Ik ga leven - Lale Gül

Lale Gül is een jonge vrouw die een autobiografisch boek schreef over haar leven in een orthodox islamitisch gezin in Amsterdam-West en daarbij keihard uithaalt naar tal van tradities en gewoontes die binnen de strenge Turkse gemeenschap aldaar tot vandaag worden gekoesterd en met hand en tand verdedigd. Het boek beschrijft hoe ze gaandeweg steeds meer in de clinch gaat met haar ouders – de verwekkers, zoals ze consequent over hen schrijft – die haar vrijheid beperken en er alles aan doen om haar op het, volgens hen, deugdelijke pad te houden zodat ze zou opgroeien tot een volwassen, gehoorzame en maagdelijke vrouw die dan kan uitgehuwelijkt worden aan een of ander familielid, ofwel uit Nederland, of nog beter, uit het land en het dorp van herkomst. Hun doel is om Lale – die in het boek de naam Büsra draagt – uit te huwelijken aan een strenggelovige moslim die haar op zijn beurt binnen de strenge wetten van de islam houdt met als voornaamste doel kinderen te baren – liefst jongens – en het huishouden te bestieren.

Alleen is Lala dat niet van plan en beschrijft ze hoe ze zich verzet tegen het vooruitzicht om net als haar moeder aan de leiband van het patriarchaat te liggen en haar vrijheid op te offeren aan god en zijn wereldlijke vazallen. Het gevolg: ze krijgt al snel doodsbedreigingen van orthodoxe moslims die dergelijke uitspraken niet kunnen aanvaarden, al zeker niet van een vrouw. Veel van Lale’s acties en denkbeelden om te ontsnappen aan die rigide religieuze regels doen me denken aan het werk van wijlen Naima El Bezaz, de Marokkaans-Nederlandse schrijfster die vorig jaar uit het leven stapte. Zij schreef hierover in haar boeken De weg naar het noorden (1996), Minnares van de Duivel (2002) en De Verstotene (2006). Ook zij kreeg te maken met doodsbedreigingen en sukkelde in een diepe depressie waar ze nooit helemaal uit terugkwam. In De Verstotene beschreef ze het lot van een jonge vrouw die zich nergens thuis voelt en botst met de groepsdruk die binnen heel wat allochtone gezinnen zo sterk aanwezig is. Ze maakte ook duidelijk dat de strijd voor onafhankelijkheid en zelfbeschikking voor veel moslimmeisjes bijzonder hard is. De reden ligt voor de hand. Hoe meer moslimvrouwen op hun vrijheid staan, hoe meer de orthodoxe moslimmannen aanvoelen dat ze hun dominante positie verliezen.

Naima El Bezaz vocht ertegen tot ze het niet meer kon opbrengen. Nu neemt Lale Gül haar rol over en dat doet ze met verve, met een kracht die ik literair nog maar zelden ben tegengekomen. Haar boek Ik ga leven is een van de beste pleidooien die ik ooit heb gelezen voor meer individualisme. Sommigen verwijten dat het individualisme gelijk staat met egoïsme of egocentrisme, maar dat klopt niet. Individualisme betekent niet meer of niet minder dan recht op zelfbeschikking, het recht om je eigen leven te leiden, om zelf te bepalen wat je gelooft of niet gelooft, of je gaat huwen of niet gaat huwen, of je kinderen wilt of niet, welk beroep je gaat uitoefenen, waar je gaat wonen, met wie je relaties aangaat en met wie niet. Dat betekent niet dat men als individu asociaal of niet solidair zou zijn met anderen. Integendeel, wie het recht op zelfbeschikking omarmt, wil het ook realiseren voor de talloze anderen die van dat recht alleen maar kunnen dromen omdat ze gevangen zitten in culturele en religieuze tradities die het hen onmogelijk maken om vrij en écht solidair te zijn.  

Binnen orthodox-religieuze kringen zal met het hier natuurlijk niet mee eens zijn. Zij eisen dat meisjes en jonge vrouwen huwen met de partner die door hun ouders genomen wordt. Dat ze hun maagdelijkheid behouden tot hun huwelijksnacht om dan – vaak tegen hun wil – ‘geconsumeerd’ te worden (in veel gevallen gewoon ‘verkracht’). De verwekkers willen dat hun meisjes gehoorzamen, en als ze dat niet doen dan worden ze verstoten en kunnen ze het slachtoffer worden van eerwraak – jaarlijks 500 gevallen in Nederland, en een veelvoud daarvan in Turkije. Meisjes en ongehuwde vrouwen moeten ingetoomd worden tegen alles wat het leven zo aangenaam maakt: dus geen muziek of dansen, geen leuke kledij of make up, geen vriendjes of seks. Zelfs geen diploma, want dat is geen echte vereiste om met een streng-religieuze man te trouwen. Diploma’s zijn trouwens overbodig als men huwt, kinderen krijgt en nog enkel moet instaan voor de maaltijden (en de seks) met de echtgenoot en opvoeding van de kinderen.

Een van de meest controversiële zaken die Lale Gül aanhaalt, is het vermeende gebod om een hoofddoek te moeten dragen. Het is niet duidelijk of dit in de Koran staat, maar de imams die waken over de eerbaarheid van de meisjes in hun gemeente – zoals vroeger de priesters in hun parochie – zeggen dat maagdelijkheid moet, en daarom vinden ook de verwekkers dat. Geen hoofddoek vormt volgens de imams een gevaar. Los haar kan jongens, jonge volwassenen en volwassen mannen immers ‘hitsig’ maken en ervoor zorgen dat ze hun driften niet langer onder controle (kunnen) houden. Alsof het niet juist de mannen zijn die hun seksuele driften moeten inhouden en vrouwen beschouwen als gelijkwaardige partners. Wie na lezing van dit boek nog steeds denkt dat de meerderheid van de islamitische meisjes de hoofddoek vrijwillig draagt, is eraan voor de moeite. Het is dan ook onvoorstelbaar dat zogezegde progressieve feministen nog steeds de hoofddoek (en de boerkini) blijven verdedigen als een vorm van emancipatie.

Een pakkende passage in het boek is hoe politici van diverse partijen winst proberen te halen uit de positie van de moslimvrouwen. Voor de PVV van Geert Wilders zijn moslims profiteurs die men best zo snel mogelijk terugstuurt naar hun land van herkomst. Voor de partij DENK, die drie zetels heeft in het Nederlandse parlement, is alles de schuld van het structureel racisme dat in Nederland zou bestaan. Die partij steunt onverkort het beleid van dictator Erdogan die in Turkije de vrijheid van meningsuiting en de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht aantast. Maar het meest schokkende voorval in het boek van Lale is haar beschrijving van een kandidate van de linkse PVDA in de Koranschool, waar de meisjes verplicht gehoofd-doekt en Koranverzen-van-buiten-lerend zitten, folders komt uitdelen met de vraag om haar familieleden te overtuigen om te stemmen voor haar partij. ‘Stem Sociaal, las ik in koeienletters,’ aldus Lale, terwijl de politica in kwestie goed moest gezien hebben in welke mate van onvrijheid de Turkse meisjes verkeren, een bewijs dat zogenaamd progressieve feministes geen enkel belang hechten aan het recht op zelfbeschikking van moslimmeisjes en vrouwen, maar het potentiële electoraat naar haar patriarchale en oerconservatieve mond praat.

Ik ga leven van Lale Gül is een belangrijk boek om te beseffen hoe het er momenteel aan toe gaat binnen streng religieuze gemeenschappen in Nederland en daarbuiten. Naast de vaak kleurrijke beschrijving van haar leven, valt me ook de literaire kwaliteiten en de rijke woordenschat van Lala op. Ik ben ervan overtuigd dat ook veel autochtone Nederlandse en Vlaamse jongeren deze taalbeheersing (nog) niet onder de knie hebben. Vandaar mijn overtuiging dat Lale ook in de toekomst mooie boeken zal schrijven. Ze is een parel aan het schrijversfirmament, net zoals Naima El Bezaz dat was.

Recensie door Dirk Verhofstadt

Lale Gül, Ik ga leven, Prometheus, 2021