Is links gewoon slimmer?: Ideologie aan onze universiteiten - Andreas De Block

‘Zoals vrouwonvriendelijke opmerkingen niet aanvaard worden, moeten academici zich ook bewust worden van hoe ze spreken over conservatieve opvattingen en personen.’

Vrouwonvriendelijkheid, daar passen we voor. Maar met rechtse of conservatieve standpunten, mogen we daar nog steeds smakelijk mee lachen? Niet als het van de Belgische academicus Andreas De Block afhangt. Het moet gedaan zijn met ‘het systematisch ridiculiseren van rechts.’

Hij heeft een punt.

Terwijl ik het boek van De Block lees, spoken de woorden van een dierbare vriendin door mijn hoofd. ‘Israël’, ‘Palestina’, gevolgd door krachttaal. Ik had dat gesprek vóór de oorlog tussen Hamas en Israël, het was al wat later op de avond en het ging er hevig aan toe. Ik voelde dat ik beter kon zwijgen voor de gemoederen verder zouden verhitten.

Selectieve verontwaardiging

Ik vond de verontwaardiging van die vriendin selectief en met selectieve verontwaardiging bedoel ik niet ‘waar ga ik vandaag eens verontwaardigd over zijn?’, nee, het gaat in dat soort gevallen over, ‘waar ga ik vandaag weeral verontwaardigd over zijn?’ Men zit als het ware te wachten op onrecht uit een welbepaalde hoek.

En over Israël is de consensus de laatste jaren het grootst, het zijn niet minder dan de nieuwe nazi's, baarlijke duivels, bedenkers van een nieuw apartheidsregime. Daartegenover vervallen alle Afrikaanse 21ste-eeuwse wandaden in het niets en ook Nagorno-Karabach noch de Oeigoerenkampen vermogen er iets tegen. Tenminste, zo lijkt het toch.

Nu wil ik daar wel begrip voor hebben. De wereld is immers een uitgestrekt lijden en iedereen kiest zijn strijd. Maar als je ziet hoe een hele bevolkingsgroep, en ik heb het hier over de Belgische kiezers op links, hetzelfde gedrag vertoont, dan stel ik me toch vragen.

Men moet zich toch bewust blijven van de blinde vlekken in het eigen denken? Bij links vind ik dat niet terug. Niet in hun wereldbeeld. Niet in hun mensbeeld.

Waarmee ik niet wil zeggen rechts geen blinde vlekken heeft, ideologieën gedijen namelijk prima in loopgraven en zowel aan linker- als rechterzijde graaft men zich graag lekker diep in.

Hoe is het zover kunnen komen?

Nu, wat heeft dat eigenlijk met het boek Is links gewoon slimmer?  te maken? Toch wel wat maar professor De Block is nogal voorzichtig. Het kleinood – het boekje is niet zo dik – is een kristallisering van een aantal opiniestukken waar hij samen met anderen al sinds minstens 2019 over schrijft. Zo waren er eerder in De Morgen en De Standaard artikels met titels als “Nieuwe studie: filosofen durven niet rechts te denken” en “Links discrimineert rechts aan de universiteit”.

Belangrijk bij denkers zoals De Block – je vindt ze over ter wereld – is de publicatie van Het rechtvaardigheidsgevoel (2012) van Jonathan Haidt geweest, iemand die zich een heterodox denker noemt, De Block gebruikt de term ook, maar verklaart hem niet.

Een term die hij helemaal niet gebruikt, is woke. Ik denk opzettelijk, om uit het vaarwater van De Wever en Lanoye te blijven.

Iedereen is het erover eens dat onze universiteiten, en dat geldt voor de hele Westerse wereld, eerder links dan rechts zijn. Vooral bij de sociale wetenschappen.

Tijdens het lezen vraag ik me af hoe het precies zover is kunnen komen. Neem de Verenigde Staten. Daar jaagt McCarthy in de jaren vijftig nog actief op communistische sympathisanten. En dan plots, in de jaren zeventig heb je Chomsky met zijn procommunistische sympathieën en later boeken zoals Manufacturing Consent (1988).

Hoe is dat gegaan? Hebben we dat allemaal te danken aan mei 1968 in Europa en de burgerrechtenbeweging van dezelfde periode in de Verenigde Staten? Is dat het kantelpunt geweest?

Hiaten

Het kan, De Block buigt zich niet over die vraag. Hij had John Gray kunnen citeren met zijn uitspraak in “Het einde van de geschiedenis, alweer?” (1989):

"Het is een waarheid als een koe dat het socialisme dood is, en het is ironisch dat het als doctrine het sterkst overleeft, niet in Parijs, […] , noch in Londen, […], maar in de universiteiten van kapitalistisch Amerika, als de ideologie van de Amerikaanse academische nomenklatoera."

Het is niet het enige citaat waar ik vergeefs naar zoek:

‘Als men op zijn twintigste geen communist is, heeft men geen hart, en als men op zijn vijftigste geen kapitalist is, geen verstand.’

Persoonlijk vind ik dat een hele mooie.

De Block heeft het over de mythe van de rationele kiezer maar vermeldt Hume niet terwijl dit toch de eerste was om te stellen dat de ‘rede de slaaf van de hartstochten is’.

Staat er niet in.

Andere dingen die ik verwachtte waren Belgische voorbeelden, maar er waren er geen. Misschien omdat het allemaal wat gevoelig ligt? De Block is een werkend academicus, het is tijdens je carrière niet het moment om tegen schenen te schoppen.

Meer rechtse denkers aan onze universiteiten?

En dan nu de vraag. Is het nodig dat er aan onze universiteiten meer rechtse en conservatieve denkers komen?

Ik denk het wel.

Maar.

Waar staat rechts voor? Behoudsgezindheid? Geld? De Block verwerpt de monetaire verklaring. Te lage lonen is niet de reden dat er zo weinig rechtse mensen bij de universiteiten werken. Rechts is bijvoorbeeld ook goed vertegenwoordigd bij het leger en de politie, beroepsgroepen die niet bekend staan voor hun riante salarissen.

Toch zijn de verlokkingen van het geld een van mijn bekommernissen. Wat je tot elke prijs wil vermijden, is dat het bedrijfsleven een greep op de universiteiten krijgt die zo sterk is dat ze de waarheidsvinding in de weg staat. Men wil geen academici die in opdracht van de tabakslobby beweren dat roken toch niet zo ongezond is, men wil niet dat academici betaald worden om twijfel te zaaien over de aard van de opwarming van de aarde. Deze ‘handelaars in twijfel’ kunnen we missen als kiespijn.

Bill Gates is in deze een interessant voorbeeld. Hij wordt hier opgevoerd als iemand die ethischer handelt dan veel politici. Misschien omdat hij zo rijk is. Hij ziet in het feit dat er meer onderzoeksgeld naar kaalheid bij mannen gaat dan naar malaria – men kan met het eerste bij rijke westerlingen meer verdienen dan bij het tweede aan arme derdewereldburgers – een voorbeeld van marktfalen.

Afgelopen weekend las ik een interview met Chris van Tulleken, een wetenschapper die zich met voeding bezighoudt. Hij publiceerde een boek over ultra-bewerkt voedsel (lang houdbaar, verslavend, goedkoop) dat natuurlijke voeding aan het verdringen is. ‘U sprak met grote voedingsbedrijven’, vraagt men hem. Hij antwoordt bevestigend: ‘Wie je daar ook spreekt, ze zeggen het allemaal: het gaat alleen om het geld.’

Geld.

Aan onze universiteiten zou het niet over geld moeten gaan. De universiteiten mogen zich daar niet toe lenen.

Ethiek

Maar in ethische kwesties mogen ze zich gerust wat rechtser tonen.

Maar niet met het voorbeeld op pagina 78 waar staat dat er ‘geen eensgezindheid bestaat over het racistische karakter van Zwarte Piet.’ Pardon? Probeer dat maar aan eens aan een Amerikaan uit te leggen.

Of we rechts zijn – en De Block geeft een gedachtegang die we ook terugvinden bij verdedigers van religie – kiezen we niet. We worden nu eenmaal in een rechts nest geboren. Religie is evenmin een keuze, je bent nu eenmaal een kind van een religieuze familie, en zo’n gezin verlaten staat voor sociale zelfmoord. Zou dat ook in het rechts/links debat zo zijn? Verstoot een links nest je als je je plots rechts toont? Volstaat het dan niet om op familiefeesten niet langer over politiek te praten? Zoals bij de De Wevers. Bruno links. Bart rechts. Zij praten niet meer over politiek aan de dis.

Op de school waar ik lesgeef, zegt een collega dat fake news de mediasfeer bevuilt. Ik wijs hem erop dat de christelijke openbaring ook fake news is. Hij relativeert mijn antwoord, hij wil religie buiten beschouwing laten, hij wil het hebben over de duidelijke gevallen van fake news, ik ben meer geïnteresseerd in de randgebieden en wil daarom het hele gebied vrijwaren van censuur.

Rechtse universitairen zouden een rol kunnen spelen in het verdedigen van een oud Europees ideaal van vrijemeningsuiting. Steeds meer horen we op links dat de gevoeligheden van gelovigen ontzien moeten worden. Die stemmen hoort men niet op rechts. Dat De Block en de zijnen daar maar voor vechten.

Ter lering en vermaak

 Op pagina 154 staat een zinnetje dat me doet glimlachen. In de ogen van heel wat linkse burgers zijn alle problemen te wijten aan het neoliberalisme, ‘waarbij doorgaans onduidelijk blijft wat dat neoliberalisme precies inhoudt.’

Troost u, niemand kent de betekenis van neoliberalisme omdat het eigenlijk ook betekenisloos is. Het enige dat je daarover moet weten is dat het een periode is die na de trente glorieuses komt, de periode van de uitbouw van de sociale zekerheid en de wederopbouw van Europa die dat allemaal financierde.

Is links gewoon slimmer? is een leuk boekje, maar ook niet veel meer dan dat. Als u Het rechtvaardigheidsgevoel van Jonathan Haidt nog niet heeft gelezen, zou ik daarmee beginnen. En ook een verkennende lezing van Tirannie van het berouw (2006) van de Franse filosoof Pascal Bruckner kan ik aanraden. Of Dames voor Darwin (2005) van Griet Vandermassen. Want het probleem op links is dat ze zich geen scherpzinnige geschriften van de rechterzijde kunnen voorstellen. De voorbeelden die ik geef doorstaan die test met glans. Lees dan De Block als aanvulling.

Bent u links en van plan dat ook te blijven? Geen probleem. Heb oog voor uw eigen blinde vlekken, wijs rechts op de hunne maar laat hen wel praten.

Jan-Willem Geerinck is filosoof en kernlid van Liberales.