Diepe verdeeldheid in de VS, ook over religie – Alain Vannieuwenburg
De presidentiële campagne van 2024 vindt plaats te midden van bewogen debatten over immigratie, raciale tegenstellingen, etnische diversiteit, wijzigende klassieke familiebanden, misdaadcijfers, politieoptreden, religie, economische malaise, wapendracht, een nieuwe wereldorde, geopolitieke spanningen en LGBTQ+ gerelateerde kwesties.
Chaos, verdeeldheid en duisternis
Amerikaanse kiezers lijken scherp gescheiden door hun wereldbeeld. Vijfenveertig procent gelooft in een betere wereld; tweeënveertig procent heeft een donkerder perspectief. Opmerkelijk: de kloof tussen de twee visies wordt kleiner. Amerikanen zien, aldus een peiling door The Economist/YouGov poll, ongeacht leeftijd, sociale klasse, etnie, de toekomst somber in.
Bij de aanhangers van Trump speelt ongenoegen een grote rol. De federale overheid mag op argwaan rekenen. Immigratiepolitiek, buitenlandpolitiek en binnenlandse veiligheid moeten anders en beter, en wapenwetten worden best afgeschaft. De recente uitspraak in de abortuskwestie en de wet die in Louisiana werd afgekondigd, en die alle scholen in die staat verplicht om de Bijbelse tien geboden te laten zien, tonen de slagkracht aan van de Republikeinen.
Er lijkt zich ook bij de Democraten een pessimisme genesteld te hebben. Van het “yes, we can” van voormalig president Obama is weinig te bespeuren. Het optimisme van Biden slaat niet echt aan en krijgt te maken met sterke tegenwind. De slogan van Trump tijdens zijn laatste campagne “Make America great again” zindert na. Meer nog dan de tegengestelde visies, is een ander belangrijk element in de polarisatie de groeiende minachting die veel Republikeinen en Democraten hebben voor elkaar.
Angst geeft gestalte aan het politieke landschap
Conservatieven, radicaler dan ooit, beheersen het debat. Elk overheidsingrijpen wordt gezien als een aantasting van constitutioneel gewaarborgde rechten en sommige verschillen verworden al snel tot onderdeel van een heuse cultuuroorlog. Deze groeiende polarisatie in de Amerikaanse politiek, onder meer aangewakkerd door de radicalisering van de conservatieve basis, legt een cruciaal probleem bloot: conservatief extremisme heeft zich weten te verankeren en is doorgedrongen in beleidsbeslissingen.
Aan de andere zijde van het politieke spectrum kijken de Democraten aan tegen een assertieve Republikeinse groep die als een permanente dreiging van liberale waarden en verworvenheden wordt gezien. De Democratische familie lijkt momenteel niet bij machte om een sluitend antwoord te bieden op vele vragen die conservatieve – soms irrationele – angsten voeden. Zij lijken vast te blijven hangen aan de strategie van morele superioriteit en slagen er niet in directe blijvende initiatieven op het terrein te ontplooien om de conservatieve stormram en de distopische gevoelens te stoppen.
Veranderingen in de gezondheidszorg en de economie blijken onvoldoende geweest te zijn om belangrijke maatschappelijke veranderingen te genereren. De gezondheidshervormingen staan onder druk sinds het intrekken in 2017 van de Affordable Care Act van president Obama. Ook een ander belangrijk thema voor de Democraten lijkt niet door iedereen te worden gedragen: een meerderheid ziet de klimaatproblematiek niet als dé belangrijkste topic. De Amerikanen hebben bedenkingen bij de financiële gevolgen van al die plannen op hun huishoudbudget, bij de snelheid waarmee de maatregelen worden uitgerold en bij de hoge kostprijs van de energietransitie. Frustrerend voor de Democraten is ook de vaststelling dat de dalende criminaliteit in bepaalde delen van Amerika zich niet vertaalde in een daling van het onveiligheidsgevoel, noch in een reorganisatie van sommige politiediensten.
Het Pew Research Center, een onafhankelijke Amerikaanse onderzoeksinstelling, stelde vast dat 2/3 van de Republikeinen geloven dat de beste dagen van Amerika voorbij zijn en 1/3 gaat zelfs zo ver te stellen dat echte Amerikaanse patriotten misschien hun toevlucht moeten nemen tot geweld om het land te redden.
Enkel verliezers
De twee partijen zijn verwikkeld in een ideologische oorlog, en beiden denken blijkbaar ook dat hun kant aan het verliezen is. Een apocalyptisch beeld lijkt zich van sommige Amerikanen immers meester te hebben gemaakt. De Republikeinen zijn van oordeel dat hun vertegenwoordigers er onvoldoende in slaagden de macht van een dominante liberale elite te breken. Het volk – opgejut – voelt zich verlaten en steunt de idee dat het de macht overnemen moet. Burgermilities, preppers, zelfredzaamheidstechnieken en ongehoorzaamheid zijn het nieuwe normaal.
Pessimisme en een somber toekomstperspectief kleuren ook de Democratische partij. De Democraten lijken hun aanhangers op te zwepen met voorspellingen van klimaatcatastrofes, gevaren uitgaande van groeperingen die blanke suprematie voorstaan en een bedreiging vormen voor de democratie. De Democraten vinden ook dat ze de Republikeinse kracht die verankerd is in het Hooggerechtshof, de Senaat en rode staten niet hebben kunnen counteren.
Secularisering
Religie en de plaats ervan in de samenleving lijkt ook een inzet te worden. De afgelopen 35 jaar is de Amerikaanse samenleving immers duidelijk minder religieus geworden. Voor het gros van de conservatieven een negatieve ontwikkeling.
In 1990 identificeerde ongeveer acht procent van de volwassen bevolking zich, volgens gegevens van de langlopende General Social Survey, uitgevoerd door NORC aan de Universiteit van Chicago, als horende bij de groep zogeheten “Nones”, de groep zonder religieuze overtuiging. Het aandeel levensbeschouwelijke "Nones" nam sindsdien gestaag toe. Volgens het Pew Research Center bereikte het recentelijk de 28%. Is het aantal seculieren toegenomen, dan is de bevolking ook religieus diverser geworden. De protestantse kerken van Amerika, die ooit de toon voor het land zetten, verloren evenwel veel invloed. In 1990 identificeerden meer dan zes op de tien Amerikaanse volwassenen zich als protestant. Vanaf 2014 daalde het aandeel onder de helft, en het neemt tot op heden af.
Kiezers die president Joe Biden ofwel voormalig president Donald Trump steunen, hebben, aldus een recent onderzoeksrapport van het Pew Research Center, duidelijk verschillende opvattingen over de rol die religie moet spelen in de Amerikaanse regering en politiek. Niet alle gelovigen zijn conservatief en niet alle "Nones" steunen de liberale opvattingen. Toch ging de verschuiving naar “onttovering” hand in hand met grote waardenverschuivingen, waardoor veel conservatieven, waaronder zeker de blanke “evangelicals” zich geïsoleerd en vervreemd voelen.
Een grote meerderheid van de kiezers (71%) is van mening dat religie gescheiden moet worden gehouden van het overheidsbeleid. Slechts 28% zegt dat overheidsbeleid religieuze waarden en overtuigingen moet ondersteunen.
Een onderzoek naar de attitude bij Trump en Biden aanhangers is leerrijk. Een meerderheid van de Trump-aanhangers (56%) zegt dat religie gescheiden moet zijn van het overheidsbeleid, terwijl 43% meent dat het overheidsbeleid wel degelijk religieuze waarden moet ondersteunen. Met meer dan zes tegen één (86% versus 13%) zeggen Biden-aanhangers dat religie gescheiden moet worden gehouden van de overheid.
Onder de aanhangers van Biden zijn vooral zwarte protestanten voorstanders van een overheidsbeleid dat religie en religieuze waarden ondersteunt (39%), terwijl blanke niet-evangelische protestanten (7%) en religieus niet-gelieerde Biden-aanhangers het minst geneigd zijn om overheidssteun voor religieuze waarden te steunen.
Aanhangers van Biden en Trump hebben ook duidelijk verschillende opvattingen over de invloed die de Bijbel moet hebben op de Amerikaanse wetten. De meeste Trump-aanhangers (69%) willen dat de Bijbel op zijn minst enige invloed zou hebben op de wetten van de VS; 36% stelt dat de bijbel zelfs "veel" invloed moet hebben. Meer nog, 45% van de Trump-aanhangers is van oordeel dat wanneer de Bijbel en de wil van het volk met elkaar in strijd zijn, de Bijbel doorslaggevend mag zijn op de Amerikaanse wetten. Net geen zeven op de tien Biden-aanhangers (69%) zeggen dat de Bijbel weinig of geen invloed mag hebben op de wetten van de VS; 53% zegt dat er geen invloed mag zijn.
In God We Trust
Een soortgelijk patroon kan men terugvinden in de opvattingen van Biden en Trump-aanhangers over de vraag of de regering christelijke morele waarden moet promoten of het christendom tot de officiële religie van de VS moet verklaren.
Zes op de tien Biden-aanhangers (58%) zeggen dat de federale overheid het christendom niet tot officiële religie van de VS mag verklaren en geen christelijke morele waarden mag promoten (slechts 17% van de Trump-aanhangers heeft dezelfde mening). Een vergelijkbaar deel van de Trump-aanhangers (59%) zegt ook dat de federale overheid het christendom niet tot officiële religie moet verklaren, maar wel christelijke morele waarden moet promoten (34% van de Biden-aanhangers zegt hetzelfde). Nog eens 22% van de Trump-aanhangers zou willen dat de federale overheid het christendom tot officiële religie van de VS verklaart; slechts 6% van de Biden-aanhangers zegt dit.
Waar 45% van de Trump-aanhangers zegt dat een geloof in God noodzakelijk is om moreel te zijn stelt 20% van de Biden-kiezers dat een geloof in God nodig is om moreel te zijn en goede waarden te hebben.
Roe vs. Wade
Ethisch geladen kwesties kleuren mee de verkiezingen. De Democraten probeerden herhaaldelijk om de toegang tot abortus, anticonceptie en in-vitrofertilisatie veilig te stellen. De val van Roe in 2022 in “Dobbs v. Jackson Women's Health Organization” was een waarschuwing. In deze verstrekkende beslissing draaide het Amerikaanse Hooggerechtshof de beslissing in de zaak “Roe v. Wade” terug. Dat betekent dat het bijna vijftig jaar oude grondwettelijke recht op abortus, is opgeheven. Het Witte Huis bracht recentelijk een video uit waarin Biden stelt dat "Roe nog maar het begin is" en dat de Republikeinen ook anticonceptie en Ivf-behandelingen zullen aanpakken. "We hebben te maken met extremisme. Stuur me terug naar het Witte Huis en ik zal als de hel vechten om Roe v. Wade te redden en de Amerikaanse vrijheid te beschermen.", aldus de president.
Kelley Robinson, voorzitter van de Human Rights Campaign, benadrukte dat het in deze verkiezingen niet alleen over twee kandidaten gaat: “Het gaat om twee verschillende visies voor ons land. Aan de ene kant heb je de tweemaal beschuldigde, voor altijd in ongenade gevallen, veroordeelde misdadiger Donald Trump, die vastbesloten is om de democratie tot de grond toe af te branden en een christelijk-nationalistisch regime te installeren dat onze families zou terroriseren en onze vrijheden zou vertrappen. En aan de andere kant heb je president Biden, de meest pro-gelijkheid president in de Amerikaanse geschiedenis, die zich inzet voor het opbouwen van een regering die op Amerika lijkt en elke dag de mensen dient. Keer op keer heeft het Amerikaanse volk duidelijk gemaakt dat het gelijkheid, waardigheid en vrijheid waardeert.”
Ook voor Europa zijn deze verkiezingen belangrijk. Het is fout te wachten tot Trump wordt herkozen: Europa moet zijn beleid nu Trump-proof maken. De NAVO is de eerste testcase.
Alain Vannieuwenburg
De auteur is ethicus en doctor in de rechtsfilosofie (universiteit Leiden) met een jarenlange onderwijservaring. Hij is lid van de multidisciplinaire denktank Kwintessens onder leiding van prof. dr. Johan Braeckman.
