Op de bres voor onze democratische rechtsstaat – Dirk Verhofstadt
Binnen een week zijn er in de hele Europese Unie verkiezingen voor het Europees Parlement. Bij ons op 9 juni, in Nederland al drie dagen voordien. De verwachtingen zijn duidelijk: extreemrechts zal in heel wat landen forse electorale vooruitgang boeken. Volgens de peilingen van de goed geïnformeerde krant Politico Europe ligt extreemrechts in Frankrijk, Vlaanderen, Nederland, en Oostenrijk op kop. Maar ook in de andere EU-lidstaten zou het sterk vooruitgaan. In Italië, Finland, Slowakije, Hongarije en Tsjechië zit extreemrechts in de regering en in Zweden geven ze gedoogsteun aan een rechts kabinet.
Deze situatie is zorgwekkend zoals ik heb beschreven in mijn Dagboek 1933 over het gevaar van extreemrechts waarin ik een vergelijking trek tussen de jaren dertig van de vorige eeuw en vandaag. De voorspelbare reactie is dat ik niet aan een reductio ad Hitlerum mag doen en dat vergelijkingen met het nazisme van de jaren dertig niet opgaan. Dat klopt niet en ik zal het dus wel doen. Er zijn immers zoveel overeenkomsten tussen het extreemrechtse gedachtegoed van vandaag en dat van de jaren dertig dat we dit niet langer mogen verzwijgen. Sterker nog, het lijkt mij de plicht van journalisten, historici en ethici om deze overeenkomsten in het publieke debat te brengen om het publiek duidelijk te maken welk gevaar ze betekenen.
Zo wijs ik in mijn boek op een hele reeks opvallende gelijkenissen van hedendaags extreemrechts en dat van de jaren dertig: hun aanvallen op de onafhankelijke rechterlijke macht, hun afkeer voor de kritische pers, hun strijd tegen de vakbonden, hun afwijzing van wetenschap, hun weerzin voor vreemdelingen, hun apocalyptische voorstelling van een Umvolkung, hun latente antisemitisme, hun afwijzing van internationale instellingen en conventies, hun kritiek op de parlementaire democratie, hun geflirt met autoritaire leiders en regimes, hun afwijzing van abortus en de LGBTQI-rechten, hun haatdragende taalgebruik en vooral hun voortdurende polarisering. Het zorgt ervoor dat heel wat mensen steeds extremer worden, zowel in hun taalgebruik als in hun handelen.
Dat zagen we met verbijstering op 6 januari 2021 toen extreemrechtse groepen zoals de Proud Boys en de Oath Keepers in de Verenigde Staten, na aansporingen door president Donald Trump, het Capitool bestormden om de uitslag van de verkiezingen om te keren. Dat zagen we voordien ook al bij de discussies over de Brexit in het Verenigd Koninkrijk toen de extreemrechtse Thomas Alexander Mair in 2016 het Labour-parlementslid Jo Cox doodschoot omdat zij tegen de Brexit gekant was. Of in Duitsland waar de neonazi Stephan Ernst in 2019 het CDU-parlementslid Walter Lübcke vermoordde omdat die pleitte voor de opvang van asielzoekers. Denk ook aan Anders Breivik, Robert Bowers, Brendon Tarrant, Patrick Crusius, Tobias Rathjen, Payton Gendron en vele anderen die moorden pleegden vanuit hun neonazi-ideeën, hun overtuiging van white supremacy, of hun geloof in de omvolkingstheorie.[1] In een toespraak in september 2020 verwoordde Angela Merkel het als volgt: “Let op je taalgebruik, want taal is de voorloper van het handelen. Zodra de taal de verkeerde kant opgaat, gaat ook het handelen de verkeerde kant op. Dan is ook geweld niet veraf meer.”[2]
Dat deert extreemrechts echter niet langer. In zowat alle Europese landen spreken extreemrechtse politici en groeperingen zich luidop uit tegen asielzoekers, migranten en vreemdelingen in het algemeen. Andere vermeende vijanden zijn de moslims, de zwarten, de elites, de intellectuelen, de kunstenaars, de LGBTQI+ gemeenschap, de journalisten, de vakbonden, de socialisten, de links-liberalen, de anderstaligen, de compromissensluiters, de eurofielen, de kosmopolieten, kortom al wie het niet eens is met hun identitaire denkbeelden die vaak gestoeld zijn op extreem nationalisme en xenofobie. Naar de kiezers toe gedragen extreemrechtse leiders zoals Tom Van Grieken en Geert Wilders zich als deftige mensen in maatpak, maar tegelijk poken ze bij hun radicale aanhangers voortdurend het vuur op tegen die vermeende vijanden.
Op 9 juni zullen de ogen vooral gericht zijn op ons land waar naast de Europese verkiezingen ook federale en regionale verkiezingen worden gehouden. Volgens de peilingen zou vooral het extreemrechtse Vlaams Belang een grote overwinning behalen met meer dan een kwart van de stemmen in Vlaanderen. Op basis van hun verkiezingsprogramma, hun uitspraken in de vele televisiedebatten en hun verklaringen de voorbij de jaren, kunnen we ons beeld vormen van wat extreemrechts in de komende vijf jaar zou willen veranderen. Zo weten we dat als de partij aan de macht komt, ze een ‘eenzijdige soevereiniteitsverklaring’, of zeg maar ‘de onafhankelijkheid’ van Vlaanderen wil uitroepen die dan in 2029 definitief van kracht zou zijn.[3] Dat is grondwettelijke nonsens en zou, net zoals in Catalonië gebeurde, leiden tot catastrofale financiële en economische gevolgen.
Problematisch is ook de voortdurende kritiek van extreemrechts op de rechterlijke macht. Al talloze keren hebben kopstukken van Vlaams Belang zich gekeerd tegen de vermeende ‘activistische rechters’. Zo ook na de rechterlijke uitspraak op 12 maart 2024, waarbij Dries Van Langenhove en zes andere leden van Schild & Vrienden zware straffen kregen voor onder meer racisme en negationisme. Volgens de rechtbank ging het om ‘crimineel gedrag’ dat ‘een bedreiging vormt voor een vreedzame samenleving waar plaats is voor alle mensen’. De reactie van de voorzitter van Vlaams Belang was voorspelbaar, hij noemde de Belgische justitie ‘door en door rot’.[4] Ook N-VA wil de vermeende ‘activistische rechters’ bestrijden door de instelling van een ‘volksberoep’ waarbij het parlement uitspraken van bijvoorbeeld het Grondwettelijk Hof of het Europees Hof van de Rechten van de Mens naast zich neer zou kunnen leggen. Dit komt in feite neer op het doorbreken van de scheiding der machten en dus op een directe ondermijning van de rechtsstaat.
Verder mogen we niet in de val van het Vlaams Belang trappen dat ze een sociale partij zou zijn. Op Vlaams vlak spreken ze zich uit voor betere pensioenen en minimumlonen, maar als het er echt op aankomt dat stemmen ze op Europees vlak wel tegen het vastleggen van die minimumlonen en tegen een minimumbelasting voor multinationals. Hun voorstellen op sociaal vlak richten zich enkel tot de ‘echte’ Vlamingen al blijft nog steeds onduidelijk wie ze hiermee juist bedoelen. Het Vlaams Belang blijft ook sceptisch tegenover vakbonden en pleit voor het inperken van het stakingsrecht. Voor de Vlaams-nationalisten zouden werknemers niet mogen ingedeeld worden op basis van hun sociale klasse, maar op basis van hun gedeelde Vlaamse cultuur. In feite dromen ze van een eenheidsvakbond waar alle werknemers lid van zouden zijn ten bate van hun ‘volksgemeenschap’. In 2011 deed de partij daar een poging toe door de oprichting van de Vlaamse Solidaire Vakbond onder leiding van Rob Verreycken die na enkele jaren weer werd opgedoekt.[5]
Dat het Vlaams Belang nog even radicaal is, bleek uit verklaringen van hun kopstukken in de diverse verkiezingsprogramma’s. Barbara Pas pleitte in het programma Eerste keus resoluut voor een Vlaams leger, een onzinnige gedachte nu blijkt dat er juist meer samenwerking zou moeten zijn op Europees vlak. En welke grenzen moeten we dan verdedigen? De taalgrens? En wat met Brussel? Chris Janssens verklaarde dan weer dat er geen sprake kan zijn van amusementsprogramma’s op de openbare omroep en verwees naar Thuis en De kampioenen, en dat het zich meer moet toeleggen op ‘volkscultuur’. Tom Van Grieken liet in het programma verstaan dat hij niet moet weten van homorechten en dat Groenpolitica Petra De Sutter door haar geslachtsverandering eigenlijk geen bestaansrecht heeft.[6] Een weerzinwekkende uitspraak die aantoont dat het VB geen normale partij is als een ander zoals Jan Jambon onlangs zei.[7]
De voorzitter van VB maakte het ook in het programma Eerste keus tweemaal bont. Eerst zette hij Bee, een transjongen, weg als onbestaande en dat haar/hem/hen mag uitgelachen worden. Zijn gespeelde empathie impliceerde eigenlijk dat hij de transjongen als een mentaal zieke ziet. Daarna verweet hij Zaara, een meisje van allochtone origine, racistisch te zijn omdat ze een vraag stelde over de affiches van VB met enkel witte mensen. ‘Dat mensen met een andere huidskleur zich niet veilig voelen dat geloof ik niet,’ aldus Van Grieken.[8] Ik moest onmiddellijk denken aan die bijzonder kwetsende sticker ‘Dit is Vlaamse grond’ van Vlaams Belang op het gezicht van een jongentje met een donkere huidskleur op een reclamebord van een kinderkledingwinkel in Overpelt.[9] Dat was racisme ten top.
Maar de meest opmerkelijke uitspraak deed Tom Van Grieken in een Tik Tok-filmpje op 1 september 2021 waarin hij zei dat hij in 2024 – eenmaal aan de macht – de rekening zou presenteren aan al die ‘linkse leerkrachten’, waarna de Vlaams Belang Jongeren een kliklijn begonnen voor scholieren die iemand anoniem konden aangeven. Dat verklikken verdedigde Tom Van Grieken nogmaals op 25 mei 2024.[10] Wat mogen onze leerkrachten nog zeggen? Mogen ze nog wijzen op de rol van de Vlaams-nationalistische collaborateurs die in 1942 meehielpen met het opsporen van Joden en tegenstanders van het nazisme? Mag een leraar moraal nog wijzen op het gevaar van vreemdelingenhaat en op het belang van het Verdrag van Genève om mensen in levensnood hier asiel te verlenen? Mag een leraar biologie nog stellen dat de Homo sapiens sapiens afkomstig is uit Afrika en zich verspreid heeft over de hele wereld, en dat alle mensen gelijkwaardig zijn? Mag een directeur nog optreden tegen het bespotten van homoseksuelen en transgenders op zijn school? Mag er nog gewezen worden op het gevaar van extreemrechts en het radicaal nationalisme die zoveel onheil veroorzaakten in de vorige eeuw? Moeten die iets vrezen?
Het zullen niet alleen de ‘linkse’ leerkrachten zijn die ze gaan viseren, maar alle leerkrachten die kritiek hebben op hun Vlaams-nationalistische en identitaire denkbeelden. En het zullen niet alleen de ‘leerkrachten’ zijn die ze viseren, maar al wie kritisch staat tegenover extreemrechts, zoals rechters, ambtenaren, journalisten, de vakbonden, het middenveld, de openbare omroep, de cultuursector en de hele LGBTQ+ gemeenschap. Wie denkt dat ik overdrijf moet maar kijken naar wat voordien in Polen, en nu in Hongarije en Italië gebeurt waar extreemrechts aan de macht was en is.[11] En dat zal ook in Vlaanderen gebeuren. Mocht Vlaams Belang mee aan de macht komen dan zullen we zeker op het vlak van onderwijs en cultuur de impact van extreemrechts aan den lijve ondervinden. Juist om die reden is het noodzakelijk om het cordon sanitaire in stand te houden en te weerstaan aan een partij die ons land wil splitsen en een directe greep wil krijgen op de opvoeding van onze kinderen en kleinkinderen.
Velen denken dat onze rechten en vrijheden waar onze voorouders voor gestreden hebben vanzelfsprekend zijn, maar dat is niet zo. In mijn Dagboek 1933 heb ik aangetoond hoe snel een democratie kan verworden tot een dictatuur. Hitler had er nauwelijks 53 dagen voor nodig.[12] We moeten elke dag blijven vechten voor onze democratische rechtsstaat. Denk daaraan op 9 juni aanstaande.
Dirk Verhofstadt
De auteur is kernlid van LIberales en schreef de boeken Dagboek 1933. Het gevaar van extreemrechts en KZ-syndroom. Een litteken dat nooit verdwijnt (met co-auteur Henri Heimans)
[1] In 2011 vermoordde de neonazi en antisemiet Anders Breivik 77 (vooral jongere) mensen in Noorwegen. In 2018 schoot de antisemiet Robert Bowers 11 Joden dood in een synagoge in Pittsburgh omdat hij zich verzette tegen rasmenging. In 2019 schoot de islamofobe Brendon Tarrant 51 moslims dood in Nieuw-Zeeland omdat hij geloofde in de omvolkingstheorie. In 2019 doodde de extreemrechtse Patrick Crusius 23 latino’s in Texas omdat hij geloofde in de Great Replacement-ideeën. In 2020 vermoordde de racist Tobias Rathjen 9 Turken in het Duitse Hanau. In 2022 schoot de white supremacist Payton Gendron 10 mensen met een donkere huidskleur dood in Buffalo in de VS.
[2] Merkel waarschuwt: 'Let op taalgebruik. Want taal is voorloper van het handelen', BNNVARA, 17 september 2020.
[3] Tom Van Grieken wil in 2029 Vlaamse soevereiniteit uitroepen, De Standaard, 9 juni 2022.
[4] Van Grieken noemt justitie “door en door rot”, De Standaard, 12 maart 2024.
[5] Over de asociale standpunten van het Vlaams Belang en hun visie tegenover de vakbonden kan men lezen in Wiens Belang? (2023) van Marijke Persoone en Welkom in Vakbondistan (2011) van Rob Verreycken.
[6] Petra De Sutter kwam in ‘Het conclaaf’ met een van de meest beklijvende uitspraken in de hele verkiezingscampagne, De Morgen, 31 mei 2024.
[7] ‘Vlaams Belang is voor ons een partij als alle andere’: Jambon sluit regering met VB niet uit, De Morgen, 16 maart 2021.
[8] In ‘Eerste keus’ verwijt Tom Van Grieken een meisje van allochtone origine racistisch te zijn, De Morgen, 28 mei 2024.
[9] “Dit is Vlaamse grond”: kwetsende sticker ontsiert reclamebord waarop jongetje met donkere huidskleur staat, Het Laatste Nieuws, 17 december 2020.
[10] Tom Van Grieken (Vlaams Belang) blijft achter kliklijnen voor “te linkse” leerkrachten staan, Het Nieuwsblad, 25 mei 2024.
[11] De Poolse PiS-regering die aan de macht was van 2015 tot 2023 verdedigde een pro-life politiek tegen abortus en tegen euthanasie, en verwierp het homohuwelijk. In Hongarije besliste de regering van Viktor Orban in 2020 om de LGBTQI-rechten terug te draaien. Zo verbiedt het de erkenning van trans en intersekse mensen, lesboeken en advertenties over en voorlichting aan jongeren over homoseksualiteit en transseksualiteit. De Italiaanse regering van Giorgia Meloni beperkte in 2023 de rechten van LGBTQ+-koppels.
[12] Hitler werd rijkskanselier op 30 januari 1933 en kreeg absolute macht door de goedkeuring door het Duitse parlement van het Ermächtigungsgesetz op 23 maart 1933.
