Over politieke correctheid – Gerben Bakker en Gert Jan Geling
Over het begrip ‘politieke correctheid’ is al heel veel inkt gevloeid. Toch mag dit boek zich als een standaardwerk in deze materie presenteren. De auteurs proberen immers het hele verhaal in kaart te brengen. Ze doen dat weliswaar met meestal Nederlandse voorbeelden, wat het voor een Belgische lezer niet altijd gemakkelijk maakt om de context volledig en juist te kunnen vatten.
Zij beginnen met een goede, volledig en genuanceerde omschrijving van het begrip politieke correctheid (PC). Vervolgens gaan zij na hoe dit thema in de actualiteit is geraakt. Welke waren de voedingsbodems voor dit thema? Vervolgens staan ze stil bij de processen die ertoe geleid hebben dat PC de debatten is gaan domineren. Daarna komen de gevolgen – volgens de auteurs in sommige gevallen zelfs regelrechte morele schandalen – van dit alles aan bod. Zo hebben ze het onder meer over de impact op het politieke debat, maar ook over de weerslag ervan in de sociale media, de cultuur en zelfs in de wetenschap in het algemeen, in het bijzonder aan de universiteiten. In het afsluitende hoofdstuk komen de auteurs tenslotte tot een samenvatting van hun bevindingen en zeven concrete aanbevelingen om op een open manier om te gaan met deze zucht naar correctheid.
Het betoog van Gerben Bakker en Gert Jan Geling is uitermate volledig uitgewerkt. Ze proberen het thema zowel vanuit een linkse als een rechtse invalshoek te benaderen en te duiden. Steeds hebben ze een ‘enerzijds-anderzijds’ aanpak, zodat de lezer zelf kan uitzoeken in welke richting hijzelf zijn conclusies wil trekken.
Zelfs in ons gewoon dagelijks leven durven wij wel eens een leugentje om bestwil te hanteren om het sociaal verkeer in onze directe leefomgeving zo soepel mogelijk te laten verlopen. Reeds in deze context is het een delicate oefening of wij kiezen voor het benoemen of verbloemen, want daar draait het in feite rond als we het hebben over politieke correctheid. Wat de zaak verder compliceert, is het feit dat we hier te maken hebben met een volatiel begrip. Wat vandaag kan of mag gezegd worden, is dat morgen misschien niet meer. Wat gisteren scheldtaal was, kan morgen gewoon en aanvaardbaar taalgebruik is. Verder is het een relatief kleine stap om van verbloemd over te gaan naar onoprecht spreken (dus ofwel uit intellectueel luiheid niet de moeite nemen om de eigen argumenten kritisch tegen het licht te houden, ofwel omdat het goed klinkt, manifest en doelbewust niet de waarheid zeggen).
Daarom pleiten de auteurs terecht om zoveel mogelijk op ons eigen moreel en sociaal kompas te varen. In een open samenleving kan en mag niemand, en al zeker niet een heel kleine minderheid, dicteren wat wel of niet kan en/of mag gezegd worden. Als we daar – uit gemakzucht of om ons te willen schikken naar wat blijkbaar de algemene opvatting is – op toegeven, komen we heel vlug, zowel letterlijk als figuurlijk in een heel gevaarlijke situatie terecht. De klassieke voorbeelden in dat verband zijn voldoende bekend. Door de integratie van migranten niet kritisch te bekijken, en te doen alsof we hier met zijn allen leven in een vreedzame, gediversifieerde, multiculturele samenleving, hebben de klassieke partijen het bedje gespreid van het populisme. Door bijvoorbeeld wetens en willens het wetenschappelijk onderzoek naar de mogelijke links tussen criminaliteit en migranten niet toe te laten (of als er al publicaties waren, deze in de vergetelheid te duwen) heeft men enerzijds de beleidsmaker toegang tot nuttige en relevante informatie ontzegd (waardoor in het verleden verkeerde beleidskeuzes zijn gemaakt), en heeft men anderzijds binnen de universiteiten die toch per definitie de plaats waar vrij onderzoek hoog in het vaandel zou moeten staan, sommige wetenschappelijke vorsers belet om hun normale opdracht onafhankelijk uit te voeren.
Helemaal gruwelijk wordt het, zoals in Rotterdam en het Verenigd Koninkrijk, als gevallen van manifest kindermisbruik niet ten gronde worden onderzocht. Want dat zou men wel eens een heel specifieke, vreemde bevolkingsgroep kunnen stigmatiseren. Het gevolg is dat dit misbruik jarenlang is kunnen doorgaan en minstens 1.400 slachtoffers heeft gemaakt. Kortom, de consequentie van een verkeerd begrepen en toegepast concept van PC, kan heel verstrekkende gevolgen hebben. Het gaat dus over veel meer dan de (idiote) discussie over wel of niet ‘zwarte piet’.
Heel het boek is een luide schreeuw om meer dan ooit te waken over onze open, vrije samenleving. Een samenleving waar géén plaats is voor censuur, waar iedereen de elementaire plicht heeft kritisch na te denken, waar iedereen moet proberen een thema ook eens vanuit een ander standpunt te bekijken, en dus los te komen van het eigen grote gelijk, waar de zogenaamde intellectuele elite in dialoog moet gaan in de plaats van neer te kijken op mensen die niet al de kennis en kunde hebbeen om complexe maatschappelijke problemen te doorgronden, waar politiek en universiteit hun eigen plek en rol moeten en mogen kennen, waar respectvol verbloemen iets totaal anders is dan het verspreiden van fake news, en waar maatschappelijke taboes niet moeten verkocht worden als absolute waarheden.
Kortom, dit is een boek voor iedereen die wil begrijpen welke de onderliggende en vooral gevaarlijke agenda’s zijn van diegenen die pleiten voor een grotere politieke correctheid.
Gerben Bakker en Gert Jan Geling, Over politieke correctheid, Boom, 2018
Recensie door Mark Bienstman
