Allah in Europa – Jan Leyers
Dit boek, gebaseerd op de gelijknamige documentaire die begin dit jaar op Canvas werd vertoond, probeert een inzicht te geven in hoe de Islam in verschillende landen van Europa wordt beleefd. Meer bepaald probeerde de auteur uit te zoeken of de Islam kan samenleven met de Europese ‘waarden’.
Daarvoor ondernam hij een reis door verschillende landen, waar de context tegenover de Islam telkens heel verschillend is. Vertrekkende vanuit Bosnië waar de Islam los staat van het vreemdelingen vraagstuk, want de Islam is er al meer dan vijfhonderd jaar een dominante ‘lokale’ godsdienst, gaat de trip naar Hongarije, waar de moslims slechts 0,15% van de bevolking vertegenwoordigen, via Oostenrijk, dat geacht wordt al eeuwenlang een tolerante smeltkroes van culturen en religies te zijn op het kruispunt van Oost en West, en Frankrijk, het land waar de ‘laïcité’ – of de strikte scheiding tussen Kerk en Staat – als leidraad in het publieke debat geldt, naar Engeland, waar al jarenlang op basis van hun ruime koloniale verleden een grote tolerantie, (sommigen zullen zelfs zeggen onverschilligheid) heerst tegenover welke religie dan ook, naar Zweden, de kampioen van de actief gestuurde integratie en/of assimilatie van vreemdelingen, en Denemarken, het ongewilde ‘slachtoffer’ van de Islamitische onverdraagzaamheid tegenover de vrije meningsuiting ten aanzien van de waardigheid van de Profeet (de fameuze cartoon rel), om dan via Duitsland, waar de tegenstelling tussen Turkse en Arabische moslims leerrijk is, om zo in Nederland en België te eindigen.
Om in zo’n boek, dat de neerslag is van talrijke gesprekken en indrukken van de meest uiteenlopende aard, een ‘rode draad’ terug te vinden, is niet evident en is wellicht ook niet de bedoeling. Want de auteur wil onder meer aantonen hoe in elke land, op basis van historische achtergronden of juist het gebrek daaraan – zie Zweden, dat nooit een koloniaal verleden heeft gehad – er anders wordt gereageerd op het verschijnen van moslims in het straatbeeld.
Maar ook onze visie – of zijn het vooroordelen – op de moslims wordt uitgedaagd: uiteindelijk zijn het ook maar menen zoals u en ik, die op zoek gaan naar voorspoed en geluk voor henzelf en hun familie. Die hopen dat hun kinderen het beter zullen hebben dan wat zij ooit gehad hebben. Kortom de universele, menselijke verzuchtingen. Het religieuze sausje dat daar wordt overgegoten kan dan erg pikant en dus heel strikt zijn of soms heel slap. Heel dit palet aan boeiende verschillen komt aan bod in dit boek.
Maar wat helaas door alle verhalen naar voren komt, is het feit dat de Islam méér is dan een religie. Het is een ideologie, dus met heel sterke uitlopers naar het politieke, maatschappelijke en juridische gebeuren in een gemeenschap. De scheiding tussen Kerk en Staat is hier quasi onbestaande en, volgens de meeste strekkingen binnen deze ideologie, zelfs niet toegestaan. Werkelijk elke stap in het sociale, economische of culturele leven van een moslim wordt bepaald door wat de Koran, en alle daarvan afgeleide voorschriften, opleggen. Ruimte voor interpretatie, laat staan voor kritische bedenkingen – is er nauwelijks. Dat zoiets nefast is voor de creativiteit binnen een gemeenschap moge duidelijk zijn. En dat dit blinde geloof in wat de Profeet voorschrijft geen ideale voedingsbodem is om een democratische samenleving, met onder meer het recht op bescherming van minderheden op te bouwen, weten we ondertussen ook.
Om die reden is dit boek zeker het lezen waard. Of men er vrolijker van wordt, is een ander verhaal.
Maar wat naar mijn aanvoelen de meest beangstigende boodschap doorheen heel dit boek is, is de vaststelling dat vanuit Saoedi-Arabië, zonder veel ruchtbaarheid of publiciteit, kosten noch moeite worden gespaard om heel deze ideologie in een heel extreme, radicale richting te duwen, met name de visie van de soennieten, en dan nog meer bepaald de wahabistisch/salafistische strekking binnen deze reeds extreme visie. Zij hebben, dankzij hun petroleum-rijkdom, inderdaad de middelen om overal via het financieren van de bouw van moskeeën, het uitreiken van studiebeurzen aan goede (lees volgzame) studenten, het massaal verspreiden van boeken en tijdschriften die de ‘juiste’ boodschap onderbouwen, deze extreme en vooral onverdraagzame, visie massaal te exporteren.
Als wij hier binnen Europa ooit echt on speaking terms met de Islam willen geraken, laat staan dat er ooit sprake zal/kan zijn van een gematigde, Europese Islam (met onder meer integratie van de verworvenheden van de Verlichting: iedere mens is vrij en gelijk, ongeacht leeftijd, geslacht, ras, religie, seksuele geaardheid,…), dan moet deze beïnvloeding vanuit Saoedi-Arabië een krachtig halt worden toegeroepen.
Recent werden om allerlei redenen economische boycots tegen bepaalde landen uitgevaardigd. Waarop wacht Europa en de rest van de beschaafde westerse wereld, om ook in deze materie een krachtige boodschap naar Saoedi-Arabië te sturen: wij kunnen en mogen niet dulden dat een land een ideologie steunt en verspreidt die duidelijk aanzet tot onverdraagzaamheid, het fnuiken van het kritisch denken, geen respect betonen voor elementaire mensenrechten. Of zijn wij hier echt economisch nog steeds zo afhankelijk van wat ze in die landen met hun petroleumdollars te besteden hebben?
Jan Leyers, Allah in Europa. Het reisverslag van een ongelovige, 2018, Das Mag Uitgevers / Canvas
Recensie door Mark Bienstman
