Wapens en bidhandjes: hoe de samenzweving radicaliseert - Eva Vanhoorne
Hoewel ze spreken van liefde en verbinding, hun narratieven larderen in esoterisch taalgebruik, hun posts opsmukken met spirituele memes over de ziel en het zelf, en kwistig strooien met emoji's van hartjes en bidhandjes, wordt de alliantie tussen conspirituelen met een discours dat bijzonder vijandig staat tegenover de democratie en de grondwettelijke rechtsstaat steeds duidelijker. En die alliantie wordt ook steeds vakkundiger gesmeed. Door conspirituele influencers zoals Brecht Arnaert, Mattias Desmet, Steven Arrazola de Oñate, Steve Van Herreweghe en andere pennen van de Facebookgroep ‘The Human Side’ met name. Samen met rechtse en ultralibertaire extremisten noemen zij zichzelf intussen al ‘dissidenten’. Een succesformule, zo blijkt helaas.
Samenzweving, zo vertaalde freelanceschrijver en coach Marie Meeusen begin vorig jaar vernuftig het Engelse woord conspirituality. Ze doelde ermee op die vreemde mix van spiritualiteit, complotdenken en reactionair, antidemocratisch gedachtegoed die zich in Nederland in ijltempo verspreidde en ook de grens met België overstak.
Die vreemde mix zelf is niet nieuw. Nazi’s waren erg geïnteresseerd in esoterie, alternatieve geneeskunde, organische voeding en tarotkaarten. Ze beschouwden het ‘Arische volk’ als een raciale en spiritueel superieure oerbeschaving. Om de idee van een vermeende bedreiging van die superieure oerbeschaving kracht bij te zetten, promootten ze actief het complotdenken waarbij er achter de schermen een groep machtige krachten zouden samenspannen om de übermenschen te bedreigen. Met complotnarratieven zoals de Protocollen van de wijzen van Sion, waarin Joodse leiders op het einde van de 19de eeuw bijeengekomen zouden zijn om plannen te smeden voor een joodse wereldheerschappij en een vernietiging van de christelijke maatschappij.
Ook het Engelse woord conspirituality bestaat al een hele tijd. De term werd in 2011 bedacht door sociologen Charlotte Ward en David Voas die conspirituality definieerden als een brede politiek-spirituele filosofie, gebaseerd op twee kernovertuigingen. Een eerste die geworteld is in het traditioneel complotdenken alsof een groep mensen heimelijk de politieke en sociale orde zou controleren. En een tweede die geworteld is in het new age-denken die ervan uitgaat dat de mensheid een 'paradigmaverschuiving' in het bewustzijn ondergaat. Conspiritualisten geloven dat de beste strategie om met dreiging van een nieuwe totalitaire wereldorde om te gaan erin bestaat om te handelen conform een paradigmashift die een ‘ontwaakt’ wereldbeeld zou kunnen bewerkstelligen. Gevoed door politieke desillusie en door het internet werd dat heel gauw een fenomeen, zo beschreven Ward and Voas in the Journal of Contemporary Religion.
Daarnaast vormden conspiritualisten een expliciete target group van QAnon. Hierin liet ene Q, die beweerde een invloedrijke persoon in de regering-Trump te zijn, met flinke regelmaat cryptische boodschappen na op verschillende internetfora (zoals 4chan) die zouden moeten doen uitschijnen dat een elite een zogenaamde deep state aan het oprichten zou zijn. Achter de schermen zou Donald Trump evenwel bezig zijn met een strijd tegen die samenzwering. QAnon werd sinds 2017 door Amerikaans alt-right actief als antidemocratisch propagandamiddel ingezet. “Proud boys en Boogaloos waren een makkelijk doelwit, die waren er al. Het kwam erop neer een nieuw publiek te bereiken dat anders wellicht niet op Trump zou stemmen, en hen te bekeren," beschrijft Hamilton Hume op medium.com. “Zoals mensen die aan yoga doen, linnen dragen en praten over het uitlijnen van chakra's en kristallen en geloven dat de wereld klaar is voor een spirituele hemelvaart”.
Mensen zoals de QAnon-sjamaan dus. Die bestormde samen met heel wat anderen het Capitool in de volle overtuiging dat de verkiezingsnederlaag van Trump het resultaat was van verkiezingsfraude en van kwaadaardige krachten die achter de schermen tegen hem en hun leider zouden samenspannen. Zelfs in de cel eist hij nog steeds biologisch eten en beschouwt hij Trump nog steeds als ‘lichtwerker’.
Eigen lichaam eerst
De alliantie tussen spiritualiteit, complotdenken en reactionair, antidemocratisch gedachtegoed is niet samen met het presidentschap van Trump verdwenen. Integendeel. In Europa kreeg het juist steeds meer voet aan de grond. En daarbij vormden de coronapandemie en de maatregelen die getroffen werden om de pandemie in te dijken een heuse katalysator.
Sinds het begin van de pandemie deden de meest groteske complottheorieën de ronde. En die gingen er steeds beter in als zoete koek, precies omdat het wantrouwen tegenover de wetenschap, de reguliere media, de farma-industrie en de overheid steeds groter werd. “Het Systeem is door en door rot” en “De Elite wil ons dehumaniseren”, zo klonk het bij veel zogenaamde coronasceptici. “This ends when we all say no”, zo klonk het ook.
Bij veel van die neezeggers onder de betogers tegen het coronabeleid zag je ook een steeds radicalere en absolutere vrijheidsgedachte opduiken: één die zich op geen enkele manier meer door het algemeen belang wil laten beknotten. De vrijheid om te gaan en te staan waar men wil, en te doen of te laten wat men wil, ook al was het medisch personeel op covid-afdelingen al maanden aan het pompen om net niet te verzuipen en moesten andere medici niet-covidgerelateerde operaties uitstellen.
Eigen lichaam eerst dus. En daarin vinden ungrounded spirituals die in de eerste plaats zichzelf als tempel zien die gediend moet worden om tot een transcenderende Great Awakening te komen, en ultralibertaire freeriders, die elke vorm van regels of autoriteit rabiaat afwijzen, elkaar terug. Met in extreme vorm een radicale anti-inmengingsgedachte, waarbij men beleidsmaatregelen zoals de vaccinatieprik letterlijk als indringer of wapen gaat ervaren, en de ander als bedreiger of meester. Zeker als dat wantrouwen nog eens extra wordt gevoed door antivaxpropaganda die veelal rechtstreeks of onrechtstreeks uit de koker kwam van Children’s Health Defense, ‘s werelds invloedrijkste antivaxgroep van Robert Kennedy, of door complotnarratieven die extreemrechtse partijen omwille van hun anti-establishmentkarakter maar al te graag ondersteunen.
Van Sovereign Citizen tot soeveREIN mens
De Brugse horeca-uitbater Hans Blanckaert, oprichter van Belgians for Freedom, was één van de eersten om die radicale vrijheidsgedachte openlijk te promoten in tijden van corona. Blanckaert kwam een eerste keer opvallend in the picture met de organisatie van de Brugse betoging tegen de coronamaatregelen op 31 oktober 2021, waar hij als een ware volksmenner de betogers opriep om simultaan ‘de handjes in de lucht’ te laten gaan en op het ritme van de bekende songs van Pink Floyd en Beasty Boys slogans als “we don’t need no vaccination” en “we have to fight for our right to party” te scanderen, begeleid door sirenes en gedreun.
“Voor een beetje warmte in ons bloed te krijgen en voor een beetje samenhorigheid” en “Voor vereniging van het volk, …,” zo motiveerde Blanckaert de haka tijdens die betoging in Brugge, die voor buitenstaanders overkwam als dystopische massavorming en populistische volksmennerij. Maar door conspirituelen als Brecht Arnaert (zie ook verder) zou die haka, die Blanckaert ook later in de Brusselse betoging zou aanvoeren, vakkundig worden vertaald als een “aloud ritueel om mensen na maandenlang psychologisch misbruik weer volledig in hun kracht te krijgen”.
Slechts enkele weken na de betoging liet Blanckaert zich opnieuw opvallen met filmpjes waarin de meest hallucinante verhalen uit de doeken werden gedaan die rechtstreeks uit de koker kwamen van de Amerikaanse Sovereign Citizen-bewegingen met hun Strawman-theorieën en hun Take back control-boodschap met een flinke scheut onverdund QAnon erbovenop.
Het leek zo van de pot gerukt dat het moeilijk ernstig te nemen was, maar dat was en is het wel. Zeer ernstig zelfs. Want in de VS werd deze Sovereign Citizen Movement door The National Consortium for the Study of Terrorism and Responses to Terrorism in 2014 benoemd als bedreiging nummer 1 voor de samenleving, op hetzelfde dreigingsniveau als waar in 2006 nog islamistische terroristen stonden. En ook in ons land verspreidde het zich zodanig snel via social media en in anti-coronabeleidskringen zoals Belgians for Freedom, Mens en Recht en Burgerfront dat gemeentebesturen in december 2021 brieven kregen van inwoners die zich - uit protest tegen de coronaregels – wilden losmaken van de overheid. “Ik neem het autonoom en volledige gezag over mezelf terug.”, klonk het keer op keer.
Die libertaire roep om soevereiniteit, waar trouwens een heel verdienmodel aan vasthing waarbij men juridische toolkits kon kopen, kent eveneens een spirituele vertaling. Het ‘resoneert’ immers heel goed met het esoterisch streven naar soeveREINiteit, waar Facebookgroepen als The Human Side, op inspelen. Die besloten groep, die begin dit jaar 24.100 leden telde, even verwijderd is van Facebook wegens herhaaldelijke schendingen van de community-richtlijnen profileerde zich tijdens de coronacrisis als “een inspirerend en verbindend platform voor iedereen die ijvert voor een meer humane aanpak van de coronacrisis”. Intussen heeft dit “gedreven collectief van creatieve geesten, academici en bewustzijnswerkers” ook een jongerenafdeling (The Human Future) en worden er met The Human Academy ook al masterclasses georganiseerd rond o.a. “het wezen van psychopathie en de correlatie met het huidige wereldgebeuren” en “innerlijke vrijheid, weg uit slachtofferschap naar zelfleiderschap”. En ook hier bieden lesgevers die zichzelf profileren als spirituele transformationele vroedmannen en -vrouwen ‘soeveREINe’ merchandising aan. Zoals een kit soevereiniteit voor 79 euro om “jouw levende weg van slaaf naar soeverein” te gaan.
Blind voor Blut und Bronwater
“Blut und Bronwater”, zo titelde Ruud Goossens in De Standaard zijn stuk waarin hij hekelde hoe esoterische holisten zich tijdens de Brusselse betoging tegen de coronamaatregelen in november 2021 als “nuttige idioten” voor de kar van Dries Van Langenhove hadden laten spannen. En toch werd het feit dat dat die ‘coronabetoging voor vrijheid’ overduidelijk door extreemrechts werd gekaapt in de kringen van The Human Side ten stelligste ontkend. “We zijn echt niet rechts”, poneerde men. En de bewijzen voor de kaping van de betoging door extreemrechts en voor de banden tussen woordvoerster Sara Melis en Feniks lachten de pennen van The Human Side op Facebook en in pseudofactchecks weg.
De ‘nuttige idiotie’ ging dus gewoon verder. En in hun zoektocht naar ‘vrijheid’ en ‘liefde en verbinding’ bleven mensen zich richten tot conspirituele influencers, zoals de professor klinische psychologie Mattias Desmet (bijna 18.000 Facebookvolgers), psycholoog Steve Van Herreweghe (5.100 volgers op Facebook en 2.600 op Twitter), ‘compleetdenker’ Steven Arrazola de Oñate (bijna 10.000 volgers op Facebook en 12.500 op Twitter) en ‘conservatief denker’ Brecht Arnaert (net geen 5.500 volgers op Facebook en 7.000 op Twitter). Maar ook nu hoont men de duidelijke banden tussen deze influencers en extreemrechtse complotdenkers gewoon weg.
Zoals toen op De Wereld Morgen ‘Mattias Desmet: messias tegen de wetenschap, evangelist voor extreemrechts’ verscheen. Mensen schreeuwden moord en brand: hoe durfden ‘de MSM’ de professor klinische psychologie die ze zo op handen dragen als visionair ziener en profeet van “een nieuw soort totalitarisme” te beschuldigen van banden met dé erfgenamen bij uitstek van de enige totalitaire dictatuur die onze contreien ooit hebben gekend? “Framing”, klinkt het dan. Of “De media, de overheid en de wetenschapsideologen (sic) voeren een heksenjacht”. En dat terwijl het gewoon open en bloot gebeurt. Meer zelfs, Desmet is internationaal tot fenomeen gemáákt door dergelijke fora. En hij gaat er de alliantie steeds openlijker mee aan. Zo stak Desmet na zijn Amerikaanse passage bij Tucker Carlson, Alex Jones en QAnon-influencers onlangs nog op zijn Facebookpagina de hand uit naar Dries Van Langenhove, gaf hij een interview in het Nederlandse extreemrechtse complotmedium De Andere Krant , nam hij ongegeneerd plaats op het podium van het onverdroten racistische Ongehoord Nederland en bagatelliseerde hij, na heel wat antisemitische hondenfluitjes in zijn boek, schaamteloos de omvang van de Holocaust in een interview met Homeopatisch Bekeken.
Ook ‘holistisch psycholoog’ en ‘motiverend spreker’ ‘Steve Van Herreweghe, die naast runner van zijn privépraktijk Wakker en Bereid, ook een van de pennen van en lesgevers bij The Human Side is, is duidelijk niet vies van een onverholen extreemrechtse complotboodschap meer of minder. Van Herreweghe liet zich tijdens de eerste coronabetoging in Brussel al opmerken als oprichter van De Gouden Burgerbeweging die met pancarten over straat liepen die verwezen naar QAnon-complottheorieën zoals “Paedophiles rule the world is over”, “Satanic ritual abuse is over, “The Bill Gates virus is over”, en met groteske antisemitische verwijzingen naar de Protocollen van de Wijzen van Sion. Dit deed hij in De Standaard af als een “kunstproject”, maar ook nadien bleven de meest van de pot gerukte complottheorieën welig tieren op de Facebookpagina en in de tweets van Van Herreweghe en werd onverdroten antisemitisme duidelijk gedoogd in zijn Telegramgroep Hiermee, en met heel veel vuuremoji’s waar Van Herreweghe kwistig mee strooit, roept hij zijn volgers op tot #TheGreatResistance als reactie op The Great Reset, de complottheorie waarbij een ‘mondiale elite’ achter de schermen aan het werk zou zijn om de democratie de nek om te draaien, een radicale agenda door te voeren en kritische burgers monddood te maken
Daarnaast is er ook Steven Arrazola de Oñate: de ex-Open-VLD’er die met zijn interviewreeks Compleetdenkers aan zijn conspiritueel imago timmert, maar zijn politieke ambities immers niet onder stoelen of banken steekt. Zo richtte hij, na onmin met Michael Verstraeten van Vrijheid, in juni van dit jaar de partij RELEGO op, samen met de ‘spirituele’ Ora Chardon (studente filosofie, pedagoge, herboriste) en Anthony Stabourlos (direct gelinkt met de Roemeense rechts-conservatieve MEP Cristian Terheş). “Niet links, midden of rechts” was die partij naar eigen zeggen. Maar wie dat geloofde, zag niet hoe dit triumviraat al maanden het Vlaams Belang zit op te vrijen en onder andere Dries Van Langenhove en Tom Van Grieken tagde in de aankondiging van de nieuwe partij. En zag ook niet hoe de gebruiksvoorwaarden op de nieuwe site klaar en duidelijk gekopieerd waren van het Vlaams Belang. Men vergat er zelfs verwijzingen naar vlaamsbelang.org en leeuwenvlaggen te vervangen.
Een van de gasten in Compleetdenkers was Brecht Arnaert, die er een heel promotiepraatje voor Germaanse geneeskunde kwam afsteken. Arnaert outte zich tijdens de covidcrisis als iemand die ‘niet geloofde in het bestaan van virussen’ en als ‘beste vriend’ van Mattias Desmet (die hem in oktober vorig jaar bij hem thuis ontving, getuige de foto Sunday Blues with friends) maar ook van Hans Blanckaert (met wie hij sinds begin dit jaar op de omslagfoto van zijn Facebookpagina poseert). Brecht Arnaert bleek een zeer begeesterend spreker op coronabetogingen met speeches als Viva la Vida, die ongetwijfeld ‘resoneren’ bij zowel mensen die op zoek zijn naar ‘spirituele en lichamelijke’ soeveREINiteit enerzijds als bij economische en politiek accelerationisten op zoek naar burgerlijke ‘soevereiniteit’ anderzijds. Dat Arnaert evenwel een pikant extreemrechts verleden heeft, en een onmiskenbaar gangmaker is in de beweging achter Yannick Verdyck, de soevereine prepper die onlangs omkwam bij een vuurgevecht met de politie, bleek echter duidelijk uit dit artikel van Apache.
Quadrumviraat binnen radicale ‘dissidenten’
De alliantie tussen Blut und Bronwater is intussen onmiskenbaar. En, ook onmiskenbaar radicaal. Al wordt elk politiek-ideologisch etiket nog steeds ontkend en ingeruild voor een ‘noch links, noch rechts’-label door mensen die zich in die alliantie laten meeslepen. ‘Dissidenten’, zo noemen de spilfiguren van die alliantie zichzelf intussen immers. En ze houden intussen ook al ‘dissidentenBBQ’s’.
Zoals deze zomer op 23 juli in Vliezenbeek, onder het mecenaat van de industrieel Joachim Van Wing, waarbij Desmet (spreker), Arrazola de Oñate (spreker) en Van Herreweghe (gast) figureerden naast radicale libertariërs als Hans Blanckaert en Yannick Verdyck. Met daar tussenin als spreker én mede-organisator Arnaert, die in gesprek met Yannick Verdyck de profetische woorden uitsprak: “Wie op de barricade staat, is beter zichtbaar om neergeschoten te worden."
Verdyck kwam ook al eerder ter sprake binnen dit conspiritueel quadrumviraat. Zo was Desmet te gast in de eerste uitzending van Arnaerts Epoché en geeft Arnaert (rond 01:59 aan) aan: “Ik sta sterk onder invloed van meesterprepper Verdyck.”, wat inderdaad al bleek uit dit dossier preppen dat Verdyck voor Arnaerts Macrotrends opstelde en uit dit document uit 2013 dat Apache opdiste, dat bol staat van de islamofobe en racistische uitspraken en ondubbelzinnige oproepen tot geweld.
Arnaert deed die uitspraak in Epoché te midden van een heel betoog over het feit dat er mannen gaan moeten opstaan die sterk genoeg zijn om de veiligheid van anderen te garanderen. “Geweld zal nodig zijn” en “Echte intellectuelen zijn krijgers”, zegt Arnaert ook nog in Epoché. En Desmet stemde gewillig in met de woorden van Arnaert in. Al zet Desmet tegenover de fascinatie van Arnaert voor een soort van feodale samenleving van Koning – Kerk – Kapitaal een fascinatie voor de Japanse schrijver en zelfmoord-activist Mishima. En in plaats van een fascinatie voor wapens zoals Arnaert en Yannick Verdyck deelden, zet Desmet er een fascinatie voor Japanse zwaarden tegenover
Ook Van Herreweghe die vorig jaar in oktober al een oproep van zijn ‘vriend’ Brecht Arnaert deelde om geen belastingen meer te betalen, was er de dag dat Verdyck het leven liet als de kippen bij om Verdyck te verdedigen. “WTF! Yannick was een schrijver en een prepper, geen terrorist!”, zo twitterde Van Herreweghe. “En hij wist gigantisch veel”, wist Van Herreweghe ook aan te vullen, waarmee hij dus meteen de deur openzet naar allerhande complottheorieën zoals ook bij Jürgen Conings het geval was. De hashtag #JeSuisYannick deed in elk geval al goed de ronde.
Tegenwind en collectieve bypass
Wanneer je al hun narratieven van alle verwijzingen naar liefde en verbinding, al het esoterisch taalgebruik, alle spirituele memes over de ziel en het zelf, en alle emoji's van hartjes en bidhandjes ontdoet, is het duidelijk dat mensen als Desmet, Van Herreweghe, Arrazola de Oñate, Arnaert van coronasceptische influencers tot conspirituele goeroes zijn kunnen uitgroeien als gevolg van een speciale manier van denken. Dit denken komt erop neer dat opgaan in de ‘tegenwind’ ervoor zou kunnen zorgen dat je je eigen problemen en de problemen in de samenleving zou kunnen ‘overstijgen’.
Het is dan ook niet toevallig dat The Human Side bij momenten het verlengstuk leek van tegenwind.tv, het project van Alain Grootaers (journalist bij Doorbraak) en Jakobien Huisman (ex-journalist en uitbaatster van een finca in Spanje), waarin “wetenschappers in het oog van de coronastorm” werden geïnterviewd die zich tijdens de Coronacrisis al regelmatig hadden laten opvallen door uitlatingen die resoluut tegen de wetenschappelijke consensus ingingen. En waardoor ze eigen zeggen heel wat kritiek moesten incasseren. Grootaers en Huisman pretendeerden met Tegenwind.tv “kritische en onafhankelijke journalistiek” te bedrijven maar lieten de denkfouten, wetenschappelijke onjuistheden en pure desinformatie van deze gecontesteerde ‘wetenschappers’ niet alleen kritiekloos passeren, ze voerden hen ook nog eens op als helden en martelaars tegelijk.
Precies ook daarom dat Tegenwind.tv dit jaar de veelbesproken Ultima Publiekprijs in de wacht wist te slepen, na oproepen door de boegbeelden van The Human Side en door Desmet. Gaandeweg bleek een dissidente stem alleen al te volstaan om als kritisch bestempeld te worden, en dwarsliggen als moedig.
En als die narratieven dan nog eens humaan-esoterisch aandoen en intelligent en ethisch klinken, is het hek uiteraard helemaal van de dam. Want dergelijke narratieven hoeven blijkbaar niet juist te zijn en hoeven blijkbaar niet echt begrepen te worden. Neen, als ze ‘dissident’ zijn en als men ermee 'resoneert' omdat het 'juist aanvoelt', blijkt dit voor veel volgers al voldoende. Ook als die dissidente stemmen, al het gepraat over liefde en verbinding ten spijt, een discours verkondigen dat expliciet samenlevingsbedreigend is, vermits het dominant discours, ergo de samenleving zelf als te bestrijden vijand wordt voorgesteld.
Want ontdoe je de Viva la Vida-speeches en de Epoché-podcast van Arnaert van alle spirituele en religieuze sublimering, dan ontdek je een ultralibertaire extreemrechtse reactionair. En ontdoe je de Compleetdenkersshow van Steven Arrazola de Oñate van zijn pseudo-holistisch jasje en denk je de ‘alternatieve dissidente denkers’ waarmee hij zich omringt weg, dan zie je een one man show van een politicus die mensen uit de stal van The Human Side wil omturnen tot kiesvee om zijn herhaaldelijke oproepen om TrIbUnAlEn nog meer kracht bij te zetten.
Ontdoe je het narratief van Desmet van alle pseudowetenschappelijke en pseudofilosofische blabla, dan ontdek je een man die de “seminale religieuze ervaring” promoot waarvan hij waanachtig gelooft dat hij ze zelf heeft gehad en die “mensen die waanachtig (sic) geloven in het menselijk verstand” als baarlijke duivel voorstelt. En ontdoe je de praatjes van Steve Van Herreweghe over “wakker en bereid zijn” en “terug in je kracht komen” van alle sier, dan zie je een man die samen met zijn volgers steeds meer weg van de wereld lijkt te zijn en oproept om trauma’s te overstijgen in plaats van ze te adresseren. Spiritual bypass heet dat op het niveau van het individu. Gebeurt dat in groep, zoals bij vele leden van The Human Side, dan resulteert dit in een vlucht uit de samenleving zelf.
Samenlevingsbedreigend
Keer op keer worden narratieven gebracht die ogenschijnlijk instrumenten aanreiken om mensen een stem te geven, zogezegd in een warme, verbindende toonaard, terwijl ze het isolement, de frustratie, de angst en het gebrek aan zingeving alleen maar groter maken.
En keer op keer wordt een ideologie uitgedragen die steevast één van de ‘eigen onschuld’ is. En een dergelijke ideologie kan slecht worden gepredikt door zichzelf in te beelden als ultiem slachtoffer. En doordat hun narratieven expliciet antiwetenschappelijk, anti-feitelijk, antipolitiek en anti-establishment zijn, wordt het dominant discours op al die vlakken, ergo de samenleving zelf, er als vijand voorgesteld.
En dat alles terwijl wat gebeurt en wat gebeurde, zoals corona, de oorlog of de energiecrisis, slechts voorproefjes zijn. De maatschappelijke schokken die we komende decennia te verwerken zullen krijgen o.a. door klimaatverandering, zullen vele malen groter zijn dan wat de voorbije jaren hebben meegemaakt. En daar moeten we ook als een samenleving door.
Maar kunnen we nog spreken van een samenleving als conspiritualisten er nu al zo makkelijk in slagen om mensen in hun zoektocht naar ‘liefde en verbinding’ weg te rukken uit de samenleving zelf? En gaan we nog kunnen spreken van een samenleving als dergelijke narratieven nu al zo’n splijtzwam vormen bovenop de stuurloosheid en polarisatie die er nu al is? Of zitten we nu al in een ‘samenzweving’ die in ijltempo radicaliseert?
Eva Vanhoorne
De auteur is zaakvoerder van het communicatiebureau Marquiz
