Waarom We Geen Hondenmelk Drinken - Willem Vermaat

Natuurlijk drinken we geen hondenmelk, waarom zouden we ook? Melk is goed voor elk, zo is vrijwel iedereen in Nederland opgegroeid de afgelopen decennia. Koemelk, welteverstaan. Op het eerste gezicht lijkt de titel wellicht nietszeggend. Maar de auteur Willem Vermaat laat je herhaaldelijk nadenken over de vraag: Wat maakt ons mens? In andere woorden: Wat maakt ons anders dan andere dieren? (spoiler: niet veel) Dat dit alles te maken heeft met de blik op ons voedsel weet hij kraakhelder uiteen te zetten.

Als je het boek openslaat en de introductie leest, kun je denken: “Och, daar gaan we weer. Opnieuw een irritante veganist die zijn/haar evangelie probeert te betogen”. Maar het boek voelt naar mijn mening niet zo. Willem Vermaat, docent communicatieve vaardigheden aan de TU Delft en gespecialiseerd in dierethiek, laat je inderdaad nadenken over de vanzelfsprekendheid (en absurditeit) van de huidige carnivore eetcultuur. Vervolgens legt hij op een heldere manier uit hoe het gebruik en consumptie van sommige dieren in de huidige maatschappij tot normaal is verworden, terwijl we andere dieren juist vertroetelen. Hierbij gebruikt hij vele anekdotes, eenvoudige voorbeelden en metaforen waardoor het werk voor een breed publiek toegankelijk is, ook voor mensen zonder enige filosofische achtergrond of interesse. Het boek laat je een andere blik op de werkelijkheid zien, niet irritant maar beheerst en constructief. Vol met nieuwe inzichten, maar achteraf ook nieuwe verantwoordelijkheden. De werkelijkheid is helaas niet eenvoudig.

Je hoeft je niet schuldig te voelen als je vlees eet of melk drinkt als je aan dit boek begint. De auteur heeft dit boek natuurlijk niet geschreven om de lezer te beledigen. Vrijwel iedereen is opgegroeid met vlees, vis, en huisdieren om zich heen. Met vragen als: “Wat zou je denken als je hond - of die van een familielid - behandeld zou worden als een varken in een grote varkensstal?” of “Wat betekenen de termen ‘welzijn’ en ‘een goed leven’ voor dieren in de bio-industrie?” kun je jezelf soms echter wel in ongemakkelijke situaties vinden. De huidige westerse samenleving heeft deze vragen uitstekend weten weg te stoppen zodat je ze nooit hoeft te beantwoorden. Daarom hebben we ook nog nooit nagedacht waarom we wel koemelk drinken maar geen hondenmelk. En waarom we wel varkenslappen bij de slager kopen maar geen hondenlappen. Willem laat keer op keer de tegenstrijdigheden zien waar men normaal gesproken overheen kijkt, zodat je ze de volgende keer wél zult opmerken.

In de dagelijkse tred van het leven klinkt het vaak zo logisch. Sommige dieren zijn gewoon anders dan andere dieren. Die zijn er om te eten. En als ze een goed leven gehad hebben voor ze op je bord belanden, is dat natuurlijk beter (drie sterren Beter Leven Keurmerk!). We hebben wel empathie voor dieren, maar ook weer niet zo veel dat we echt bedenken dat we ze niet dood willen maken. Dat zien of doen we immers toch nooit. Maar een kipfiletje groeit niet in het plastic, klaar voor de verkoop. Natuurlijk weten we dat wel, maar we denken er toch liever niet aan. Willem Vermaat legt het uit op de volgende manier: Als een klein kind de nek omdraait van enkele dieren op haar kinderdagverblijf (een echt gebeurd voorbeeld, bovendien), vinden we dat waarschijnlijk verwerpelijk. Maar als dit uit het zicht gebeurt, op een schaal van 56 miljard landdieren en 2,7 biljoen vissen per jaar, vinden we daar bar weinig van. Dat is best een beetje gek, toch?

Vele veelgehoorde argumenten weet Willem Vermaat uitstekend uit te leggen. Zo verklaart hij dat je natuurlijk kunt denken: “Ja, maar wij mensen zijn toch wel anders dan andere dieren. Bovendien zijn we van nature ook vleeseters”. Maar zo eenvoudig ligt het niet, volgens Willem. Het is namelijk bijzonder moeilijk om dat verschil tussen mens en dier te definiëren. Welke criteria gebruik je daarvoor? Cognitieve capaciteiten? Een gemiddeld varken is namelijk slimmer dan een hond. Nee, het meest logische criterium om onderscheid te maken tussen de morele belangen van verschillende wezens is de mogelijkheid om te kunnen lijden. “Je hebt er als mens belang bij om geen pijn te voelen”, zegt hij. “Daarom is het moreel fout om een mens van de trap te gooien. Een koelkast daarentegen heeft geen gevoel en geen morele belangen, en dus kun je een koelkast niet schaden”. Dit betekent natuurlijk niet dat je de koelkast niet stuk kunt gooien, maar dat er in de essentie geen morele belangen worden geschaad (mits de koelkast van jou is natuurlijk, anders heet het vandalisme). Bovendien, zodra dit morele verschil vastgesteld is, heb je als plicht deze verschillende morele belangen af te wegen tegen elkaar. Is de smaak van een plakje ham het waard om een dier het leven te ontnemen? Waarschijnlijk niet, want je zou jouw recht op leven (morele belangen) ook niet weggewimpeld willen zien worden ten behoeve van iemands anders plezier.

Een belangrijke nuance die volgens mij in het boek mist, is dat dierlijke producten in sommige contexten wel te rechtvaardigen valt (al was dat hoogstwaarschijnlijk niet het punt van dit boek). Hier bedoel ik mee: in extreme gevallen van afhankelijkheid aan dieren zou ik een uitzondering maken, bijvoorbeeld herders in Tibet of jager-verzamelaars in het Amazonegebied. Hiertussen zit natuurlijk een grijs gebied. Wat vaststaat: iedereen die een redelijke keuze heeft tot het vermijden van dierlijke producten, is volgens Willem’s redenering daartoe dan ook moreel verplicht.

Als masterstudent Environmental Sciences, Policy en Management ben ik mij degelijk bewust van de bio-industrie en de ethische bezwaren die daarbij komen kijken. Ik heb daarom ook een vergelijkbaar wereldbeeld en morele waarden die Willem hier aandraagt. U hoeft echter niet van mij aan te nemen dat Willem’s argumenten hout snijden. Mocht u uzelf zien als een flexitariër, vegetariër, of omnivoor en bent u nieuwsgierig naar de ethische keuzes die u ongemerkt elke dag maakt, dan is dit boek absoluut het lezen waard.

Recensie door Sven Borghart

Willem Vermaat, Waarom We Geen Hondenmelk Drinken, Boom, 2021