Op zoek naar de moederboom - Suzanne Simard
Bonen communiceren met elkaar door middel van een netwerk van schimmels dat alle bomen met elkaar verbindt. Dat netwerk lijkt op het menselijk brein. Jong en oud nemen waar, ze communiceren met elkaar door chemische signalen die identiek zijn aan onze neurotransmitters. De oudere bomen zijn in staat waar te nemen welke zaailingen hun verwanten zijn. Ze voorzien ze van voedsel en water. Zulke bomen worden moederbomen genoemd. Onomwonden stelt Simard dat het bos wijsheid, bewustzijn en kracht bezit. Het is niet de vraag hoe wij de bomen kunnen redden maar veeleer hoe de bomen ons kunnen redden. Die chemische signalen vinden hun weg naar bomen en planten door middel van schimmels. Er komen meer dan een miljoen soorten fungi voor waarvan ongeveer tien procent is geïdentificeerd. Prachtig is het verhaal over mycorrhizale fungi die groeien tussen de cellen van een plantwortel. In ruil voor fotosynthetische suikers levert de schimmel water aan de plant. Toen oeroude planten zo’n 700 miljoen jaar geleden uit de oceaan het land op kropen, speelde juist die mycorrhizale symbiose een grote rol. Kolonisatie van planten met fungi stelde ze in staat voldoende voedingsstoffen uit de schrale bodem te halen om zich op land te kunnen vestigen. Samenwerking leek essentieel voor de evolutie. Simard maakt melding van korstmosfungi die rotsen tot zand maken en mineralen vrijgeven en aarde vormen waar andere planten in kunnen groeien.
Simard is opgegroeid in een geslacht van bosarbeiders en werkte zelf jarenlang voor houthakkerorganisaties. Bijna schokkend is het verhaal over de experimenten met Round-Up van Monsanto die Simard uitvoerde om te bewijzen dat het een rampzalig beleid was alle planten en ondergroei te vernietigen om productiebossen sneller te laten groeien. Tot de dag van vandaag wordt rond-up nog steeds gebruikt. Alle inheemse planten en bomen moesten worden uitgeroeid ten gunste van sparren en draaidennen. We spreken eind jaren tachtig. Het interesseerde de houtkapbedrijven in het geheel niet dat die veroordeelde planten en ondergroei dieren tot voedsel diende, voedingsstoffen aan de aarde toedienden en hielpen erosie te voorkomen.
Uiteindelijk lukte het Simard aan te tonen dat bomen met elkaar samenwerken en behoefte hebben aan schimmels waarmee ze een uitruilproces van mineralen en water voor suikers konden aangaan. Ook elzen werden uitgeroeid terwijl die juist met het vallen van hun bladeren stikstof in de grond brachten waar de dennen juist om zaten te springen! Dennen kregen die stikstof van elzen echter niet via de grond maar via mycorrhizale fungi. Nadat mycorrhizale fungi de elzenwortel hadden gekoloniseerd, groeiden de schimmeldraden naar de dennenwortels toe en verbonden de planten aan elkaar! Desondanks werden tegelijkertijd onophoudelijk hele provincies in Canada met helikopters kapot gesproeid.
Op min of meer dezelfde wijze wist Simard ook aan te tonen dat wilde berken helemaal geen concurrentie voor de productiebossen vormden maar integendeel juist enorme hoeveelheden suiker met de sparren deelden via een ondergronds stelsel van mycorrhizale fungi. Vergeet niet dat bij de fotosynthese lichtenergie wordt omgezet in chemische energie – suiker – door kooldioxide uit de lucht te combineren met water uit de grond. Simard bewees met haar experimenten dat bomen nauwkeurig op elkaar zijn afgestemd en hun gedrag aanpassen aan hoe de gemeenschap als geheel functioneert. [Simard beschrijft haar experimenten nauwkeurig en gedetailleerd. Ik begrijp er helemaal niets van maar vindt haar beschrijvingen even fascinerend als de notatie van een schaakpartij. En haar verslagen lezen als een thriller!] Sterker nog: niet alleen bleek dat berk en spar fotosynthetische koolstof uitwisselden maar ook dat de spar veel meer koolstof van de berk ontving dan hij er op zijn beurt aan doneerde! Ook bleek dat de berk meer koolstof doneerde aan de spar naarmate de berk meer schaduw over de spar wierp.
Maar ondanks deze niet mis te verstane onderzoeksresultaten bleef het overheidsbeleid ongewijzigd! Pas in 2000 zou het zogeheten free-to-growbeleid deels worden aangepast. En ook uit wetenschappelijke hoek kwam er veel kritiek. Onterecht maar ontegenzeglijk. Maar die kritiek kon uiteraard niet blijven ontkennen dat wetenschappelijk was vastgesteld dat koolstof bewoog van een bronboom naar een opslagboom – van een rijke naar een arme – en dat de bomen een mate van controle hadden over waar en hoeveel koolstof er werd vervoerd. Sparren kunnen niet overleven zonder berken vanwege het hoge risico op infectie door armillaria (honingzwam) en berken kunnen op lange termijn niet overleven zonder sparren omdat zich dan teveel stikstof op zou hogen in de grond, de grond zou verzuren en de berk zou gaan aftakelen.
In 30 kubieke cm grond ligt 150 km mycelium samengepakt! Simard: “een web van leven dat vergelijkbaar is met ons eigen cardiovasculaire systeem van slagaders, aders en haarvaten”. En als het mycorrhizale netwerk er net zo uitzag als een neuraal netwerk, waren de moleculen die tussen de bomen heen en weer werden gestuurd vergelijkbaar met neurotransmitters. Dit soort waarnemingen brengen Simard tot de vraag of de sociale interacties tussen bomen te vergelijken zijn met die tussen mensen. Nemen bomen net zo snel waar? Zij stelde vast dat zowel neurale als mycorrhizale netwerken informatiemoleculen versturen via synapsen.
Uit verdere experimenten bleek dat sparren hun stress binnen 24 uur aan de met hen verbonden dennen communiceerden! Die stervende sparren gaven hun koolstof door aan de dennen! En ook werd proefondervindelijk vastgesteld dat moederbomen meer koolstof naar de mycorrhizale fungi van hun eigen familie stuurden dan naar andere soorten. Verwantschapsherkenningsmoleculen bevatten zowel koolstof als micronutriënten. Het evolutionair voordeel is evident: de moederboom zorgt goed voor haar nakomelingen maar ook voor de omliggende gemeenschap opdat de nakomelingen in een gezonde omgeving op kunnen groeien. Ook werd proefondervindelijk bewezen dat stervende moederbomen extra koolstof aan hun nakomelingen doneerden, niet via hun wortels maar rechtstreeks naar hun hoofdtakken opdat ze zo direct mogelijk konden profiteren van de extra brandstof. De moederboom ziet er dus op toe dat haar nageslacht zo sterk mogelijk door kan groeien!
Bomen vormen een sociale gemeenschap en hebben tal van mogelijkheden ontwikkeld om met elkaar te communiceren, elkaar te ondersteunen en essentiële voedingsstoffen uit te wisselen. De mens is hard op weg alle oerbossen op onze planeet te vernietigen omdat we de grondstof hout tegen een zo laag mogelijke prijs willen ontginnen.
Die prijs, zegt Suzanne Simard in de documentaire Mothertrees and the social forest, is echter belachelijk laag. Dat bomen voor schoon water zorgen en schone lucht, dat bomen zowel boven- als ondergronds koolstof opslaan, juist die essentiële kwaliteiten worden niet in de prijs verwerkt. Vandaag lees ik in mijn nieuwsblad dat wij van de fossiele voorraad olie 58%, van de fossiele voorraad gas 59% en van de fossiele voorraad kolen 89% moeten laten zitten waar het zit. Maar hout wordt niet eens genoemd! Sterker nog, biomassa speelt een fikse rol in alle duurzaamheidsscenario’s. Dat is op zijn zachtst gezegd merkwaardig. De essentie van deze problematiek is dat het kapitalistische marktdenken niet bereid en niet in staat is realistische prijzen te berekenen voor grondstoffen en productieprocessen en dat alle politieke ideologieën er alle belang bij hebben daar vooral niets aan te veranderen.
Suzanne Simard heeft baanbrekend onderzoek verricht en als eerste met herhaalbare experimenten aangetoond dat bomen met elkaar verbonden zijn en dat niet alleen concurrentie de grote evolutionair driver is maar dat samenwerking minstens zo belangrijk is. Sympathiek aan haar is dat ze erkent en ook gewag maakt van het feit dat de inheemse indiaanse volken al kennis hadden van de symbiotische aard en diversiteit van het bos, kennis hadden van een ondergronds ondersteunend stelsel. Tot slot nog een laatste spectaculair onderzoeksresultaat van Suzanne Simard: de in zalm aanwezige stikstof wordt tijdens het paaien in de rivieren op het land gebracht of door beren verspreid die zalmresten aan de voet van grote bomen begraven, die voedingsstoffen worden vervolgens geabsorbeerd door mycorrhizale fungi die het aan bomen doneren. Ook dit fenomeen was al bekend bij de inheemse volken! Met het uitdunnen van de zalmpopulaties wereldwijd namen ook de zalmvoedingsstoffen in bomen af en zo leden ook de bomen onder de reductie van de zalmpopulaties. In een oude westerse levensboom kon je een logboek van duizend jaar zalmtrek terugvinden. Stikstof afkomstig van zalm is eenvoudig te traceren omdat zeevis is verrijkt met de zware isotoop stikstof-15.
In de leef- en denkwereld van de inheemse culturen zijn we allemaal aan elkaar verbonden, zijn we één, mensen, planten en dieren. We moeten erkennen dat bomen en planten handelingsvermogen hebben. Ze nemen waar, staan met elkaar in verbinding en communiceren, ze laten verscheidene vormen van gedrag zien. Ze werken samen, nemen beslissingen, leren en onthouden. Alleen als we dit alles erkennen en ernaar willen handelen, kunnen we de aarde redden.
Suzanne Simard schreef een hartstochtelijk mooi boek, een wonderschoon boek, verweven met haar persoonlijk leven. Een boek waarmee ze diepgaande kennis over bomen voor ons allen toegankelijk maakte. Kennis die ronduit spectaculair is. Prachtig en onvergetelijk mooi! En op een paar kleine schoonheidsfoutjes na voortreffelijk vertaald door Titia Ram.
Recensie door Enno Nuy
Suzanne Simard, Op zoek naar de moederboom, Prometheus, 2021
https://www.lroyart.com/gallery-detail.php?cat=36&ID=4
https://www.youtube.com/watch?v=Ru_pHhYxGm0
