Cancel culture aan de UAntwerpen: bewijs van structurele onverdraagzaamheid – Astrid Elbers

Midden juni ontstond er ophef aan de Universiteit Antwerpen naar aanleiding van een praatje tussen twee personeelsleden na een practicumexamen biologie. De dames hadden het onder andere over interculturele problemen, integratie en taalachterstand bij bepaalde bevolkingsgroepen.

Doceren aan sterk heterogene en multiculturele groepen is geen sinecure. Daar kan ik van meespreken. Taalachterstand bij allochtone jongeren is een niet te verwaarlozen probleem. En taal is een complex gegeven: er is een verschil tussen geschreven en gesproken taal, er zijn de verschillende taalregisters ... De personeelsleden hebben het over het ‘eigen taaltje’ – in plaats van het Standaardnederlands – dat de Marokkanen onderling spreken. ‘Misschien doen ze dat wel om zich te distantiëren’, vraagt een van hen zich luidop af. Doen ze dat inderdaad om zich te distantiëren? Het zou kunnen, aangezien taal ook een deel van de identiteit is en een middel om zich te positioneren in de maatschappij.

Naast de taalproblematiek staat het onderwijs vandaag ook voor heel wat andere uitdagingen. Zaken waar we in Europa decennialang voor gevochten hebben, zoals vrouwenrechten en rechten voor holebi’s, zijn in de multiculturele klassen van vandaag op zijn zachtst gezegd geen vanzelfsprekendheid meer. Ik ken de directe aanleiding van de conversatie van de dames aan de Universiteit Antwerpen niet. Maar het is niet denkbeeldig dat sommige onderdelen van een vak als biologie op weerstand kunnen stuiten bij bepaalde bevolkingsgroepen. Een van de personeelsleden stelt zichzelf dan ook terloops de vraag of het soms niet eenvoudiger is om bepaalde zaken te scheiden. Ze haalt het voorbeeld aan van de orthodox-joodse gemeenschap die haar eigen scholen heeft en eigen biologieboeken waar geen geslachtsdelen in staan. En ze vraagt zich af of Marokkanen ook niet beter zoiets zouden organiseren. Dat zou handiger zijn dan wanneer de lesgevers telkens hun onderwijs moeten aanpassen aan elke nieuwkomer, aldus de dame.

Is gescheiden onderwijs echt de beste oplossing voor de problemen van de diverse samenleving? Wellicht niet. Maar iedereen heeft het recht een beetje luidop te filosoferen.

Tot slot had dezelfde dame het ook over de Brusselse jongeren die kort daarvoor amok hadden gemaakt op het sport- en recreatiepark Blaarmeersen in Gent. ‘Dan mag je er al bijna zeker van zijn dat ze dat niet durven zeggen dat dat Noord-Afrikanen zijn’, zegt ze. Waren het Noord-Afrikanen? Daar hebben we het raden naar. In Vlaanderen wordt een verwijzing naar origine steevast uit de berichtgeving geweerd. Maar aangezien Marokkaanse mannen onmiskenbaar oververtegenwoordigd zijn in de criminaliteitsstatistieken, is dat inderdaad mogelijk.

Tot zover het gekeuvel tussen de twee. Helaas werd hun gesprek per ongeluk opgenomen. Sinds de coronapandemie worden alle lessen opgenomen. Voor examens geldt dat normaal niet, maar dit examen stond geregistreerd als hoorcollege. Noch de twee personeelsleden, noch de studenten wisten dan ook dat deze opname gemaakt werd. Waarschijnlijk kwam ze dus per ongeluk op het Blackboard van de universiteit terecht. Daar werd ze door studenten opgepikt en op sociale media gegooid. Vervolgens brak een storm van protest los tegen de personeelsleden. Sommige studenten overwogen een klacht in te dienen tegen de twee. En zowat alle mainstream media berichtten over het voorval. ‘Ophef over uitspraken prof en assistent UA: ‘Bewijs van structureel racisme’’, kopte De Standaard. ‘Racisme bij medewerkers UAntwerpen over studenten: ‘Het zijn altijd dezelfden’’, aldus De Morgen.  En nog: ‘Filmpje met prof die racistische uitspraken doet, veroorzaakt ophef op sociale media: UA denkt na over stappen’, aldus Het Nieuwsblad. Hoewel het hoogstwaarschijnlijk niet tot een rechtszaak zal komen, ruikt dit aardig naar een trial by media.

Een reactie van rector Herman Van Goethem kon uiteraard ook niet uitblijven. Deze veroordeelde in Terzake het gesprek tussen de dames. ‘Als ik mijn emoties niet zou beheersen, dan barstte ik nu in tranen uit’, klinkt het pathetisch. Deze reactie is toch enigszins eigenaardig. Enerzijds kunnen we van een rector misschien niet verwachten dat hij openlijk een standpunt inneemt dat tegen de mainstream ingaat. Anderzijds ondertekende diezelfde rector twee jaar geleden wel een open brief voor het behoud van vrije meningsuiting, tegen cancel culture en tegen politieke correctheid.

Kif Kif, een interculturele beweging die strijdt voor gelijkheid en tegen racisme, zegt op Twitter dat de beeldfragmenten geen rotte appels tonen, maar een bewijs zijn van ‘structureel racisme’. Nee Kif Kif, het gesprek tussen beide dames is geen bewijs van structureel racisme. De reactie daarop daarentegen, is wel een bewijs van de structurele onverdraagzaamheid die zich steeds dieper en dieper in onze academische wereld nestelt.

In dit hele voorval zijn twee partijen behoorlijk over de schreef gegaan: ten eerste hij/zij die de beelden online heeft geplaatst – het ging hier immers om interne opnames van de universiteit – en ten tweede het universiteitsbestuur dat met sancties dreigt tegenover personeelsleden die in een privégesprek van mening wisselen. Degene die de beelden heeft verstuurd, is in overtreding met het onderwijs- en examenreglement van de UAntwerpen en met de GDPR- of AVG-regels (Algemene Verordening Gegevensbescherming). Toch is niet zo zeker dat deze persoon ook gestraft wordt.

Willem Debeuckelaere, voormalig voorzitter van de Privacycommissie en gastprofessor aan de faculteit Recht en Criminaliteit aan de UGent, stelt immers dat men de beelden wel mag delen, als ‘de verspreiding het maatschappelijk belang dient’. De journalistiek heeft als het ware een vrijbrief op de GPDR en het Grondwettelijk Hof heeft journalistiek zeer ruim geïnterpreteerd, aldus Debeuckelaere. Als de student die de beelden heeft verspreid, goede argumenten kan aanhalen die de verspreiding verantwoorden, is er geen inbreuk. ‘De maatschappij laten weten dat medewerkers van de universiteit zich op een ongepaste manier uitlaten over studenten, is een degelijk argument’, klinkt het.

‘Aan een universiteit moet alles gezegd en onderzocht kunnen worden, ook wat anderen onwenselijk of onaanvaardbaar vinden,’ was het adagium dat ik tijdens mijn eigen studententijd meekreeg. Dat maakt inderdaad een universiteit tot een universiteit. Vrij denken en onderzoeken zijn een conditio sine qua non voor vooruitgang. Helaas zijn de universiteiten verworden tot bastions van politiek correct denken. Niet alleen onderzoek en lespraktijken worden zorgvuldig gescreend, ook dreigen personeelsleden nu al gecanceld te worden voor hun onderlinge gesprekken buiten de uitoefening van hun functie.

Astrid Elbers

De auteur is kernlid van Liberales