Na de kater. Hoe we ons geloof in de EU verliezen - Bart Haeck

Deze beslagen journalist van De Tijd probeert op een heldere manier uit te zoeken waarom, zelfs in Vlaanderen, nog zo weinig overblijft van het oorspronkelijk onvoorwaardelijk geloofin het Europees project. Daarvoor gaat hij dieper in op de “politiek politicienne” rond zeven cruciale “kantelmomenten” in de recente geschiedenis van de EU, met name: het dossier Griekenland, de Brexit, het fenomeen van de Poolse loodgieter, de migrantencrisis (“Wir schaffen das”), het Oosterweeldossier, de houding van en tegen de multinationals, en de verweesde boeren.

Zonder op elk van deze zeven cases te willen ingaan, is het vooral belangrijk én leerrijk te proberen enkele constantenen/of “rode draden” in deze dossiers te vinden. En het plaatje dat dan naar boven komt is zeker niet fraai. Het betreft hier uiteraard mijn eigen subjectieve visie en ik nodig de lezers dan ook graag uit hun eigen visie te ontwikkelen.

Eerste vaststelling is dat het Europese bouwwerk verre van af is. Men is vertrokken met heel veel goede bedoelingen, die vooral een gebrek aan sterke inhoudelijke voorbereiding moest verdoezelen. Opteren voor een open, vrije markt binnen het Europese continent is zeker een meer dan lovenswaardige doelstelling. Maardan moeten alle spelers, zowel werkgevers als werknemers, met dezelfde spelregels opereren. En dat gaat dan veel verder dan alleen maar het afschaffen van grenscontrolesen/of douanerechten. Dit vereist evenzeer een verregaande harmonisatie van het fiscaal, sociaal, budgettair en economisch beleid tussen alle lidstaten. Om allerlei redenen, en dan vooral om zogezegd de eigen autonomie te vrijwaren, hebben de meeste lidstaten steeds deskundig op de rem gedrukt om toch maar vooral de eigen “achterban” (lees: goed georganiseerde belanggroepen) niet te ontstemmen.

Tweede vaststelling. Veel landen hebben te krampachtig de ten dode opgeschreven industrietakken kunstmatig in leven proberen te houden. Zijn de vele honderden miljarden euro’s die over de jaren heen naar het EU-landbouwbeleid zijn gegaan wel goed besteed?  Ondanks al die miljarden daalt van jaar tot jaar het aantal leefbare landbouwbedrijven. Ware het inderdaad, zowel voor de consumenten hier als voor de producenten (vooral in de minder ontwikkelde landen) niet beter geweest de vrije markt te laten spelen en elkeen ertoe aan te zetten zich te specialiseren in datgene waarvoor men om historische, geografische, klimatologische of demografischeredenen  het best is uitgerust? Als we bedenken hoe zelfs in ons land tegen beter weten in én met de inzet van heel veel overheidsgeld – al dan niet uit de EGKS, EEG of EU afkomstig – jarenlang de kolen- en staalindustrie kunstmatig in leven is gehouden, en men bijvoorbeeld ziet hoe Nederland datzelfde probleem sneller en vooral meer toekomstgericht en doortastend heeft aangepakt, dan kan men alleen maar triest zijn over al deze gemiste kansen om sneller een meer toekomstgericht industrieel weefsel uit te bouwen.

Derde vaststelling. Een markt reguleren, zeker als dit grensoverschrijdend moet gebeuren, is een aartsmoeilijke opdracht. Als men bewust of onbewust ergens “iets” vergeet, ontstaan er achterpoortjes waar “creatieve juristen” al te gemakkelijk de oorspronkelijke goede bedoeling uithollen en net het omgekeerde realiseren van wat oorspronkelijk beoogd werd. Denken we maar aan de fameuze “detacheringsrichtlijn” waardoor sociale dumping in feite officieel georganiseerd werd.

Vierde vaststelling. Waar velen het euroscepticisme toeschrijven aan een opflakkerend nationalisme, leren die cases dat het in feite veel meer “down to earth” is. Het gaat gewoon om de centen, niet om sentimenten. Begrippen als solidariteit en efficiëntie komen niet aan bod in de vele en eindeloze Europese discussies. Waar zelfs het kleinste kind weet dat je méér bereikt door samen te werken en door de krachten te bundelen, blijft ieder land eerst kijken naar de eigen belangen, de eigen portemonnee.

Vijfde vaststelling. Europa zelf stuurt ook tegenstrijdige signalen uit, wat ook weer niet bijdraagt aan een éénduidig beeld over de EU. Waar in sommige dossiers, denk maar aan de “sjoemel software”, heel duidelijk de efficiënte lobbying van de auto-industrie te voelen valt, treedt in andere dossiers de EU heel doortastend en gedurfd op tegen de multinationals. Denken we maar aan de vele “tax rulings” die in diverse landen terecht werden aangevochten).

Ondanks deze op het eerste zicht eerder pessimistische, bij wijlen zelfs negatieve analyse, besluit de auteur toch op een positieve noot. Hij geeft een vijftal pistes aan langs dewelke de toestand toch nog in de goede richting kan gekeerd worden. Zo moet het besluitvormingsproces binnen Europa aangepast worden. Zowel het Europees Parlement, de Europese Raad als de Commissie moeten hun rol ten volle kunnen spelen, zoals dat in elke nationale democratie gebeurt. De globale visie (in een bedrijf zou men spreken over “the Mission Statement”) moet dringend geactualiseerd worden en ééndrachtig in alle lidstaten worden uitgedragen. Politici moeten minder met “gespleten tong” spreken, want het kan niet dat wat men eerst Europees samen heeft afgesproken binnen de kortste keren op het nationaal forum wordt afgevallen of “vergeten”.

Het debat zou best op basis van harde en correcte “facts & figures” gebeuren, en niet met valse, verkeerde of sentimentele info. Het Brexit débacle is daar helaas een goede (of eerder slechte) illustratie van. We zullen met zijn allen een consensus moeten vinden rond wat de auteur het “trilemma” (dus nog complexer dan een “dilemma” ) noemt. Hoe combineren we de onafwendbare globalisering van onze samenleving met het al dan niet voortbestaan van nationale staten en dit alles in een liefst zo democratisch mogelijke omgeving? Een boeiende vraag, die een open, eerlijk debat verdient. Het boek levert in dat opzicht een meer dan verdienstelijke bijdrage aan dat debat.

Bart Haeck, Na de kater. Hoe weons geloofin de Europese Unie verliezen, Polis, 2017

Recensie door Mark Bienstman

mbienstman@hotmail.com