The People vs. Democracy – Yascha Mounk

In 1989 riep de Amerikaanse denken Francis Fukuyama het einde der tijden uit. In zijn essay The End of History stelde hij dat, met de val van de muur en het communisme, de liberale democratie gewonnen had en geen grote uitdagers meer kende. In de loop van de jaren ’90 kwam zijn these steeds meer onder druk te staan. Een andere Amerikaanse denker, Fareed Zakaria, stelde midden jaren ’90 de opkomst van de illiberale democratie aan de kaak. Een illiberale democratie kent het democratische systeem, waar de volkswil tot uiting komt middels verkiezingen en het volk uiteindelijk ook de macht in handen heeft, maar functioneert zonder het liberale aspect ervan. Een democratie zonder fundamentele rechten en vrijheden, zonder scheiding der machten, en zonder checks and balances dus.

Inmiddels zien we om ons heen hoe steeds meer democratieën, waaronder Hongarije, Polen en Turkije, afglijden naar het bedenkelijke niveau van de illiberale democratie. Dit is een uiterst zorgelijke ontwikkeling, zeker voor liberalen. Maar tegelijkertijd zien we wereldwijd, en dan met name in de Westerse liberale democratieën, ook een andere ontwikkeling plaatsvinden, die ons eveneens zorgen zou moeten baren, omdat zij een niet minder grote bedreiging vormt voor de liberale democratie dan de opkomst van de illiberale democratie. Deze andere ontwikkeling is het onderwerp van het boek van de aan Harvard verbonden Duitse denker Yascha Mounk, The People vs. Democracy. Why our Freedom is in Danger & how to Save it. In dit boek stelt hij dat we niet alleen kunnen waarnemen hoe op dit moment er een trend bestaat van liberale democratieën die minder liberaal worden, maar eveneens een trend van liberale democratieën die minder democratisch worden. Mounk noemt dit ondemocratisch liberalisme, de bereidheid van de liberale elite om een groot deel van de bevolking uit te sluiten van het besluitvormingsproces.

Het ondemocratisch liberalisme zien we volgens Mounk onder meer in de vorm van het rechtvaardigen van het terugdringen van democratische inspraak ten behoeve van de bescherming van rechten, de voortschrijdende Europese integratie, de opwaardering van besluitvormingsprocessen van nationaal naar Europees niveau, en de toenemende technocratisering van het bestuur. De opkomst van het ondemocratisch liberalisme vormt, tezamen met de opkomst van de illiberale democratie, de grote crisis die de democratie nu doormaakt. Oorzaken hiervoor ziet Mounk onder meer terug in de geringe economische groei van de afgelopen decennia, de toenemende diversiteit in Westerse landen als gevolg van onder andere migratie, en de de toenemende spanningen en verspreiding van onwaarheden die het gevolg zijn van de groei van sociale media. Al deze drie factoren zetten volgens Mounk in toenemende mate de liberale democratie onder druk.

De oplossingen voor deze problematiek ziet Mounk dan ook terug op deze drie terreinen. Zo pleit hij onder meer voor een economie waarvan een groter deel van de bevolking baat bij heeft, een inclusief nationalisme waarbinnen niet diversiteit wordt gevierd maar juist gestreefd wordt naar het ervaren van onderlinge verbondenheid, en voor meer focus op burgerschapsvorming om zo betere burgers te vormen.

De analyse van de problematiek die Mounk biedt in The People vs. Democracy is van een stuk hogere kwaliteit dan de oplossingen die hij voordraagt, en die vooral erg breed en algemeen zijn. Desalniettemin is het boek van groot belang wanneer het gaat om het constateren hoe het ondemocratisch liberalisme toeneemt in Westerse samenlevingen. Het is cruciaal dat juist de Westerse liberale elite kennis neemt van deze ontwikkelingen, van het waarom het een probleem is, en wat er aan gedaan zou moeten worden. De crisis van de liberale democratie kent twee varianten: die van de opkomst van de illiberale democratie, en die van de opkomst van het ondemocratisch liberalisme. Mounk laat ons zien dat alleen wanneer liberale democraten beide bestrijden, de liberale democratie van de ondergang gered kan worden. Tijd dat liberale democraten dan ook kennis nemen van dit zeer belangrijke werk.

Yascha Mounk, The People vs. Democracy, Harvard University Press, 2018

Recensie door Gert Jan Geling