Het dierenrijk komt uit de kast – Josh L. Davis

De wetenschap ging er lang van uit dat dieren seks alleen gebruikten voor de voortplanting. Zichtbaar homoseksueel gedrag werd door wetenschappers veelal verdoezeld en genegeerd. Maar seks is complex gedrag dat kan worden aangewend voor stressregulatie, het verstevigen van sociale banden, de voortplanting of gewoon plezier. De vraag nu is waarom homoseksualiteit in de natuur bestaat terwijl het in lijkt te druisen tegen de evolutie. Toen C.M. Levick rond 1911 Adeliepinguins bestudeerde op Antarctica was hij getuige van onverklaarbaar homoseksueel gedrag maar zijn getuigenis hiervan werd uit het eindverslag geschrapt en pas in 2012 gepubliceerd!

De Killivis is vier cm lang en kan door zijn huid ademen waardoor hij tot twee maanden op land kan overleven. De vis is bestand tegen extreme temperaturen en hyperzoute omgevingen en is het enige gewervelde dier dat zichzelf kan bevruchten. Ze produceren dus zowel sperma als eitjes die ze in hun lichaam kunnen bevruchten. Alle genetische informatie is dus afkomstig van hetzelfde individu. Toch is er geen sprake van klonen, ze produceren afzonderlijke geslachtscellen die vervolgens seksueel samenkomen en een bevruchte eicel maken. Ondanks het risico van homozygoot te worden, blijkt het Killivisje een enorm aanpassingsvermogen te hebben. De vissen zijn voor het merendeel hermafrodiet maar er komen ook mannetjes voor, die zich seksueel voortplanten met de hermafrodieten.

De Tejuhagedis kan nageslacht maken zonder de tussenkomst van mannetjes. Desondanks hebben de vrouwtjes wel degelijk seks. Deze maagdelijke voortplanting of parthenogese komt veel voor in de natuur. Deze dieren hebben een manier gevonden om voldoende genetische diversiteit te behouden. Zoals gezegd hebben de vrouwtjes wel seks met elkaar waarbij de daad ontvangende vrouwtjes stimuleert om meer eieren te produceren. Men noemt dit ook wel pseudocopulatie. De Komodovaraan bezigt facultatieve parthenogese en plant zich zowel seksueel als ongeslachtelijk voort. Ook zijn er dieren die seksueel dimorf zijn: de ene helft is biologisch mannelijk, de andere helft biologisch vrouwelijk. Men noemt dit gynandromorfie. Hoe deze bijzondere vorm ontstaat, heeft de wetenschap nog niet kunnen achterhalen. Dit fenomeen komen we vooral tegen onder vogels en vlinders, maar ook bij wespen, muggen en kreeftjes.

Ook bij de gorilla’s is niet-heteroseksueel geslachtsverkeer een normaal en veel voorkomend verschijnsel. Daarbij valt op dat homoseks bij de gorilla’s intiemer lijkt dan de voortplantingsseks, bij mannetjes zowel als bij vrouwtjes! Gemiddeld bijvoorbeeld duurt lesbische seks vijf keer zo lang als heteroseks. De bonobo’s spannen echter de kroon en zij doen aan orale seks, masturbatie, penetratieseks en zelfs aan zoenen met open mond en tong. En ze hebben vaak seks, heel erg vaak.

En ik las al bij Sally Coulthard in haar voortreffelijk boek Een kleine geschiedenis van de wereld aan de hand van schapen dat 8 tot 10% van iedere kudde schapen homoseksueel is en die rammen hebben dan ook geen enkele belangstelling voor een ooi. Davis laat zien hoe het gedrag van schapen, ook in het wild, soms extreem gecompliceerd kan zijn.

Als het over geslacht gaat bij planten, schrijft Davies, is niets te gek. De Cipres Dupreziana groeit in de Sahara en geeft alleen mannelijke genen door aan de volgende generatie. Er zijn wel enkele dieren bekend die zich schuldig maken aan androgenese, maar deze cipres is de enige plantensoort die vaderlijke apomixie toepast: alleen mannelijke genetische informatie wordt doorgegeven. Helaas zijn er nog maar 233 van deze bomen over in de Sahara.

Ik moet me beheersen om niet van elke beschreven soort de belangrijkste kenmerken weer te geven. Koopt u toch dit opmerkelijke boekje, het is werkelijk een genot om te lezen. Zoals bijvoorbeeld dat ongeveer een kwart van alle vissen in de buurt van een koraalrif hermafrodiet is. En vrouwtjes veranderen in mannetjes en andersom. En van ongeveer 65.000 diersoorten weten we dat ze hermafrodiet zijn. Maar planten spannen hier de kroon: 85 procent van alle bloeiende planten is hermafrodiet! En wat te denken van zwarte zwanen die vaak een voorkeur voor een trio hebben. En bij de groene zeeschildpad is de watertemperatuur bepalend voor het geslacht van de nakomelingen.

De bekende onderzoekster Anna Innis Dagg (1933-2024) ontdekte dat in sommige giraffenpopulaties 94 procent van alle waargenomen seksuele activiteit homoseksueel was. En om het nog gekker te maken: in het Caribisch gebied komt een garnaal voor, Thor Maningi, die ruwweg half mannelijk, 49 procent hermafrodiet en 1 procent vrouwelijk is. En er bestaan ook driehuizige zeeanemonen die zichzelf kunnen klonen. Essen echter slaan alles, maar om daar meer van te lezen zult u toch echt dit boekje zelf moeten lezen.

Uiterst merkwaardig is de fysionomie van de vrouwelijke hyena waarbij de clitoris sterk op een penis lijkt die zich buiten het lichaam bevindt. Ook de vrouwtjes kunnen een erectie krijgen. Plassen, seks en geboorte moeten allemaal via dat nauwe kanaal plaatsvinden. Tijdens de geboorte sterft 15 procent van de vrouwtjes en maar liefst 60 procent van de borelingen. Opmerkelijk dat de evolutie hier nooit voor betere aanpassingen heeft gezorgd. En, overbodig eigenlijk om hier op te merken, een schepper zou dit anders hebben opgelost.

De absolute top in de wondere wereld van de seks wordt echter ingenomen door schimmels. Eén theelepel Amazonegrond kan wel 400 soorten schimmels bevatten. Er zijn tot nu toe 150.000 schimmelsoorten beschreven, naar schatting slechts tien procent van alle schimmelsoorten die er zijn. Het totale aantal soorten bedraagt ergens tussen de acht en tien miljoen. Die vermoedelijke 3,8 miljoen schimmelsoorten vertegenwoordigen dus bijna de helft van al het meercellige leven op onze planeet. Een van die schimmels, het Waaiertje, kent wel 23.328 geslachten. Om erachter te komen hoe dat kan zult u dit boekje zelf moeten lezen. Onder Waaiertjes bestaat zoveel genetische variatie dat elk individu zich kan voortplanten met elke andere paddenstoel die het tegenkomt!

Wat een heerlijk boek is dit. In telkens korte hoofdstukjes laat Davis (°1984) zijn licht schijnen op de ongekende variatie in de natuur om specifieke omgevingsfactoren het hoofd te bieden. Wat zal het de natuur een zorg wezen of iets linksom of rechtsom gebeurt. Iedereen zou dit boek moeten lezen, vooral mensen die iets tegen de lgbtq+ gemeenschap hebben. Daarbij gaat het enkel om volstrekt ongefundeerde en evident onzinnige vooroordelen. Hele bevolkingsgroepen worden daardoor gediscrimineerd en zelfs gecriminaliseerd. De menselijke soort geeft hoog op van zichzelf, maar is een jammerlijke mislukking.

Het boek werd adequaat vertaald, maar de titel is een misser van jewelste. Het boek van Davis gaat niet alleen over dieren. De Engelse titel luidt niet voor niets A Little Gay Natural History. Daar had de vertaler beslist voor een alternatief moeten kiezen.

Recensie door Enno Nuy

Josh L. Davis, Het dierenrijk komt uit de kast, Uitgever Jim Jansen ism NewScientist, 2024, 121 pagina’s. Vertaler Joris Janssen