Ben ik wel Woke genoeg? - Martin Harlaar
Martin Harlaar is een Nederlandse humanist die op 22 april 2021 geconfronteerd werd met een voor hem pijnlijk nieuwsbericht. Wat was dat bericht? Harlaar las dat de American Humanist Association (AHA) Richard Dawkins zijn eretitel “Humanist van het jaar 1996” had ontnomen. Dat gebeurde omdat Dawkins zich naar het oordeel van de AHA schuldig zou hebben gemaakt aan uitspraken waarin gemarginaliseerde groepen zouden zijn “vernederd”.
Harlaar ging zoeken om welke uitspraken het dan zou gaan. Dat bleek Dawkins’ visie op een gekozen genderidentiteit te zijn: “some men choose to identify as women, and some women choose to identify as men. You will be vilified if you deny that they literally are what they identify as”.
Harlaar herlas die uitspraak en dacht: “wat is hier zo erg aan?” Hij las en dacht, hij dacht en analyseerde, hij heroverwoog, maar hij kon het niet ontdekken. Toch moet Dawkins iets heel verschrikkelijks hebben gezegd, want anders zou de AHA hem die titel niet hebben ontnomen. Zo is het toch?
Het antwoord op de vraag wat zo erg was aan Dawkins’s uitspraak, vergde een heel boek. Dat werd Ben ik wel Woke genoeg? (2022). De ondertitel is zeker zo informatief als de hoofdtitel, want die luidt: “Een ontdekkingstocht door het land der Social Justice Warriors.”
De term “ontdekkingstocht” is goed gekozen. Harlaar schrijft in een persoonlijke, vragende stijl. Het is echt een tocht die je met hem aflegt. Hij neemt je mee in een nieuwe wereld. Het lijkt op de wereld van Alice in Wonderland, vol curieuze figuren en even curieuze opvattingen. Maar net als in Alice zitten hier ook heel wat grimmige figuren bij.
Harlaar neemt ons mee langs een hele parade van denkers die om de een of andere reden een bron van inspiratie zijn geworden voor de beweging die tegenwoordig bekend staat als “woke”. Een manier van denken, manier van actievoeren, stijl van opereren, een nieuwe sensibiliteit, maar ook een “ideologie” die een sterke en snel groeiende invloed heeft op universiteiten, hogescholen, in musea en omroepinstellingen.
Woke betekent “wakker”. En de wakkere persoon denkt dat hij gemarginaliseerde groepen kan herkennen waar anderen niets zien. Woke gaat, net als het klassieke marxisme, uit van onderdrukkers en onderdrukten. Waar de onderdrukten vroeger de arbeiders waren valt de groep tegenwoordig uiteen in een immer uitdijende verzameling identiteitsgroepen: vrouwen, moslims, transseksuelen, homoseksuelen, zwarten, enzovoorts. LBGTI, maar dit is slechts het begin van een letterreeks die de potentie heeft om uit te groeien tot het hele alfabet.
Hoewel de lijst onderdrukten druk prolifereert wordt de lijst onderdrukkers zeer beperkt gehouden. Eigenlijk is het maar één groep die als schuldige voor het sociale onheil in deze wereld wordt aangewezen: de witte man (vroeger als “blank” bekend staand).
Alles in de woke-filosofie gaat om “wit” en “zwart”. Wit als kwaad, zwart als goed. Wit als onderdrukkend, zwart als onderdrukt.
Over woke zijn ook andere boeken verschenen, zoals Sebastien Valkenberg’s Policor in de polder: Hoe politieke correctheid Nederland dom maakt (2021). Floris van den Berg schreef een Wokabulary of kritisch wokewoordenboek (2022). Ook de Vlamingen lieten zich niet onbetuigd, blijkens Wie, Wat, Woke (2021) van Walter Weyns.
Wat Harlaar aan deze kritische boeken toevoegt, is een persoonlijke en ook humoristische benadering van het verschijnsel. Harlaar is ook een uitstekend verteller. Harlaar gaat verder uitvoerig in op de wortels van het woke-denken in de Amerikaanse beweging van zwarte auteurs als Malcolm X, Franz Fanon, Anthony Martin, Booker T. Washington, Marcus Garvey en William Dubois als de meest bekenden. Elk van de voorlopers van woke wordt in Deel 1 van het boek getypeerd aan de hand van een korte paragraaf, voorzien van verrassende illustraties. Harlaar laat goed zien hoe zich reeds in Amerika de radicale kanten van de beweging manifesteerden. Het boek is prachtig uitgevoerd door Gompel&Svacina.
In Deel 2 zijn dan 26 korte bijdragen opgenomen van hoofdfiguren uit de discussie rond woke, zoals Peter Boghossian, Sarah Bracke, Johan Braeckman, Laurence M. Krauss, Mary Lefkowitz, Helen Pluckrose, Judi Mesman, Peter Tatchell en anderen. Hoewel Harlaar de zaak met humor benadert, is hij ook zeer zorgelijk. Vergis je niet in zijn luchtige stijl: hij maakt zich grote zorgen. Harlaar is geen spotvogel die de wokies in hun hemd wil zetten, maar hij realiseert zich dat we grote problemen kunnen krijgen. Althans als die beweging niet gekeerd wordt. Potentieel betekent dit het einde van de academische vrijheid. De beweging heeft overduidelijk dictatoriale en zelfs totalitaire trekken. Maar universiteitsbestuurders, die de wachters zouden moeten zijn van de academische vrijheid, zitten voorlopig nog als konijnen in de koplamp van de auto te kijken. Gaat het lukken om het tij te keren?
Valkenberg, Van den Berg, Weyns en Harlaar zijn wat mij betreft de Four Horsemen van de antiwoke-beweging. En nee, dat is niet “louter negatief”. Zij waarschuwen ons voor de ondermijning van de academie. Hun missie is louter “positief”.
Een vijfde boek moet ik dan ook nog noemen: Sid Lukkassen’s Wees afgrondelijk (2022) met als ondertitel Emancipatie van de ondeugd. Lukkassen’s boek onderscheidt zich van de voorgaande vier door zijn confrontationele stellingname. Dus niet meer “er zit misschien iets in dat woke dat goed is, sociale rechtvaardigheid”, nee: het is een heel-groot-kwaad. Wat Lukkassen ook van Harlaar onderscheidt, is dat zijn emancipatie van de ondeugd zo radicaal is dat hij niet meer bevreesd is voor het etiket “rechts”. Harlaar verzekert ons verschillende keren dat hij een man van links is en hij doet dus hervormingsvoorstellen voor linkse politiek. Lukkassen gelooft daar niet meer in. Links of rechts, het gaat erom dat je authentiek leeft en kiest. Autonoom valideert, zoals Lukkassen het noemt. “Je moet alles durven opofferen”, zoals Lukkassen schrijft.
Enfin, er valt voor u iets te kiezen in de Wokologie.
Recensie door Paul Cliteur
Martin Harlaar, Ben ik wel woke genoeg?’, Gompel&Svacina, 2022
