doel is van het trumpiaanse Amerika en van Rusland, heeft tot een existentiële crisis in Duitsland geleid. De Duitse politieke elite is tot de conclusie gekomen dat Duitsland zich onafhankelijk moet opstellen ten aanzien van de VS. En dat kan alleen maar door zich te herbewapenen. En daarvoor zijn schulden nodig.

Positief effect

Crisissen zijn belangrijker dan rationele argumenten om regeringen van richting te doen veranderen. De argumenten om meer te investeren in collectieve voorzieningen, inclusief defensie, en om dat te doen door schulden aan te gaan waren al decennia bekend, maar hadden geen invloed op het beleid. Maar nu Amerika en Rusland een pistool richten op de EU en op Duitsland, zijn de geesten gedraaid. Plots is het maken van schulden om meer te investeren wel goed beleid.

Die ommekeer is goed voor Duitsland, en ook voor de Europese Unie. Die laatste heeft in het verleden, onder Duitse dwang, budgettaire regels opgelegd aan de hele eurozone. Die hebben ook in de eurozone geleid tot een tekort aan publieke investeringen, wat op zijn beurt heeft bijgedragen tot lage productiviteitsgroei. Zo is de eurozone een eiland geworden van lage economische groei.

Het haatdragende en chaotische beleid van de nieuwe VS-regering heeft dus ook een positief effect op de Europese Unie. Het dwingt de landen van de EU om zich te verenigen tegen de nieuwe vijand in Washington. Het dwingt die landen ook om een rationeler beleid te gaan voeren die publieke investeringen als een prioriteit beschouwen, zelfs als hiervoor meer schuld moet worden aangegaan.

Paul De Grauwe

De auteur is professor aan de London School of Economics. Zijn column verschijnt tweewekelijks in De Morgen.