Pleidooi voor individualisme - Dirk Verhofstadt

Pleidooi voor individualisme

“Ons doel is niet de emancipatie van het individu, maar van ons als gemeenschap, zodat we samen tot grootse dingen in staat zijn,” zo verklaarde Massimo Ettale, een prominent bestuurslid van de jongerenbeweging van het Forum voor Democratie in Nederland. Dat klinkt onschuldig, maar de man deed hiermee een uitspraak die, beter dan welk onderzoek ook, de scheiding tussen de geesten in deze tijd blootlegt. Meer nog, zijn uitspraak vat heel goed samen waar het in deze 21ste eeuw op aan komt. Kiezen we de kant van het individualisme en het recht op zelfbeschikking van elke mens, of moet het individu, net zoals vroeger, opnieuw ondergeschikt worden gemaakt aan de gemeenschap, het volk, de natie, het geloof, het collectief?

Voor liberalen is het duidelijk, zij kiezen resoluut voor de emancipatie van het individu. Daarmee sporen ze met de loop van de menselijke geschiedenis waarin mensen zich steeds meer ontdeden van de dogma’s van de kerk, de privilegies van de adel, de superioriteit van het ras, de waanzin van het nationalisme, de terreur van het totalitarisme. Vandaar de inzet van liberalen tegen de slavernij, hun gevecht voor vrouwenrechten, hun pleidooi voor algemeen onderwijs, en later voor het recht om te scheiden, abortus, euthanasie en het homohuwelijk. Mensen emanciperen, zowel hier als in arme landen, heeft geleid tot meer zelfbewustzijn, eigenwaarde en kracht. Vandaar onder meer het verzet van vrouwen tegen hun onderdrukte positie in de samenleving, zoals ook tegen vrouwenbesnijdenis, kindbruiden, uithuwelijken, verplichte klederdracht, verstotingen en zo meer.

De emancipatie van het individu, die Ettale zo verkettert, net zoals nationalistische en collectivistische partijen dat doen, heeft ertoe geleid dat mensen zelf konden beslissen en dat er dus niet in hun plaats werd gedacht. “Over himself, over his own body and mind, the individual is sovereign,” zo schreef de Britse filosoof John Stuart Mill exact 160 jaar geleden, en hij had gelijk. Het individualisme is er de voorbije 50 jaar met rasse schreden op vooruit gegaan, en gelukkig maar. Vroeger besliste de pastoor in het dorp, de leraar in de klas en de vader in het gezin wat goed was voor de anderen, nu hebben we ons lot in eigen handen. Wie het individualisme niet omarmt, levert de mens over aan de groep, met alle gevolgen van dien. Dat zien we vandaag in theocratische regimes waarin de vrouw behandeld wordt als een tweederangsburger, in communistische regimes waarin de burger moet gehoorzamen aan de dictaten van het politbureau, en in nationalistische regimes waarin de vrijheid van de mens wordt ingeleverd ten bate van het belang van het volk.

Het ergste aan de uitspraak van Ettale is dat hij niet lijkt te beseffen wat het alternatief is. Het miskennen van de emancipatie van het individu zet immers de poort wijd open voor datgene wat Jean Jacques Rousseau omschreef als ‘het algemeen belang’. Dat leidt al snel tot datgene wat Hobbes omschreef als de ‘Leviathan’, het overheidsmonster dat de gehele mens controleert. Tot wat dat geleid heeft weten we van de gruwel van het communisme en het nazisme. Wie niet kiest voor de emancipatie van het individu, zet de deur open voor totalitarisme. Het doet me denken aan de Wereldtentoonstelling in Parijs van 1937. Toen waren er twee heel favoriete paviljoenen: die van de nazi’s en die van de Sovjets. De enen beriepen zich op het volk en ras, de andere op de klasse en afkomst. Ze werden druk bezocht en haalden een record aantal bezoekers. Wat ze echter demonstreerden was de verpulvering van de mens tot een ding, zoals de Russische dichter Vladimir Majakovski dat omschreef.

Het drama van deze totalitaire denkbeelden was dat ze geen oog hadden voor het individu. Dat bleek in de jaren dertig en veertig van de 20ste eeuw toen de mens ten onderging ten bate van het collectief. En toch, ondanks alles, haalde de zin voor vrede en samenwerking in Europa het op nationalistische en collectivistische gevoelens. Eeuwenlang sloegen we elkaar de kop in. Sinds 75 jaar leven we in een continent van vrede en welvaart. Dat, en alleen dat, is de grootste prestatie van de Europese Unie en het wordt hoog tijd dat we die verdedigen. Want dank zij wie kennen we vrijheid van meningsuiting, vrijheid van geloof, vrijheid van vergaderen, vrijheid van bewegen? Dankzij de waarden die de opstellers van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens hebben vastgelegd in 1948.  

Dat een jongeman als Massimi Ettale de emancipatie van de mens afwijst, is tekenend voor de huidige tijdsgeest. Hiermee vat hij ook goed de ideologische strijd in de 21ste eeuw samen. Kiezen we voor het collectief of kiezen we voor het individu. Liberalen verkiezen dat laatste. Wij willen de mens verder bevrijden en meer recht op zelfbeschikking geven. Dat is en blijft de kern van onze missie. Wij gaan die strijd verder blijven voeren, en we gaan die ook winnen.