Zorgwekkende toename van antisemitisme in België - Alain Vannieuwenburg

België moet de strijd tegen de Jodenhaat opvoeren. Dat stelt het Bureau van de Europese Unie voor de grondrechten (FRA), na een onderzoek in dertien landen naar antisemitisme. Ook Unia en het OCAD constateerden in ons land een forse stijging van haatmisdrijven tegen de Joodse gemeenschap.

De FRA is het gespecialiseerde bureau van de Europese Unie voor de grondrechten dat onafhankelijk, wetenschappelijk onderbouwd advies aan Europese en nationale beleidsmakers geeft. Doel is het beleid en de wetgeving over grondrechten te verfijnen. Op 11 juli 2024 maakte het FRA de resultaten bekend van een enquête (Jewish People’s Experiences and Perceptions of Antisemitism) naar antisemitisme in de EU, zowel online als offline. Deze volgt op enquêtes van het FRA in 2012 en 2018.

Het onderzoek, waaraan ruim 8.000 Joden (16 jaar en ouder) deelnamen, werd uitgevoerd in België, Denemarken, Duitsland, Frankrijk, Hongarije, Italië, Nederland, Oostenrijk, Polen, Roemenië, Spanje, Tsjechië en Zweden en dit tussen januari en juni 2023; dus vóór de aanslagen van Hamas van 7 oktober 2023 en de militaire respons van Israël. De steekproef werd gecorrigeerd met behulp van een statistisch 'gewicht' dat rekening houdt met de verschillen in de omvang van de Joodse bevolking. Voor België nam een 700-tal mensen deel aan de enquête.

Het Europees Parlement, de Raad van de Europese Unie en de Europese Commissie onderschreven de niet-juridisch bindende werkdefinitie van antisemitisme van de International Holocaust Remembrance Alliance (IHRA). De IHRA zegt dat “Antisemitisme een bepaalde perceptie van Joden is, die kan worden uitgedrukt als haat jegens Joden. Retorische en fysieke uitingen van antisemitisme zijn gericht tegen Joodse of niet-Joodse personen en/of hun eigendommen, tegen instellingen van de Joodse gemeenschap en religieuze voorzieningen."

De enquête vroeg de respondenten naar hun aanvoelen van trends in antisemitisme; antisemitisme in het dagelijks leven, ervaringen met antisemitische incidenten, geweld, online en offline intimidatie en mogelijke bezorgdheid om slachtoffer te worden van een antisemitische aanval.

Toenemend aantal incidenten in de EU, zowel online als offline sinds oktober 2023

Acht op de tien respondenten geeft aan dat het antisemitisme in hun land de voorbije vijf jaar is toegenomen. Er is ook sprake van wijdverbreid antisemitisme online: 90% van de respondenten kreeg er online, in het jaar voorafgaand aan dit onderzoek, mee te maken. Ook in de media wordt, aldus ruim vijf op de tien respondenten, toenemend antisemitisme genoteerd.

Pesten en intimidatie, lastig worden gevallen in de openbare ruimte (de straat, parken, winkels...) waarbij men duidelijk het Joods-zijn viseert wordt door bijna vier op de tien respondenten vermeld. Voor sommigen leidde dit er bijvoorbeeld toe dat zij zich als reactie op pesterijen en intimidatie gedwongen zagen hun Joodse identiteit te verbergen. De meeste respondenten maken zich ook zorgen over hun veiligheid (53 %) en die van hun gezin (60 %).  

Drie op de vier respondenten heeft het gevoel dat mensen hen vanwege hun Joods-zijn verantwoordelijk houden voor het handelen van de Israëlische regering. Dit alles leidt tot het zich isoleren. Men vermijdt Joodse evenementen of locaties. Als reactie op online antisemitisme vermijdt 24 % van de geënquêteerden ook het plaatsen van content die hen als Joods kan identificeren.  Men beperkt deelname aan onlinediscussies en maakt minder gebruik van bepaalde platforms, websites of diensten.

De onderzoekers concluderen dat er in Europa duidelijk sprake is van een golf van antisemitisme, deels aangewakkerd door het conflict in het Midden-Oosten.

Verslechterende situatie wat antisemitisme in België betreft

Het Simon Wiesenthal Center, een internationale Joodse mensenrechtenorganisatie die zich focust op het in leven houden van de herinnering aan de Shoah en het bestrijden van antisemitisme, stuurde op 15 juli een persbericht uit betreffende het antisemitisme in België sinds 7 oktober.

In het persbericht worden enkele feiten aangehaald die, aldus het centrum, revelerend zijn voor de verslechterende toestand. Zo wordt onder meer gewezen op de steunbetuiging voor Gaza door een VRT-vakbond voor en na de tweede halve finale van het Songfestival. Deze steunbetuiging ging viraal op sociale media en was voorpaginanieuws bij tal van nieuwsmedia wereldwijd. De achtervolging door de Franse politie in mei 2024 van drie verdachten die betrokken waren bij de beschadiging in Parijs van het Holocaustmonument, wijst volgens het Simon Wiesenthal Center ook op het grensoverschrijdende karakter van anti-Joodse daden. Opmerkelijk was ook dat in juni 2024 de zaal Monty in Antwerpen een evenement van een Joodse school annuleerde, daarbij verwijzend naar de acties van Israël in Gaza als "genocide".

Opruiende taal en beledigingen van Belgische ingezetenen lijkt het nieuwe normaal. In juni 2024 werd het Monument voor de Rechtvaardigen van België vernield met graffiti met de tekst: "Escaleer voor Palestina, iedereen." En eveneens in juni 2024 meldde onder meer een Joodse vrouw dat ze werd bedreigd en bekogeld met voorwerpen door studentenactivisten in Brussel. De activisten scholden haar denigrerend uit en bedreigden haar. In juni 2024 bevatte graffiti in Brussel slogans die opriepen tot de vernietiging van Tel Aviv en anti-Israëlische boodschappen. Ook werd een gedenkplaat ter herdenking van de verzetsstrijders uit de Tweede Wereldoorlog in Brussel beklad met een hakenkruis.

Stijgend aantal incidenten

Ook Unia publiceerde enige tijd geleden een rapport over antisemitisme in België. Was het aantal nieuwe meldingen tussen 2018 en 2022 meer dan gehalveerd (van 80 naar 31 per jaar), dan was er sinds de aanval van 7 oktober 2023 sprake van een sterk stijgende tendens. Alleen al in de eerste twee maanden na de aanval van Hamas ontving Unia 91 meldingen van antisemitische uitspraken of daden.

Het conflict heeft geen impact op de aard van de daden, maar verhoogt, aldus Unia, wel de intensiteit en het polariserende karakter ervan. Zo was er de massale grafschennis op de Joodse begraafplaats in Marcinelle in november, of onlangs de hakenkruisen op een monument voor verzetshelden in Elsene. In haar rapport formuleert Unia 10 aanbevelingen en benadrukt het belang van blijvende investeringen in het nieuwe Interfederale coördinatiemechanisme ter bestrijding van antisemitisme.

Uitbreiding bestaande EU-strategie ter bestrijding van antisemitisme

De alarmerende resultaten van de bevraging door de FRA, gekoppeld aan het conflict in het Midden-Oosten, resulteerden, gezien de impact op de Joodse gemeenschappen in Europa, in het advies om de bestaande initiatieven genomen in het kader van EU-strategie ter bestrijding van antisemitisme uit te breiden. Los van het advies om aangiften van antisemitisme aan te moedigen en de registratie van antisemitisme te verfijnen, wordt gepleit voor het daadwerkelijk investeren in de bescherming van Joodse mensen, in nauwe samenwerking met de betrokken gemeenschappen en het ontwikkelen van een strategie om onlineplatforms met antisemitische online content aan te pakken in overeenstemming met de EU-wet inzake digitale diensten. Ook moeten de lidstaten meer medewerking verlenen bij het onderzoeken en vervolgen van illegale antisemitische online content.

Dreigingsniveau 3

Eind 2023 waarschuwde het coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) voor mogelijke gevolgen van de opflakkering van het conflict en het risico dat bepaalde individuen tot ongepaste acties zouden overgaan. 

In 2023 waren er in ons land 332 dreigingsmeldingen die mogelijks verband hielden met terrorisme of extremisme. Dat is een stijging van 41% in vergelijking met 236 ontvangen dreigingen het jaar voordien. Volgens het OCAD speelden het Israëlisch-Palestijns conflict en de terroristische aanslag van 16 oktober 2023, waarbij twee Zweedse voetbalsupporters werden gedood, een grote rol.

Al sinds 2014 is er trouwens een dreigingsniveau 3 voor Joodse belangen. Niveau 3 (of ernstig) wordt gehanteerd indien blijkt dat de dreiging tegen de persoon, de groepering of de gebeurtenis die het voorwerp uitmaakt van de analyse mogelijk en waarschijnlijk is. Op 4 juli dit jaar werd dreigingsniveau 3 herbevestigd. Het OCAD verwees hiervoor naar het aantal meldingen, de ernst ervan en het aantal terreurdossiers bij gerecht, politie en inlichtingendiensten.

De situatie in België wordt nauwlettend opgevolgd.

Alain Vannieuwenburg

De auteur is ethicus en doctor in de rechtsfilosofie (universiteit Leiden) met een jarenlange onderwijservaring. Hij is lid van de multidisciplinaire denktank Kwintessens onder leiding van prof. dr. Johan Braeckman.