De eilanden van goed en kwaad – Adwin de Kluyer

Wie blijft onaangedaan als hij een eiland betreedt? Zelf heb ik altijd het gevoel alsof ik me met verender tred voortbeweeg zodra ik voet aan wal op een eiland zet. En het licht lijkt er altijd net iets lichter. Het is alsof de zwaartekracht net iets minder vat op mij krijgt. Natuurlijk zijn het ook mijn jeugdherinneringen waardoor ik me op een eiland iets gelukkiger waan, zo lijkt het. Maar vergis ik mij of zijn er in tegenstelling tot die herinneringen toch meer eilanden van kwaad dan eilanden van goed?

Many a green isle must be / In the deep wide sea of Misery. Een prachtig motto van Percy Bysshe Shelley bij dit op voorhand al spannende boek over eilanden. Ik las ook de eerdere boeken van deze schrijver, zeer tot mijn genoegen: Het gedroomde Noorden en Niemandsland.  Opvallend is dat Adwin de Kluyver, met uitzondering van een enkele nietszeggende vermelding in het notenapparaat, nergens melding maakt van Judith Schalansky’s indrukwekkende Pocketatlas van afgelegen eilanden. Temeer daar ook zij Floreana en het verhaal van Dr. Ritter beschreef! En evenals de Kluyver schreef zij over Pukapuka, Pitcairn, Campbell Island, Clipperton en Tikopia. Nu ja, het is niet anders.

We maken kennis met de grensgangers van Aristoteles, de bizarre geschiedenis van Duitse kolonisten op Floreana en de misselijk makende manier waarop de Britten de inheemse bevolking op Tasmanië nagenoeg uitroeide. Wat hier gebeurde kan men slechts met één term aanduiden: genocide. Hoe eindeloos historici hier ook over willen dimdammen. En wat te denken van diezelfde Britten die weigerden de Ieren voedselhulp te bieden tijdens de grote hongersnood. Of het zieke Britse (alweer!) regime op Spike Island, een gevangeniseiland voor de Ierse kust ter hoogte van Cork.

Heerlijk is het verhaal van William Lever die groot zou worden door de productie van Sunlight zeep en na zijn pensionering het eiland Lewis kocht om het klaar te stomen voor internationale vishandel en al doende een onderneming creëerde die later, vanaf 1929, Unilever zou gaan heten. Van de visserijindustrie op Lewis is niet veel overgebleven. Het is nu een redelijk streng protestants eiland geworden terwijl op het aanpalende Harris vooral het beroemde Harris Tweed wordt gewoven. Lord Lever zag zijn imperium op Lewis instorten en probeerde het kunststukje te herhalen op het eveneens door hem aangekochte Harris. Op het zuidelijke puntje van het eiland herdoopte hij het dorp Obbe in Leverburgh, dat deze naam tot de dag van vandaag draagt. Er zou niets terecht komen van alle plannen die Lord Lever had met Harris. Lewis en Harris, iconische eilanden, door mij zeer geliefd, ik hoop er ooit terug te keren. Geef mij meer verhalen zoals dit over Lord Lever, ik krijg er nooit genoeg van.

Ronduit schokkend is het verhaal over het Britse eiland Gruinard aan de Schotse westkust waar uitgebreide proefnemingen met biologische wapens werden gedaan vanaf 1942. Morele bezwaren tegen de inzet van zulke wapens had Churchill niet in het minst. In Engeland werden deze proefnemingen na de oorlog stilgelegd, de Amerikanen gingen echter door en zouden in Vietnam nog enorme hoeveelheden chemische bommen gebruiken.

Nog gruwelijker is de geschiedenis van Shark Island voor de kust van Namibië waar de Duitsers duizenden Herero en Nama uitmoordden tussen 1905 en 1907. Joseph Mengele had er zijn leerschool, om later zijn lessen in Auschwitz in de praktijk te brengen.

Maar zo gaat het verder met de afschuwelijke kernbomproeven op eilandjes in de Stille Oceaan en de merkwaardige geschiedenissen die zich op het Schotse Jura afspeelden.

Een heerlijk boek, dit De eilanden van goed en kwaad. Goed geschreven ook en het past perfect bij de eerdere boeken van deze schrijver. Ook hier past hij het procedé van zijn eerdere boeken toe: enkele anders gekleurde pagina’s met algemene gegevens en korte beschrijvingen, gevolgd door goed geschreven proza over particuliere geschiedenissen. Ik hou van dit soort boeken en de Kluyver moet vooral voortgaan op dit pad! Maar ik blijf het vreemd vinden dat hij slechts die ene enkele noot over had voor Judith Schalansky die met eenzelfde soort opzet een minstens even goed boek over eilanden schreef.

Recensie door Enno Nuy

Adwin de Kluyer, De eilanden van goed en kwaad, Spectrum, 2024, 357 pagina’s