Winstbonanza van 10 miljard euro – Paul De Grauwe

De Belgische banken beleven gouden tijden. Hun winsten stijgen op spectaculaire wijze. In 2020 waren de totale winsten van de Belgische banken 3,8 miljard euro. In 2021 waren die opgelopen tot 6,2 miljard euro en in 2022, het jaar van de grote inflatieopstoot, bereikten die winsten een recordhoogte van 9,7 miljard euro. Dit jaar belooft nog beter te worden: In het eerste kwartaal waren de bankwinsten al 50 procent hoger dan in het eerste kwartaal van 2022. Beste lezer: dit zijn geen cijfers van de studiedienst van de PVDA, wel van de Nationale Bank, mijn geliefkoosde bron van economische en financiële informatie over België.

Wat een winstbonanza! En dat in een periode van superhoge inflatie. De bankiers beweerden dat inflatie hun rendabiliteit zou ondermijnen. Het tegendeel is waar, de hoge inflatie is slecht nieuws voor ongeveer iedereen, behalve voor de banken.

Ondanks die superwinsten weigeren de meeste Belgische banken de rente op spaardeposito’s op te trekken. Ja sommigen hebben wel enkele fracties van een procent toegevoegd maar dan eisen ze van hun klanten een hele rompslomp aan procedures om die kruimels te krijgen.

Dit weekend lanceerden de bankiers, bij monde van hun bankierslobby Febelfin, een desinformatiecampagne. De banken kunnen de spaarrente niet zomaar verhogen, vertelden ze ons. De jaren van lage rente hebben er immers voor gezorgd dat heel wat langetermijnkredieten een lage vaste rente dragen. Banken kunnen alleen op de nieuwe langetermijnkredieten de rente optrekken. Het zal dus nog jaren duren eer de portefeuille van langetermijnkredieten voldoende zal opbrengen om de spaarrente significant te verhogen. Dat klopt natuurlijk. Maar het is slechts de helft van de waarheid.

Ik ga opnieuw te rade bij mijn geliefkoosde bron van informatie. En daar ontdek ik het volgende. De Belgische banken bezitten 259 miljard euro aan deposito’s (zichtrekeningen) bij de Nationale Bank. Die betaalt daar nu 3,25 procent rente op. Jawel, 3,25 procent op zichtrekeningen die geen enkel risico inhouden voor de banken. Een jaar geleden was die rentevergoeding nog 0 procent. De rente op een belangrijk deel van de activa van de banken is dus supersnel en drastisch verhoogd. Het gevolg is dat de Belgische banken vandaag een geschenk krijgen van de Nationale Bank met een waarde van 8,4 miljard euro (bijna evenveel als de totale winst van verleden jaar). De zichtrekeningen van de banken bij de Nationale bank zijn dus een goudmijn voor de banken.

Tegenover die goudmijn van 259 miljard euro staan de spaardeposito’s. Die bedragen nu 300 miljard (opnieuw bron Nationale Bank). Als de banken de rente op die spaardeposito’s zouden optrekken met 1 procent zou hen dat 3 miljard euro kosten. Ze zouden nog 5,4 miljard euro overhouden van het geschenk van de Nationale Bank. De banken vertikken het echter de rente voor hun trouwe klanten te verhogen omdat ze dat geschenk liever doorspelen aan hun aandeelhouders.

De overheid moet hier dringend optreden. Ze kan dat door de minimumrente op spaardeposito’s (nu 0,11 procent) op te trekken. Die minimumrente zou gemakkelijk kunnen verhoogd worden tot 1,5 procent en de banken zouden nadien nog altijd meer winsten maken dan in de voorgaande jaren.

Ik hoor bezwaren. De banken hebben in de periode van lage rente weinig kunnen verdienen op hun kredieten. Bovendien betaalden ze tussen 2016 en 2021 een negatieve rente op hun deposito’s bij de Nationale Bank. Na die moeilijke jaren is het normaal dat banken nu meer winst maken. Ook dat is een fictie. De banken verdienden goed tijdens de magere jaren en de rente die ze betaalden aan de NBB was 0,5 procent. Die werd bovendien berekend op slechts een deel van het totaal aan deposito’s die de banken aanhielden bij de Nationale Bank. De kosten waren een kleine fractie van de winstbonanza van vandaag.

Tweede bezwaar. De overheid mag niet tussenkomen in de vrije markt. Die laatste zal ervoor zorgen dat de spaarders een betere vergoeding zullen krijgen omdat de concurrentie tussen de banken zal spelen. Ik wou dat het waar was. De fundamentele oorzaak waarom de Belgische banken de spaarrente niet verhogen is het gebrek aan concurrentie in de banksector. Dit gebrek aan concurrentie geeft aan banken veel macht. Die macht maakt het mogelijk om spaarders te weinig te betalen en aandeelhouders te veel. Ook hier zal de overheid moeten optreden door een gepast mededingingsbeleid dat de macht van de banken aan banden legt.

Paul De Grauwe

De auteur is professor aan de London School of Economics. Dit opniniestuk verscheen op 23 mei 2023 in De Morgen.