Donald Trumps Ministerie van Waarheid - Katleen Gabriels
Sean Spicer, de woordvoerder van het Witte Huis, beschuldigde de pers afgelopen weekend openlijk van gemanipuleerde foto’s over het aantal aanwezigen op Trumps eedaflegging. Volgens Spicer was er nooit eerder zo een grote massa getuige van een presidentiële inauguratie, een uitspraak die later ontkracht werd door de fact-checking website Politifact. Trump zelf zag tijdens zijn eedaflegging tot anderhalf miljoen mensen, hoewel dit aantal erg onwaarschijnlijk lijkt. Kellyanne Conway, assistente en adviseur van Trump, stelde in een interview met NBC News dat Spicer “alternatieve feiten” presenteerde, waarop het nieuwsanker terecht stelde dat ‘alternatieve feiten’ geen ‘feiten’ maar simpelweg ‘leugens’ zijn. Op verschillende manieren bouwen Trump en zijn medewerkers de waarheid af tot een betwistbare opinie. De link met George Orwells 1984 komt dichterbij: Trumps Ministerie van Waarheid spreekt het volk toe.
Spicer beklemtoonde nog dat Trump zijn boodschap liever rechtstreeks overbrengt naar het volk, zijnde via sociale media. “Totally biased”, “very dishonest media”, “FAKE NEWS organizations”: het zijn maar enkele voorbeelden van hoe Trump recent op Twitter uithaalde naar de media. In het CIA-hoofdkwartier sprak Trump over de oorlog die hij voert met de media en hij liet het niet na om journalisten “de meest onbetrouwbare mensen op aarde” te noemen. Het aanvallen van de pers is één van de weinige constanten in zijn dissonante discours sinds hij besliste mee te dingen naar het Oval Office. De media maken deel uit van het establishment dat hij zo verafschuwt. Met hetzelfde pathos waarmee hij in The Apprentice ‘You’re fired!’ riep, snauwde hij onlangs op een persconferentie ‘You are fake news!’ naar een CNN-journalist. Vijanddenken en constante verdachtmakingen maken deel uit van zijn strategie. Stelselmatig worden bestaande normen uitgehold; zo weigerde ook Spicer afgelopen weekend vragen te beantwoorden.
Trump bouwt voort op eerdere tradities: ook Richard Nixon stelde dat de pers de vijand is. Waarop diezelfde pers meteen haar belang demonstreerde door, dankzij het werk van Bob Woodward en Carl Bernstein, de praktijken van Nixons bende in kaart te brengen. Toch moeten de media ook de hand in eigen boezem steken. Ze slaagden er de afgelopen 18 maanden onvoldoende in om Trump en zijn aanhangers serieus te nemen, maar besteedden wel gretig aandacht aan zijn scabreuze uitspraken, wat bijdroeg tot zijn succes. Het ongenoegen van de zogenaamde ‘grondstroom’ werd onvoldoende opgepikt in de berichtgeving, waardoor velen verrast werden door de uitslag van de verkiezingen en de media serieuze reputatieschade leden.
Door de pers voortdurend aan te vallen, duwt Trump haar in het defensief. Hij buit de zwakte van media uit, die zo objectief mogelijk willen berichten door verschillende stemmen aan het woord te laten, met als risico dat leugenachtige meningen geloofwaardiger worden, ongeacht hoe fel ertegenin gegaan wordt. Gelukkig wordt het weerwerk sterker. The New York Times deed aan real-time fact-checks tijdens Trumps jongste persconferentie. Maar onwaarheden rechtzetten gaat doorgaans traag en ten koste van de werkelijke berichtgeving. Een studie toonde aan dat het ‘debunken’ van vals nieuws, verspreid via sociale media, tot 13 uren kan duren.
Media moeten zich sterker opstellen door duidelijk in te gaan op flagrante leugens en te hameren op de feiten. Ze mogen zelf niet te zeer meegaan in de controverse, waardoor die de inzet van het maatschappelijke debat wordt. Media dienen de feiten naar boven te halen en diepere inzage te geven in de strategieën, zonder al te paternalistisch Trumps aanhangers te willen bekeren. Door journalisten de mogelijkheden tot kritische vragen te ontzeggen, voorkomt Trump dat hij erop moet antwoorden. Wanneer het een journalist onmogelijk wordt gemaakt om een kritische vraag te stellen of om haar werk te doen, plaatst dit andere journalisten voor de verantwoordelijkheid om dezelfde vraag te blijven stellen, zolang als nodig.
Ook bij ons maken aanvallen op nieuwsmedia opgang en verwarren politici ‘mondigheid’ met het opzetten van een grote mond op sociale media. Immanuel Kant omschrijft onmondigheid als “het onvermogen zijn verstand te gebruiken zonder leiding van een ander”. Mondigheid betekent intellectuele zelfstandigheid en geïnformeerd deelnemen aan het maatschappelijk debat. En laat dat nu net noodzakelijk zijn om te voorkomen dat Orwells ‘ignorance is strength’ waarheid wordt.
Katleen Gabriels
De auteur is moraalfilosofe (VUB) en auteur van Onlife. Hoe de digitale wereld je leven bepaalt (Lannoo), verkozen tot Liberales-boek 2016.
