Naar een kosmopolitisch liberalisme - Lawrence Vanhove en Maarten De Bousser

Op 12 januari 2018 publiceerde De Morgen een lijst met de tien invloedrijkste intellectuelen van Vlaanderen. Bart De Wever bekleedde in deze lijst de eerste plaats. Patrick Loobuyck en David Van Reybrouck stonden respectievelijk op twee en drie. Hier en daar werd schamper gereageerd op dit podium. Zo zou Bart De Wever alleen nog aandacht hebben voor de machtspolitiek, en inhoudelijk nog amper wegen.

Het moet gezegd, in de opinie die De Wever op 24 januari in De Morgen publiceerde zet hij de puntjes op de i. Dit stuk was meer dan alleen een tactische zet. De Wever schuift thema’s identiteit en diversiteit, migratie en sociale zekerheid zo mogelijk nog meer in de richting van het centrum van het politieke debat. Over de correctheid en het niveau van de tekst is reeds veel inkt gevloeid, maar dat De Wevers schrijfsels een gigantische impact hebben staat als een paal boven water.

Als invloedrijkste intellectueel in het huidige vaderlandse politieke toneel zet hij in deze opiniebijdrage twee samenlevingsmodellen tegenover elkaar. Enerzijds beschrijft hij een samenleving waar individuen vrij kunnen bewegen en zich bijgevolg kunnen vestigen waar ze willen, anderzijds beschrijft hij een samenleving als ‘een ethische gemeenschap waarin iedere burger verantwoordelijkheid opneemt voor de groep’, deze resulteert in een sterke sociale zekerheid. Zijn kritiek op Links is duidelijk. Ze bepleiten in de praktijk beiden, terwijl de twee concepten inherent incompatibel zijn. Het is kiezen of verliezen. De Wever neemt uiteraard een conservatieve houding aan: een sterke sociale zekerheid met duidelijke regels over wie kan deelnemen en wie niet, gelegitimeerd door een sterk gemeenschapsgevoel met een krachtdadige overheid die deze regels afdwingt. De sociale zekerheid als taart, waar meer monden onvermijdelijk leiden tot een collectieve verarming. Een sociaal systeem, die legitimiteit haalt uit de herkenbaarheid van ‘de ander’. Een systeem dat bescherming nodig heeft tegen alles wat vreemd is.

Liberalisme: medicijn tegen groepsdenken

Bart De Wever heeft een punt als hij het dilemma schetst tussen een open samenlevingen met vrij verkeer van personen en de sociaaldemocratische welvaartsstaat. Het debat beperkt zich echter niet tot deze twee strekkingen. Conservatieven en Socialisten staan hier ogenschijnlijk lijnrecht tegenover elkaar, maar zijn in werkelijkheid objectieve bondgenoten. De N-VA als hoeder van de sociaaldemocratie, die het debat terugbrengt naar de essentie: de exclusiviteit van sociale zekerheid. Het is fundamenteel om in dit identiteits- en diversiteitsdebat tussen socialisten en conservatieven een liberaal standpunt te formuleren, als tegenpool van het groepsdenken. Wij willen een lans breken voor het liberale kosmopolisme.

Liberalen mogen zich in deze niet laten verleiden om al te dicht aan te schurken bij de positie van de Vlaams Nationalisten, zelfs als dit electoraal op korte termijn de slimme keuze zou zijn. Een liberale partij moet het aan durven om tegen de vox populi in te gaan. Er is in dit debat nood aan partijen en verenigen die de liberale idealen verspreiden, ook wanneer het moeilijk is moet men trachten aan de juiste kant van de geschiedenis te staan. Liberalen die streven naar een kosmopolitisme en op lange termijn denken en werken aan een betere samenleving, zijn meer dan ooit een noodzaak. Het individu moet in dit streven centraal blijven staan. Groepsdenken en andere simplificaties zullen hier geen soelaas brengen. Wel integendeel, groepsdenken zal de verdeeldheid en angst in de samenleving alleen maar bestendigen. Politici hebben de plicht om te blijven strijden voor ideeën. Het laatste decennium loopt men al te vaak blind het electoraat achterna, maar welke partij is ooit op deze manier succesvol geweest?

The pursuit of happiness

Laat ons beginnen bij de essentie. Fundamenteel binnen het liberalisme is het zelfbeschikkingsrecht. Het individu heeft het recht om zijn of haar leven in te richten naar eigen goeddunken, en zo het eigen geluk na te streven. Je hebt een onvervreemdbaar recht op ‘the pursuit of happiness’.  Het individu staat boven elke vorm van groepsdenken. Het toevallige feit geboren te worden in een willekeurig land mag je geenszins beperken in je verdere levensloop. Het individu mag in principe zelf de eigen levenswandel bepalen, zolang het de fundamentele basisprincipes van de samenleving waar men zich naar wenst te verplaatsen respecteert.

Liberalen moeten dan ook werken aan het compatibel maken van het sociale systeem aan migratie. Dit kan bijvoorbeeld door de sociale zekerheid op een ander manier te organiseren zodat een de migrant zijn of haar ‘rechten’ gradueel opbouwt in plaats van mensen het recht te ontzeggen om zich in een ander land te vestigen. Het individu primeert, artificiële creaties zoals grenzen of de natie, groepsdenken of protectionisme zijn inherent onliberaal. Het is op dit punt dat een liberale partij zich dient te onderscheiden van nationalisten en socialisten, groepsbelangen die zelfs de kleinste minderheid (i.e. het individu) dreigen te onderdrukken zijn niet aan ons besteed.

Kein Mensch ist illegal

Vandaag de dag is er een gebrek aan nuance in het debat. Hierdoor is er geen oog voor de verscheidene motieven waarom mensen migreren. Men maakt in de discussie geen onderscheid tussen vluchtelingen en asielzoekers, economische migranten, transitmigranten, gezinshereniging en dergelijke meer. Dit is problematisch omdat het bijdraagt tot de dehumanisering van ‘de ander’. Er is geen oog voor de individuele drijfveer van iedere persoon om zijn of haar hebben en houden achter te laten, enkele duizenden euro te betalen aan een smokkelaarsbende om fort Europa binnen te geraken. Er is geen aandacht voor al het leed dat hiermee gepaard gaat. Door deze dehumanisering ziet men ‘hen’ als een grote groep, waarvan men onmogelijk kan inbeelden dat ze een positieve bijdrage kunnen leveren aan de samenleving. Retorisch speelt men in dit debat met de term ‘illegalen’. “Hoe kan een groep die zich niet aan de wet kan houden ook maar iets goed brengen aan de maatschappij?”

Liberalen redeneren anders. Kein Mensch ist illegal: elk van hen een individu met eigen drijfveren, talenten en aspiraties. Dat de zogenaamde transitmigratie, waarbij men liever naar het Verenigd Koninkrijk door wenst te reizen in plaats van zich in België aan te melden het recentste fenomeen is waarmee men de massa probeert op te jutten is enigszins ironisch. Toont het feit dat men, liever dan het sociaaldemocratische walhalla België, Groot-Brittannië wenst te bereiken niet net iets aan? Bewijst transitmigratie net niet dat deze mensen liever een ‘nuttig' leven wensen na te streven, waar ze kansen hebben om iets bij te dragen aan de samenleving in een land waar dat kan, eerder dan bij ons in de geïnstitutionaliseerde ‘hangmat’ van de sociale zekerheid plaats te nemen?

Een soepele arbeidsmarkt creëert kansen

“Een migrant met een niet-westerse achtergrond kost de staat gedurende de rest van zijn leven gemiddeld 43.000 euro”, deze dreissiger jahre-style slogan deelden N-VA leden lustig op de sociale media. Ilse Ruyssen van de Universiteit Gent stelt dat de meeste studies het erover eens zijn dat het  fiscale effect van migratie voor de bestemmingslanden netto positief of beperkt negatief is.” Migratie heeft vandaag dus reeds een neutraal begrotingseffect. De betaalde belastingen door migranten overstijgen  de uitgaven in de sociale zekerheid. Meer nog, men houdt geen rekening met positieve effecten van bijvoorbeeld consumptie door migranten.

Toch dient gezegd te worden dat er inderdaad een probleem is. Een vluchteling of migrant kan in België niet zomaar aan het werk. Er zijn diverse oorzaken die breder zijn dan alleen het economisch beleid, waaronder bijvoorbeeld een cultuurprobleem bij de Vlaming waarbij iemand die de taal niet machtig is heel zelden kans maakt op tewerkstelling. Bij vele Vlamingen leven allerhande sterke vooroordelen over migranten, men kan bijvoorbeeld moeilijk voorstellen dat een buitenlander effectief hooggeschoold is. De diploma’s van Syriërs en Iraniërs zijn zonder gelijkwaardigheidserkenning dan wel gedevalueerd tot een vodje papier, deze mensen hebben een intellectueel niveau waar men te weinig bewust van is.

Het wegnemen van deze spijtige vooroordelen is een werk van lange adem. Waar politiek wel iets aan kan doen is het flexibiliseren van de arbeidsmarkt en de barrière om tot die arbeidsmarkt toe te treden te verlagen. Allerhande factoren zorgen er vandaag de dag voor dat vele migranten in een afhankelijkheidspositie geduwd worden, een dal waar men soms generaties lang moet strijden om er uit te geraken. De barrières, die trouwens ook autochtonen treffen, verlagen zou een quick win kunnen zijn om mensen rapper aan het werk te krijgen. Onderlinge interactie en ondernemerschap zorgen voor meer welvaart, maar termijn kan deze liberalere arbeidsmarkt er ook voor zorgen dat men netto bijdrager wordt aan de welvaartstaat. Van begrotingsneutraal tot netto bijdragers, het is een realistisch doel en kan het draagvlak voor migratie alleen maar ten goede komen.

Pleidooi voor een liberaal kosmopolisme

Liberalen zijn allang niet meer op de links-rechts as te plaatsen. Ze koppen een soepele arbeidsmarkt, een kordaat veiligheidsbeleid, een streven naar maximale sociale mobiliteit, het omarmen van technologische vooruitgang en een ambitieuze buitenlandpolitiek moeiteloos aan elkaar. Toch klinkt deze noodzakelijke stem vandaag in ons land niet luid genoeg. Meer dan ooit is er nood aan liberaal leiderschap. Zowel op Lokaal, Vlaams, Belgisch en Europees niveau liggen er cruciale jaren in het verschiet. Er is nood aan een helder en duidelijk liberaal verhaal. Laten we deze kans grijpen.

Lawrence Vanhove en Maarten De Bousser

Lawrence is kernlid van Liberales en Maarten is bestuurslid van Jong VLD nationaal