Nachttrein naar Berlijn - H.M. Brink

In dit essay, verschenen in de serie Spoorslag van uitgeverij Ambo Anthos, verhaalt van den Brink over zijn herinneringen aan een treinreis van A naar B, van Amsterdam naar Berlijn. Vanaf de eerste regels realiseer je je dat deze schrijver schrijven kan, een mooie stijl hanteert, iets te zeggen heeft. Het verleden is niet dood, het is niet eens voorbij, schreef Faulkner en van den Brink voegt daaraan toe: “Herinneren doe je namelijk niet in het verleden maar in het hier en nu.”

Voor mij zijn treinen en treinreizen altijd verbonden met Westerbork, Sobibor. Wie zich in de Holocaust verdiept, en dat doe ik al heel mijn leven, kan niet om dat beeld van rails, bielzen, piepende en schurende wagons, spoorwegen zonder eind of begin, leegte en wanhoop in mensenogen heen. Maar deze mensen ervoeren dat er wel degelijk een einde kwam aan die reis vol verschrikkingen. Het ergste stond hen nog te wachten. Ook van den Brink wordt onmiddellijk getroffen door zulke associaties.

En dan is daar die onvergetelijke laatste regel uit het gedicht Pogrom van Ed Hoornik: “Het is maar tien uur sporen naar Berlijn.” Ik neem mij voor de biografie van Hoornik te gaan lezen, geschreven door zijn vrouw Mies Bouhuys.

Het wordt zowaar ook voor mij als lezer nostalgisch als van den Brink schrijft over de treinen die vanuit Mainz en de Lorelei kwamen. Op een van die treinen heb ik vroeger, ik meen in 1969 nog gewerkt als bordenwasser bij de Wagon Litz. En onwillekeurig moet ik denken aan dat prachtige gedicht van Willem Wilmink over een treinreis die hij met zijn echtgenote maakt: Van nieuw begin naar nieuw begin / rijdt zij de wijde toekomst in, / en ik rijd het verleden uit. / En beiden aan dezelfde ruit.

Spandau ken ik alleen van de nazitijd maar er werden ook gifgassen ontwikkeld en in de Eerste Wereldoorlog een uiterst efficiënt machinegeweer dat ‘verfkwast van de duivel’ werd genoemd. We zijn aangekomen in Berlijn, deze reis is ten einde. Ik ga meer van H.M. van den Brink lezen, een stilist die het verdient gelezen te worden!

Recensie door Enno Nuy

H.M. Brink, Nachttrein naar Berlijn, Ambo | Anthos, 2024, 96 pagina’s