Hoe migratie echt werkt – Hein de Haas
Het tij is niet meer te keren. Mijn kijk op migratie is voorgoed veranderd. Of het een juiste of dé juiste kijk is? Het moet wel, de auteur is hoogleraar sociologie en deed 30 jaar onderzoek naar het fenomeen, en dat in verschillende landen. Tussen 2006 en 2015 was hij bovendien onderzoeker aan en mededirecteur van het International Migration Institute aan de universiteit van Oxford. Doorheen het hele boek schermt hij met cijfers en data.
Hein de Haas onderzocht wat er achter krantenkoppen schuilt, en of de beweringen van politici kloppen. Hij weerlegt met de feiten, en niets anders dan de feiten. Zijn onderzoek was teamwerk, collega’s en medewerkers hielpen hem om tot dit boek te komen, maar vooral waren er de ontmoetingen met talloze migranten en vluchtelingen die vertrouwen in hem stelden en hem hun ervaringen meedeelden.
Flitsen uit een radio-interview met de auteur maakten me nieuwsgierig. Dit boek moest ik lezen. En ik ben ruimschoots beloond met veel kennis over een onderwerp dat mensen verdeelt en waarover maar al te gretig en graag gepolariseerd wordt. Het boek met de rode kaft herbergt een vlot, bevattelijk geschreven inhoud en boeit van het begin tot het einde. De aanpak van de Haas is helder en systematisch. Voor elk van de tweeëntwintig mythes schetst hij eerst de gangbare opvatting - oftewel de opvatting die ons, dixit de auteur, aangepraat wordt door onder andere politici - om daarna de realiteit uit de doeken te doen: ‘hoe het echt werkt’. In elk van de tweeëntwintig hoofdstukken ontkracht hij de mythe met feiten, cijfers en data. Hein de Haas beroept zich daarbij ook op het veldwerk van een aantal medeonderzoekers. De socioloog begint zijn boek terecht met uitleg over de begrippen. Immers, ‘veel verwarring over migratie is een gevolg van onduidelijkheid over de terminologie’. Wat moeten we dus verstaan onder een ‘vluchteling’, een ‘migrant’, een ‘asielzoeker’, enz.
In zijn inleiding beklemtoont hij dat het boek geschreven heeft vanuit ‘een groot gevoel van urgentie’. Er is binnen de universiteitsmuren heel veel onderzoek gedaan, maar dat sijpelt nauwelijks door naar het maatschappelijk debat of naar het beleid. Hij wijst erop dat het verspreiden van de feiten alleen niet volstaan. Ook over migratie, en misschien vooral over migratie, gebruiken politici slechts die feiten die in hun discours passen, en negeren maar al te graag die welke niet in hun politiek kraam passen. Politici moeten vooral niet doen uitschijnen dat migratie een nieuw probleem is. Migratie is namelijk zo oud als de mensheid. ‘Mensen zijn altijd onderweg geweest’. Het is een normaal proces en een onderdeel van onze samenleving.
De Haas is scherp: het beleid is een deel van het probleem, contraproductief. Omdat trends, oorzaken en gevolgen van immigratie telkens weer domweg genegeerd worden. Zelfs meestal bewust. Maar niet alleen politici. Ook bedrijfslobby’s, vakbonden, internationale hulporganisaties durven nogal eens de aandacht afleiden van de echte oorzaken, elk heeft zo zijn eigen beweegredenen. De auteur is, zoals reeds vermeld, voor correct taalgebruik, daarom viseert hij het onmiskenbaar misplaatst woordgebruik, zoals ‘gelukszoekers’, ‘overspoelen’ en ‘tsunami’. De Haas wil het debat aanzwengelen, een correct debat welteverstaan. De mythes heeft hij verdeeld over drie delen: het eerste deel gaat over de trends in mondiale migratiepatronen, het tweede behandelt de impact die migratie heeft op de landen van herkomst en aankomst. Het laatste deel verheldert de doelbewuste strategieën die door politici, belangengroepen en organisaties gebruikt worden om de waarheid over immigratie te vervormen.
Met zijn boek wil de auteur vooreerst door middel van de feiten logenstraffen dat mondiale migratie toeneemt. Zo een 84% woont in zijn geboorteplaats, 13% migreert in het binnenland. Slechts 3 procent van de wereldbevolking migreert naar het buitenland, 0,3 procent zijn vluchtelingen. Er is dus geen wereldwijde migratiecrisis, volgens de Haas. Politieke - de waarheid versluierende - retoriek en uitvoerige, sensatiebeluste mediaberichtgeving blaast de ware omvang van illegale migratie op. Immigratie overkomt ons niet, het is grotendeels een gevolg van het actieve streven en de bewuste keuze van overheden en bedrijven om arbeidsmigranten te werven. Ondertussen profileren politici zich als sterke leiders door illegale migratie als een enorme bedreiging te schetsen.
De Haas verduidelijkt enkele paradoxen waardoor hij laat zien dat migratie onderdeel is van processen van economische ontwikkeling, verstedelijking en modernisering. De conventionele denkwijzen daarover moeten radicaal veranderen. Immers, de belangrijkste oorzaak is de vraag naar arbeid in geïndustrialiseerde landen. We hebben arbeiders nodig, en niet in het minst door de vergrijzing, dat is de olifant in de kamer. ‘Arbeidsmigranten zijn de smeerolie van rijke economieën’.
‘De waarheid is dat onze welvarende, vergrijzende en hoogopgeleide samenlevingen een ingebouwde en dus structurele vraag naar arbeidsmigranten hebben ontwikkeld. Zolang onze economieën hard blijven groeien zal die trend niet worden teruggedraaid. Zo bezien is de effectiefste manier om immigratie de kop in te drukken de economie ten gronde te richten’, aldus de Haas. In het hoofdstuk mythe vijftien: ‘Immigratie is een oplossing voor de vergrijzing’, wijst de auteur erop dat het mondiale aanbod van goedkope arbeid zal slinken en dat we er dus niet vanzelfsprekend vanuit kunnen gaan dat we simpelweg met een vingerknip beroep zullen kunnen blijven doen op migranten die bijvoorbeeld onze ouderen zullen komen verzorgen.
Hallucinant is ook om te lezen dat, als logisch gevolg van het arbeidsaanbod, migratie voorheen soepel verliep. Migranten kwamen arbeiden en keerden buiten de werkseizoenen terug naar huis. Vanaf het moment dat er een visum nodig was, durfden ze niet meer tijdelijk naar hun land van herkomst terugkeren uit schrik niet meer te kunnen terugkeren naar het land waar ze werk vonden. Een paradox die kan tellen, grensbeperkingen leiden dus tot meer immigratie. Toen migranten dan ook nog via gevaarlijke wegen toch de geïndustrialiseerde landen probeerden te bereiken, werden muren en hekkens gebouwd en werden organisaties zoals Frontex opgericht. Met veel menselijk leed tot gevolg voor de migranten én torenhoge kosten voor de westerse belastingbetaler. Met andere woorden het boek maakt duidelijk hoe een inhumaan en ineffectief migratiebeleid heeft gefaald.
Het boek bevat zodanig veel interessante info dat het moeilijk kiezen is. Doe ik bondig het werkelijke verhaal achter de mensensmokkelaars uit de doeken? Of kies ik er eerder voor de stelling van de Haas dat het enorm klimaatprobleem, ‘een van de meest urgente problemen waarmee de mensheid zich geconfronteerd ziet’, niet zal leiden tot massamigratie (mythe 22), alweer om de eenvoudige reden dat het grootste deel van de migranten in hun land blijven, dat ze eenvoudigweg het geld niet hebben om te migreren. Het zijn precies de meest kwetsbare bevolkingsgroepen die het meest te lijden hebben onder de klimaatverandering, het zijn precies zij die de middelen ontberen om te vertrekken. Hoofstuk mythe 22 is één van de meest interessante delen uit het boek, vooral omdat uitgelegd wordt hoe het nu precies echt zit met desertificatie en met stijgende zeespiegels.
Taalgebruik is belangrijk voor de auteur, net daarom was het bevreemdend en soms verwarrend te merken dat hij woorden gebruikt als ‘niet-witte arbeid’, ‘niet-migrant’, niet-witte mensen’. Is dat zijn keuze of op aandringen van zijn redacteur? Waarom niet gewoon autochtoon in plaats van ‘niet-migrant’? Maar dat is mijn enige kritiek, het boek verdient massaal veel lezers.
Dat de auteur weerlegt wat ons over het thema migratie wordt verteld, was al duidelijk. Beweert hij ook dat hij migratie en alles daarrond benadert als een vlot op te lossen probleem? Zeker niet, daarin is hij duidelijk in zijn eindbeschouwing: ‘De weg voorwaarts’. Er zal vooral goeie ‘politieke wil’ voor nodig zijn. Wetenschappelijk onderzoek heeft aangetoond dat de reeds welvarende leden van bestemmingssamenlevingen de lusten van migratie te beurt vallen, terwijl de sociale lasten die migratie met zich meebrengen ‘in onevenredig hoge mate terechtkomen op de schouders van gewone burgers’. Burgers die in de afgelopen decennia te maken kregen met afkalvende baanzekerheid of dalende levensstandaard.
De Haas stelt terecht ook enkele fundamenteel ethische vragen. De debatten over migratie mogen niet los staan van de bredere debatten over ongelijkheid, arbeid en sociale rechtvaardigheid. ‘De manier waarop regeringen omgaan met immigranten is immers ook vrijwel automatisch de manier waarop ze arbeiders in het algemeen behandelen’. De auteur wijst er ook op dat de waardigheid van handarbeid in ere hersteld moet worden. Dat geldt in het bijzonder voor de sectoren die niet kunnen geoutsourcet of geautomatiseerd worden. Daar zullen we de arbeiders in de toekomst hard nodig hebben.
Hebt u geen zin in het hele boek, lees dan zijn eindconclusie. Veel kans dat u dan toch van vooraf aan begint. De Haas hoopt dat journalisten het zullen lezen, zodat ze kritische vragen kunnen stellen aan de politici. Die laatsten zullen keuzes moeten maken, en daarbij de ethische kant van de vraagstukken niet uit het oog verliezen. Of zoals de auteur het formuleert aan het eind van zijn boek: ‘[...] Elke oprechte discussie over migratie [is] onvermijdelijk ook een discussie over het soort samenleving waarin we willen leven.’
Recensie door Sophia De Wolf
Hein de Haas, Hoe migratie echt werkt, Spectrum, 2023
Deze recensie verscheen eerst op de website van het Humanistisch Verbond. Zie: www.humanistischverbond.be
