Uit liefde voor het lezen – Irene Vallejo

Woorden zijn een tovermiddel geladen met toekomst. En: het onmogelijke moet eerst gedroomd worden alvorens het op een dag realiteit kan worden. Met deze fraaie zinnen begint het pamflet van Irene Vallejo, die we natuurlijk nog kennen van haar fascinerend Papyrus.

Als we ons ergens in onderscheiden van andere dieren dan is het wel door de taal die ons in staat stelt onze verhalen en verbeelding te delen met anderen. Taal en verbeelding stellen ons in staat in twee werelden tegelijk te leven: in de werkelijkheid en in een parallel universum, dat van de fantasie.

Uit onderzoek zou zijn gebleken dat mensen die lezen een groter empathisch vermogen hebben dan anderen en dat zou in het bijzonder gelden voor mensen die zich in literaire werken verdiepen. Nu lees ik verhoudingsgewijs tamelijk veel, maar of ik nou zo empathisch ben? Ik denk zelf soms van wel maar durf die eigenschap nooit op te nemen in mijn korte lijstje van vermeende deugden.

Martha Nussbaum beschouwt lezen als een noodzakelijke voorbereiding op het leven in een democratie en ik ben geneigd haar daarin gelijk te geven. Het woord ‘lector’ voor ‘lezer’ is niet voor niets afgeleid van het woord ‘elector’ voor ‘kiezer’.

En uit onderzoek is gebleken dat lezen tot de effectiefste manieren behoort om de hersenen fit te houden. Als we lezen leggen we een weefsel aan van waarneming, herinnering en redenering, en dat mentale vlechtwerk remt cognitieve achteruitgang af. Vallejo: “De tijdmachine bestaat: dat zijn de boeken”. Zij stelt dat het woord ‘pagina’ etymologisch verwant is aan ‘paz’ dat ‘vrede’ betekent. Maar die relatie kan ik op etymologiebank.nl niet terugvinden.

Lezen, stelt Vallejo, is een minder passieve bezigheid dan luisteren of kijken, het is mentale recreatie en opwinding. Hier valt wel wat op af te dingen: ik ben weliswaar een verwoed lezer maar breng zeker net zoveel uren door luisterend naar muziek. Muziek brengt iets onmiddellijks teweeg in de geest en psyche van de luisteraar en luisteren is daarmee veel minder passief dan men op het eerste gezicht zou denken.

Dat Vallejo kan schrijven had ik al eerder vastgesteld en ook dit leespleidooi is in prachtige taal gegoten. Ik kan het alleen maar onderstrepen en dringend aanbevelen. Toch ontbreekt er iets aan dit boek: de schrille werkelijkheid anno 2025. We leven nu in een wereld waarin een wetenschappelijk feit kan worden gedefinieerd als ‘ook maar een mening’, een wereld waarin feiten worden beantwoord met ‘alternatieve feiten’, een wereld waarin de waarheid er niet meer toe doet en waarin ieder mens zijn eigen waarheid mag verkondigen of die nu een relatie met de werkelijkheid onderhoudt of niet. Een wereld ook waarin boeken weer op een index worden geplaatst en uit het schoolcurriculum worden verwijderd omdat ze de machthebbers niet aanstaan.

Anders gezegd: een boek bestaat bij de gratie van de democratie. Zodra de democratie wordt aangetast, loopt het boek gevaar. Die waarschuwing had Vallejo best in haar boek op mogen nemen. Maar ze was te benauwd voor het verwijt een politiek pamflet te hebben geschreven.

Recensie door Enno Nuy

Irene Vallejo, Uit liefde voor het lezen, Meulenhoff, 2025, 55 pagina’s. Vertaald door Adri Boon.