Het gaat veel beter met de wereld dan we denken - Paul De Grauwe
Bij het begin van een nieuw jaar zouden optimisme en hoop de boventoon moeten halen. Maar dat is het dit jaar niet. Pessimisme heerst alom. De aandelenkoersen tuimelden op het einde van 2018 naar beneden met het gevolg dat voor wie in aandelen heeft belegd het voorbije jaar het slechtste werd sinds de financiële crisis van 2008.
De vrees voor een recessie slaat toe, gedreven door de vele onzekerheden die vandaag heersen. Wat wordt het met Brexit? Een harde, een zachte of helemaal geen? Wie weet het? Zelfs Theresa May weet het niet. Zal Trump in een ongecontroleerde woedeaanval de tarieven op Europese auto’s scherp verhogen, en zo een ‘all-out’ handelsoorlog met Europa ontketenen? Wie weet het? Zelfs Trump weet het niet omdat hij zijn eigen driftbuien niet onder controle heeft. Zal de opwarming van de aarde tot nog meer natuurlijke catastrofes leiden. Wie weet het? De wetenschappers kunnen wel voorspellen dat dergelijke dingen zullen gebeuren, maar hoe, waar en wanneer, niemand weet het.
En zo kan ik verder gaan als onheilsprofeet. Om mijzelf te beschermen tegen al teveel pessimisme ben ik het boek van Hans en Ola Roslung, Factfulness, beginnen lezen. De ondertitel is veelzeggend: “Tien redenen waarom we een verkeerd beeld hebben van de wereld en waarom het beter gaat dan je denkt”. Inderdaad het gaat veel beter met de wereld dan we denken. De kindersterfte en de extreme armoede dalen bijna overal op spectaculaire wijze, vooral in de laatste 20 jaar. Het aantal doden ten gevolge van natuurlijke catastrofes en van vliegtuigrampen blijft constant dalen. In vele landen daalt de criminaliteit en het aantal verkeersdoden. De participatie van de meisjes aan het onderwijs kent een stijgende trend in in de wereld. En zo kunnen we verder gaan met het goede nieuws.
De perceptie is echter helemaal anders dan deze werkelijkheid. Vraag aan 100 mensen of de extreme armoede in de wereld gedurende de laatste 20 jaar is gestegen of gedaald en een grote meerderheid antwoordt dat die is gestegen. De cijfers zijn nochtans spectaculair: volgens de Wereldbank is extreme armoede in de wereld (gedefinieerd als minder dan 2 dollar per dag gedurende de laatste twee decennia nooit zo snel gedaald in de wereldgeschiedenis. We zien de wereld dus met een sterk gekleurde bril waarin donkere tinten domineren. En dat lijkt nog het sterkste te zijn bij mensen met een hoge opleiding. Die zien de wereld meestal nog donkerder dan de man en vrouw in de straat. Misschien heeft dat te maken met het idee dat verstand en optimisme niet samengaan. Je moet pessimist zijn om de kwalificatie ‘intellectueel’ mee te krijgen.
Het leuke aan het Factfulness boek is dat de auteurs op zoek gaan naar de verschillende redenen waarom we de wereld systematisch somberder zien dan die eigenlijk is. Hier is er eentje dat volgens mij bijzonder relevant is. De wereld was voor de mens in het verre verleden veel gevaarlijker dan nu. Mensen die een sterk ontwikkelde vrees hadden voor al die gevaren overleefden beter dan diegene die zonder vrees door het leven wandelden. Het gevolg is dat we opgezadeld zitten met een hele boel vreesreacties (slangenvrees, spinnenvrees, hoogtevrees, vrees voor de vreemdeling, vrees voor ziekte, epidemieën en andere catastrofes, enz. ). Die gevaren waar we zo bevreesd voor waren zijn nu veel minder sterk geworden. De vrees heeft geen of weinig objectieve grond meer, maar zit wel ingebakken in ons DNA. En die vrees kan gemakkelijk gemanipuleerd worden. Het gebeurt door de media die ons elke dag één of andere catastrofe in de wereld tonen, hoewel er nu eigenlijk minder catastrofes zijn dan in het verre verleden. En zo wordt het hoogst uitzonderlijke verheven tot dagelijkse werkelijkheid. En zo krijgt vrees een bestaansreden.
Politici laten zich ook niet onbetuigd. De vrees voor de vreemdeling kan aangewakkerd worden, en zo een ‘realiteit’ creëren die er geen is. In haast elk land doen ze het nu. Er is een ‘invasie’ van vreemdelingen uit Latijns-Amerika in de VS; de minister van Home Affairs in Groot-Brittannië is met grote spoed uit vakantie teruggekomen om de ‘migrantencrisis’ (96 bootvluchtelingen) in Dover en Folkestone te counteren. “Wat we het meest moeten vrezen is onze eigen vrees” zei Franklin Roosevelt. Wat kan ik anders wensen in het begin van dit nieuwe jaar dan dat we onze vreesreacties in toom houden. Laten we vrees terzijde schuiven en het glas heffen.
Paul De Grauwe
De auteur is professor economie aan de London School of Economics
