Geen vodje papier - Bert Cornelis

In de verkiezingscampagne is plots de ‘Belgische Grondwet’ opgedoken. Bijna alle partijen willen bestaande grondwetsartikelen wijzigen en allerhande zaken toevoegen. De ene wil een artikel over het recht op ondernemen, de andere wil een strenger optreden tegen online haat, of het recht op abortus en euthanasie grondwettelijk verankeren. En de federale regering en het parlement zelf hebben de deur opengezet voor een grondige aanpassing van de grondwet in de volgende regeerperiode via een lijst van artikelen die voor herziening vatbaar zijn verklaard.

Een grondwet is vooral een instrument om essentiële vrijheden, zoals de vrijheid van onderwijs en de persvrijheid te verankeren en te beschermen tegen mogelijke regimes met slechte bedoelingen. Het is dan ook maar de vraag of onze grondwet mag gezien worden als een vergaarbak van allerhande verzuchtingen die te pas en te onpas in verkiezingscampagnes opduiken.

Rechtsstaat in gevaar

“De grondwet is geen vodje papier.” Die uitspraak doet ons herinneren aan het jaar 1978 toen het beruchte Egmontpact werd gesloten, een voorstel van staatshervorming, waarin onder meer de splitsing van het kiesarrondissement Brussel-Halle-Vilvoorde werd opgenomen. Maar de Raad van State was erg kritisch over de grondwettelijkheid van een aantal punten uit het pact. Toen vooral de Waalse socialist André Cools wou dat de regering de vernietigende adviezen van de Raad van State zou negeren, kondigde premier Leo Tindemans (CVP) op 11 oktober 1978 in de Kamer onverwacht zijn ontslag aan met de legendarische woorden: “Voor mij is de grondwet geen vodje papier. Ik ga van deze tribune weg, ik ga naar de koning en ik bied het ontslag van de regering aan.” Toen al bleek dat sommige politici reeds last hadden met de grondwet.

Gehannes met de grondwet gaat volledig in tegen de geest van de grondwet zelf, namelijk voor stabiliteit en samenhang in het land zorgen. Grondwetspecialisten waarschuwen er zelfs voor dat gerommel met de grondwet het principe van de rechtsstaat zelf op het spel kan zetten.

Het nut van een grondwet en de bescherming die erin is opgenomen, ziet men slechts indien dit nut wordt aangevallen. Neem bijvoorbeeld de persvrijheid. Het is een van de vrijheden die het eerste sneuvelt in dictaturen. Je moet daarvoor zelfs niet buiten de Europese grenzen gaan kijken om dat te zien.  

Aanval op openbare omroepen

Pen-Vlaanderen is een organisatie die zich inzet voor de vrije meningsuiting, vrede en internationale verstandhouding. Op haar website (www.penvlaanderen.be) is een rapport te vinden over de persvrijheid in Europa. Het rapport belicht het inzetten van onrechtmatige rechtszaken tegen journalisten om hun onderzoekswerk te belemmeren en de precaire situatie van journalisten in ballingschap, met name in Rusland en Wit-Rusland.

Maar ook dichter bij ons worden journalisten niet met rust gelaten. Neem maar de recente gebeurtenissen bij de Italiaanse openbare omroep RAI waar wegens de verstikkende controle van de rechtse regering-Meloni journalisten zelfs in staking gingen. Verschillende programmamakers werden opzijgezet. Hoogtepunt was het incident met Antonio Scurati, de auteur van een reeks historische romans over de fascistische dictator Benito Mussolini. Scurati mocht een kritische monoloog naar aanleiding van de herdenking van de bevrijding van het fascisme in Italië, op het RAI-scherm niet voorlezen. Een onvervaarde nieuwslezeres las de monoloog dan maar zelf voor.

In Slovakije waar recent een onaanvaardbare aanslag werd gepleegd op premier Robert Fico, kwamen de laatste maanden duizenden mensen op straat om te protesteren tegen het ontmantelen van de openbare omroep. In Hongarije kreeg premier Viktor Orbán al langer greep op de media. In Nederland weten we dat de nieuwe regering gestuurd wordt door ene Geert Wilders (PVV) van wie bekend is dat hij de financiering van de openbare omroep wil stopzetten. En heel dicht bij ons. Wat te denken van de plannen van het Vlaams Belang om de VRT zowel financieel als inhoudelijk te kortwieken?

Journalistiek is het mooiste vak van de wereld, maar dat kan enkel mooi zijn als de persvrijheid wordt gerespecteerd en journalisten hun werk in een democratisch en vrij klimaat kunnen uitoefenen.

Bert Cornelis

De auteur is hoofdredacteur van Het Volksbelang en auteur van diverse boeken.