Oorlog en oorlog - László Krasznahorkai

Een roman in acht delen waarbij ieder deel is opgebouwd uit een wisselend aantal hoofdstukken zonder titel. Ieder hoofdstuk bevat slechts één zin, duurt het hoofdstuk een halve pagina, dan is de zin een halve pagina lang, duurt het hoofdstuk drie pagina’s, dan is de zin drie pagina’s lang. De schrijver houdt gewoon niet van de punt. Een puntkomma is al een enorme concessie, zo lijkt het.

Hoofdpersoon is György Korin, werkzaam in een archief 220 km ten zuidoosten van Boedapest die zich niet meer thuis voelt in de wereld om hem heen, zichzelf als krankzinnig beschouwt, en op zoek gaat naar vrijheid, maar wel in de overtuiging dat hij achtervolgd wordt en erin slaagt zijn plan om naar New York te vliegen te realiseren nadat hij al zijn schepen achter zich verbrandde, New York, ‘het centrum van de wereld’ waar hij ‘zijn grote plan’ tot uitvoering wil brengen.

“Als er nog één zin over was, dan zou die in mijn geval geen andere kunnen zijn, lieve mevrouw, dan dat niets ook maar enige zin heeft gehad”, mijmert Korin op een gegeven moment. Dit is een thema dat we beslist vaker tegenkomen in het werk van deze schrijver, ik zou durven beweren, korter kan hij zijn levensfilosofie niet samenvatten. En zo ploeteren we allemaal maar voort, bijkans tegen beter weten in, lijkt hij ons te willen vertellen.

Korin had in een van de krochten van het archief waar hij werkte een merkwaardig manuscript gevonden dat verhaalde van vier mannen die met een raadselachtige reis waren begonnen, mannen zonder verleden en zonder toekomst zo lijkt het. Hun pad wordt voortdurend gekruist door de nog raadselachtiger Mastemann, een Genuees die iets belangrijks is maar wat precies komen we niet te weten. Wel dat er overal waar hij verschijnt chaos en paniek lijkt uit te breken. Enig verband tussen de plaatsen die de vier mannen bezoeken lijkt er niet te bestaan. Er is een nieuwe wereld in aantocht, aldus Mastemann. Wellicht als gevolg van de ontdekkingen van de Genuees Columbus?

Een raadselachtige tekst maar dat is niet zo vreemd. Korin vermoedt dat de tekst door een waanzinnige is geschreven. Toch denk ik dat hij zich daarin vergist. De vraag is wat de schrijver ervan wilde zeggen. We kunnen er slechts naar gissen. Maar het lijkt alsof er overal en altijd slechtere tijden op komst zijn. Korin kijkt om zich heen in New York en realiseert zich dat de mens nooit zal heersen over zijn schepping. En dan realiseer je je dat dit boek in 1999 werd gepubliceerd, twee jaar voor 9/11!

Krasznahorkai laat Korin uitleggen dat de staat Hongarije weliswaar nog bestaat maar dat de Hongaren zelf er allang niet meer zijn, ze hebben zich vermengd met Roemenen, Zwaben, zigeuners, joden, Slowaken, Oostenrijkers, Kroaten en Serven. Maar echte pure Hongaren, nee die zijn er niet meer. Ik moet denken aan Radetzkymars van Joseph Roth en weer bekruipt me de gedachte dat Krasznahorkai niet populair zal zijn bij Viktor Orban. En trots op zijn landgenoten lijkt de schrijver zeker niet te zijn, denk maar even aan het schotschrift uit Baron Wenckheim keert terug, een fabelachtig staaltje van Selbstbeschimpfung.

Je zou kunnen zeggen dat Korin de weg kwijt is maar hij begint desondanks aan een dwaaltocht en stelt zichzelf ten doel een mysterieuze tekst vrij te geven omdat hij ervan overtuigd is geraakt dat de wereld die tekst moet kennen. De overeenkomsten tussen de reizen van vier mannen door het Europa ten tijde van Columbus en de wat onsamenhangende tocht van Korin moet u zelf maar zien te ontdekken. Ik vind het een magische en uiterst boeiende ingreep van de schrijver om deze twee werelden samen te brengen. Ook al blijft de kern van dit alles uiterst vaag en worden we maar niet gewaar welke de samenhang tussen al deze geschiedenissen is.

Dit keer heb ik met opzet de tekst op de achterflap niet gelezen. Ik heb geen enkele aansporing nodig, van niemand niet, om Krasznahorkai te lezen. Na ook de laatste pagina van dit boek gelezen te hebben kijk ik eens naar de achterflap. Dit keer heeft De Wereldbibliotheek het wel heel erg bont gemaakt. Niet alleen wordt maar meteen weggegeven dat Korin zichzelf van het leven wil beroven, bij de Wereldbibliotheek willen ze gewoon niet accepteren dat je als lezer zelf de plot wil ontdekken. Maar ook beweert de uitgever dat Korin van internetcafé naar internetcafé trekt om zijn manuscript op internet te zetten maar niets is minder waar!! Ook wordt de dwaaltocht van Korin behalve huiveringwekkend en onverbiddelijk ook komisch genoemd. Dat laatste bijvoeglijk naamwoord lijkt mij hier toch echt misplaatst.

De schrijver maakte voor dit boek een aparte pagina op zijn Engelstalige website aan onder de titel Krasznahorkai - War and war. Twee van de drie door hem opgegeven links werken echter niet meer. Ja, hoe zit het met die titel? Geen oorlog en vrede maar oorlog en oorlog. Vrede een illusie en oorlog onontkoombaar? Het lot der mensen? Wat we onszelf ook wijs willen maken? Ik heb de schrijver Krasznahorkai leren kennen als een cynicus die weinig hoop voor onze menselijke soort koestert, maar desondanks lees ik zijn boeken enorm graag, ik kan er niet omheen. Weerspreken kan ik hem niet en bovendien: de schrijver deprimeert me niet omdat hij een fantastisch verhalenverteller is en over een onuitputtelijke fantasie beschikt. Dit Oorlog en oorlog heb ik in één ruk uitgelezen. Ik zou hier nog veel meer over dit opmerkelijke boek willen schrijven maar dan maak ik me schuldig aan wat ik de uitgever verwijt.

Wat een geweldige auteur en overbodig te vermelden dat Mari Alföldy weer een meer dan voortreffelijke vertaling heeft afgeleverd!

Recensie door Enno Nuy

László Krasznahorkai, Oorlog en oorlog, Wereldbibliotheek, 2022, 332 pagina’s