Over het verbod op de rituele slacht in Vlaanderen – Bart Collard

Sinds 1 januari 2019 is in Vlaanderen het verbod op onverdoofd slachten ingegaan. Het nieuwe artikel 15 van de 'Wet van 14 augustus 1986 betreffende de bescherming en het welzijn der dieren' stelt dat dit verbod geldt voor alle gewervelde dieren. Het tweede lid noemt expliciet dat bedwelming omkeerbaar moet zijn, zodat er bijvoorbeeld niet met woorden gegoocheld kan worden om het doorsnijden van de keel als 'bedwelming' te zien. Het nieuwe artikel 45ter stelt dat, totdat "de Vlaamse Regering bepaalt dat omkeerbare bedwelming voor deze diersoorten praktisch toepasbaar is", de bedwelming bij runderen direct na de halssnede mag plaatsvinden. Wanneer ook die laatste beslissing is gemaakt is rituele slacht volledig verboden in Vlaanderen. Geen dierenleed meer in naam van Jahweh of Allah; alleen nog in naam van de mens.

Het verbod is een goede ontwikkeling om drie redenen. In de eerste plaats, omdat de rituele slacht de meest ernstige vorm van slachten is. Als je - zoals Jeremy Bentham in 1789 - het criterium voor onze morele cirkel plaatst bij hen die kunnen lijden, dan vallen niet-menselijke dieren daar ook onder. Dat maakt slachten an sich moreel verwerpelijk, maar ritueel slachten gaat een stap verder. Het vereist weinig inbeeldingsvermogen om te bevatten dat het onverdoofd doorsnijden van de keel meer leed veroorzaakt dan het verdoofd doorsnijden van de keel. Filmpjes van rituele slachtingen van runderen of kippen in Nederland kunnen helpen bij dat inlevingsvermogen. Een sterker bewijsmiddel komt van de Massey University in Nieuw Zeeland in een onderzoek naar de hersenactiviteit van geslachte dieren: waar bedwelming bij reguliere slacht kan werken om fysieke pijn te onderdrukken, lijdt een onverdoofd dier soms zelfs langer dan een minuut na het opensnijden van de keel.

In de tweede plaats zou het kunnen leiden tot secularisering of vegetarisme onder gelovigen. Gelovigen zijn vergeten, of hebben nooit geleerd, om zelfstandig na te denken over de moraal. Hun god doet dat voor hen: doordat hij/zij/het de rituele slacht goedkeurt is rituele slacht 'goed'. Dat impliceert ook dat het niet perse moreel verwerpelijk is om andere dieren te doden voor menselijke consumptie. Als koosjer- of halalslacht ook in andere landen verboden wordt of indien dit vlees te duur wordt door import, moet de gelovige plots zelf gaan nadenken. Wordt besloten om het woord van God dan maar allegorisch te interpreteren of wordt de gelovige vegetariër? Allegorische interpretatie werkt secularisering in de hand, omdat Gods letterlijke woord plots de heiligheid verliest.

Ten derde geldt dat het verbod op ritueel slachten het begin kan zijn van een reeks maatregelen die wordt ingezet tegen de destructieve kracht van religie. "Wanneer een verbod op rituele slacht wordt aangenomen […] is dit een eerste dominosteen in een lange rij religieuze privileges die daarmee - terecht - op de tocht komen te staan", aldus filosoof Floris van den Berg (2013, p.45). Van den Berg verwachtte dat alle op religie gefundeerde politieke partijen daarom zullen samenwerken - hoe ongemakkelijk dat soms ook kan zijn. Immers, "indien zij (...) [elkaar] opponeren, zagen zij namelijk aan de poten onder de stoel van hun eigen privileges" (p.34). Dat heeft Van den Berg goed voorzien. Op het internet is namelijk veel weerstand tegen de wet, met name vanuit joodse en islamitische hoek. Zo sprak de hoofdredacteur van Joods Actueel, een joodse nieuwssite, met de Europese Raad voor Koosjer Slachten over de wet. ‘Ze zijn er niet heel blij mee, want het is niet in overeenstemming met de joodse wetgeving’, aldus de hoofdredacteur. De joodse 'wetgeving' doet er gelukkig echter niet toe. Maar ook Massoud Shadjareh van de Islamic Human Rights Commission is tegen de Vlaamse wet. Hij gelooft niet dat ritueel slachten meer leed of ongemak veroorzaakt dan 'regulier' slachten. Maar Shadjareh maakt nog wel een noemenswaardige opmerking in zijn betoog: "And really, if we want to stop hardship coming to animals, then we should all become vegetarian. That is really the only other option". Het is niet de enige andere optie: het is de enige optie. Hoewel religieuze teksten geen autoriteit mogen genieten als het om de moraal gaat (zie bijvoorbeeld In naam van God van Paul Cliteur en Dirk Verhofstadt), wil ik opmerken dat - naar mijn weten - in geen enkel 'heilig' geschrift staat dat de mens vlees móét eten of andere dierlijke producten móét gebruiken.

Naast weerstand door joden en moslims afzonderlijk, vindt ook weerstand plaats vanuit de Muslim and Jewish Leadership Council (MJLC). Die samenwerking is opmerkelijk, omdat de islamitische geschriften slechts sinistere woorden over hebben voor de joden. Maar in de MJLC strijden zij samen voor het behoud van religieuze privileges. De MJLC sprak over discriminerende maatregelen van de Vlaamse regering: "That provinces within Belgium, with its lawmaking capital of Europe Brussels, have passed such anti-religious law is an affront to European values which are said to be treasured so dearly by its European member states". 

Er zijn veel religieuze privileges die ten einde moeten komen. In de eerste plaats de mutilatie die hoort bij het besnijden van baby's of kinderen (in Nederland veelal jongetjes). Dat zou strafbaar moeten zijn als zware mishandeling. Daarnaast is het bijzonder onderwijs, in de vorm van op religie gefundeerde scholen, een serieus probleem voor de open samenleving. Leerlingen van die scholen worden als kind al geïndoctrineerd met onwaarheden, leren ontzag te hebben voor hun eigen god maar niet voor de aardse wetten en worden deelgenoot van een systeem dat zorgt voor de voortdurende onderdrukking van vrouwen, homoseksuelen, transseksuelen, ongelovigen en andersdenkenden. Een andere dominosteen die zou kunnen omvallen is het privilege dat moslims hebben bij het maken van pasfoto's: vrouwen mogen daarop een hoofddoek dragen. Of iemand op een formele pasfoto het hoofd mag bedekken is een andere discussie, maar zolang ik geen vergiet, pet of muts mag dragen zou een moslim ook geen hoofddoek mogen dragen. En zo zijn er nog veel meer privileges te bedenken.

Hoewel het verbod op de rituele slacht met name een overwinning is voor het secularisme, is het ook een zeer kleine overwinning voor niet-menselijke dieren. We weten niet van alle dieren of zij kunnen lijden. De keuze van de Vlaamse regering om slechts gewervelde dieren te beschermen tegen onbedwelmd slachten komt voort uit het besef dat zij gevoel hebben. Gewervelde dieren hebben een centraal zenuwstelsel en kunnen daardoor lijden. Het is barbaars om een ander dier dat kan lijden onverdoofd de keel door te snijden. Maar is het dan wel acceptabel om een dier eerst te vergassen, te elektrocuteren, of door het hoofd te schieten met een penschiettoestel ter verdoving, om vervolgens alsnog de keel door te snijden? Nee. En hoe zit dat met het kunstmatig insemineren? Ook niet. Of het überhaupt houden van voelende dieren? De gevoelens van een gevangen gehouden, misbruikt, dier dat plezier en leed kan ervaren zijn in te beelden: hoe zou u het vinden om in die positie te verkeren?

Mijn punt is dat wanneer overheden hun eerste stappen zetten in het beschermen van dieren vanuit de erkenning dat zij voelende dieren zijn, zij onvermijdelijk vervolgstappen zullen moeten nemen, omdat het overheidsbeleid anders inconsistent is. De Vlaamse overheid biedt nu 'bescherming' tegen een gekwalificeerde vorm van moord, maar niet tegen moord zelf. Dit is een voorzichtige eerste stap in de juiste richting, maar nog lang niet genoeg. Er moet gestreefd worden naar een samenleving zonder onnodig leed.

Bart Collard

De auteur is buitenpromovendus aan de Universiteit Leiden