Achter het schild van extreemrechts – Hind Fraihi & Bas Bogaerts

Over het succes van het Vlaams Belang en de band van de partij met allerlei extreemrechtse, racistische en neonazistische personen en bewegingen schreven onderzoeksjournaliste Hind Fraihi en persfotograaf Bas Bogaerts het indrukwekkende boek Achter het schild van extreemrechts. Gedurende twee jaar doken ze onder in gesloten en geheime extreemrechtse Facebookgroepen zodat ze een beeld kregen van de personen die eraan deelnemen en welke taal ze onderling gebruiken. Ze leggen daarbij ook een link tussen de grote uitgaven van Vlaams Belang in sociale media en de verkiezingsoverwinning van 2019. Zo gaf de partij tijdens die campagne meer dan een miljoen euro uit aan online propaganda en Facebook-advertenties, zowat evenveel als alle andere Vlaamse partijen samen. De Facebook-groep van de partij telt ook het hoogste aantal likes, meer dan 600.000, terwijl meer dan een half miljoen personen de persoonlijke Facebook-pagina van Tom Van Grieken leuk vinden.

Op deze pagina’s, zo schrijven de auteurs, staan doorgaans geen extreme of racistische uitlatingen, maar dat is anders binnen die Facebook-groepen met ledenaantallen die variëren van vijftig tot drieduizend. Onder een valse naam maakten ze vrienden in de extreemrechtse digitale vijver die veel groter is dan ze konden vermoeden. De taal die ze gebruiken is hier seksistisch, homofoob, islamofoob, antisemitisch en soms ronduit fascistisch en neonazistisch. In de groep van Het Nieuw Breydelcomité schrijft de beheerder over de Joden dat ze ‘een pest’ zijn en geeft hij het volgende commentaar: ‘Dan zijn ze toch niet volledig opgeruimd 74 jaar geleden’. Na een aanslag op een synagoge in Duitsland in oktober 2019 waarbij twee mensen doodgeschoten werden door een 27-jarige Duitse neonazi schrijft een lid van dezelfde groep: ‘Synagoog en kebabzaak… hopelijk ist zoals in Nieuw Zeeland… iemand die ballen aan zijn lijf heeft.’ Dit verwijst naar de aanslagen in Christchurch op 15 maart 2019 tegen twee moskeeën waarbij de extreemrechtse Australiër Brenton Tarrant, 51 mensen doodschoot. Hij pleegde zijn daad als verzet tegen wat hij The Great Replacement noemde, de overtuiging dat de westerse samenleving ‘omvolkt’ wordt door mensen die er niet thuishoren.

Dergelijke complottheorieën en ander fake news vinden een weg op de diverse extreemrechtse fora, en worden dan ook gretig gedeeld. Ze spelen in op de angst van de leden die allen zowat dezelfde mening delen en die bij elke like op hun pagina, meer overtuigd raken van hun gelijk. Die fora dienen ook om te mobiliseren voor acties in het echte leven. De auteurs geven daarvan een voorbeeld naar aanleiding van de vlaggenactie op Pukkelpop in de zomer van 2019. ‘Gesteund door de extreemrechtse actiegroep Voorpost deelde Vlaams Belang Jongeren vijfhonderd vlaggen uit. Een “linkse rat” die een strijdvlag van een rechtse kameraad durfde af te nemen of te besmeuren werd geviseerd. Doxing werd toegepast: naam, adres en het doen en laten van de geviseerde persoon werden doorgegeven in diverse mediagroepen.’ Pure intimidatie dus.  

Een ander opvallend element op die fora is de verheerlijking van wapens. Dries Van Langenhove poseerde openlijk met een wapen, en ook binnen deze groepen worden dolken, geweren en karabijnen aangeprezen. Op een screenshot is een man met een bivakmuts te zien die zijn pistool op de kijker richt met op de voorgrond het logo van Vlaams Belang. Een lid van de geheime groep Brigade Flandern plaatste de tekst: ‘Das Reich komt wieder, SH’. De SH staat voor het nazistische Sieg Heil. Anderen posten een beeld van de Vlaamse Leeuw vermengd met een hakenkruis, of ondertekenen met 18 (de eerste letter staat voor A, de achtste voor H, Adolf Hitler), 88 (Heil Hitler), WP (White Supremacy) of BBET (Bloed, Bodem, Eer en Trouw). Nog anderen maken cryptische handgebaren, plaatsen rune-tekens van de SS, of verwijzen naar Germaanse oppergoden. Iemand die her en der opduikt in deze verborgen groepen is Bart Claes, huidig parlementslid voor Vlaams Belang.

Een weinig bekend fenomeen is de steun van vrouwen aan deze extreemrechtse groepen en ideeën. In het boek staan verschillende foto’s van vrouwen die bordje met een Vlaamse Leeuw tonen met de boodschap ‘Stop Islamisering’, ‘Vlamingen denk aan uw toekomst’ en ‘Geen Djihad in onze straat’ (allemaal slogans van Voorpost). Maar ze worden op de extreemrechtse fora ook om andere redenen gebruikt. De auteurs stellen vast dat ze vaak aantrekkelijke vrouwen tonen, soms ook met kinderen en in een mooie omgeving, die zich scharen achter hun ideeën. Blijkbaar gaan die volkomen voorbij aan de vaak vrouwonvriendelijke, seksistische en patriarchale opvattingen van extreemrechtse politici en partijen die pleiten voor de vrouw aan de haard, de traditie van het klassiek gezin – lees geen homohuwelijk of LGTBQ-gezin – anti-abortus en antifeminisme. Ze worden overladen met angstberichten over de massa-immigratie van moslimmannen die verantwoordelijk zouden zijn voor het grote aantal verkrachtingen in het Westen. Sommigen duiken op in de verborgen groep She-Wolves. Zij plaatsen bij hun berichten een wolfje als emoticon om duidelijk te maken dat ze deel uitmaken van de digitale extreemrechtse roedel. Een van de leden is Vlaams Belang-fractieleidster Barbara Pas, wat veel zegt over de verwevenheid van de partij met deze verborgen groepen.

Ontluisterend zijn ook de foto’s van Bas Bogaerts die hij maakte bij de lokale verkiezingen in Ninove, waarbij hij samen met Fraihi het Vlaams Belang-boegbeeld Guy D’haeseleer kon volgen. Sommige medestanders van de kandidaat-burgemeester dragen Duitse Wehrmacht-insignes op de huid of op hun kledij. Op enkele foto’s staan aanhangers van de Vlaams Belanger die de Hitlergroet brengen. Het is maar een van de offline-activiteiten die de auteurs bezoeken. Zo trokken ze in de zomer van 2019 ook naar de IJzerwake in Ieper waar ze tussen duizenden extreemrechtse sympathisanten de ‘feestelijkheden’ volgden. In obscure standjes rond het feestterrein vinden ze allerlei extreemrechtse groepjes die bijzondere parafernalia, boeken en stickers verkopen. De link met Vlaams Belang is nooit veraf. Hier treden kinderen in korte broek op met riemen en petjes van de blauwvoeterij. Op een foto staat een man die een zware vlag van de ‘Stormbrigade Langemarck’ probeert op te houden, een eerbetoon aan een Vlaamse Waffen SS-divisie die in 1943 werd ingezet tegen de Russen. Intussen springen de kinderen wat verder op het veld op een trampoline.

‘Extreemrechtse groepjes en pagina’s schieten als paddenstoelen uit de grond op sociale media,’ zo schrijven Fraihi en Bogaerts. Een van de meest pakkende beelden is een screenshot van de gesloten Duitse groep Vereinigung Nazi Frauen, waarop tientallen vrouwen in de jaren dertig de Hitlergroet brengen. De auteurs vinden zelfs een groep op Vkontakte, de Russische Facebook, waarop Miss Hitler van het jaar wordt verkozen, met afbeeldingen van een reeks jonge vrouwen die er zich kandidaat voor stellen. Op een andere pagina staat een man met een schort waarop Zyklon B staat, terwijl hij aan de barbecue staat. Zyklon B was het gifgas waarmee de Joden werden vermoord in Auschwitz-Birkenau. ‘Bij extreemrechts bevindt de vijand zich in “het systeem”. En dat is de Europese elite, hét systeem,’ zo schrijven de auteurs. Daarmee voedt extreemrechts de angst dat er een welbepaald plan bestaat om de witte burgers geleidelijk aan weg te jagen en te vervangen door gekleurde mensen, omvolking dus, een begrip dat wordt overgenomen door sommige VB-mandatarissen.

Is dit boek van Hind Fraihi en Bas Bogaerts eenzijdig? Helemaal niet. De auteurs trachten zich in te leven in de mentaliteit van de leden van die Facebook-groepen. ‘We zagen leden van de Facebook-groepen die hun armoede uitschreeuwden. Alleenstaanden zonder werk (zekerheid), met een slechte gezondheid, een pover pensioen.’ Het gevolg? ‘De extreem-rechtse mozaïek veegt de stukjes bijeen.’ Sterker nog, ze maakt er een sterk geheel van. ‘De solidariteit is groot en het nest is warm,’ zo omschrijven de auteurs de situatie van veel mensen in die kringen. Het zijn echter niet alleen de meest kwetsbaren die er deel van uitmaken. In een interview met Knack omschreef Bas Bogaerts het als volgt: ‘Je komt in die extreemrechtse Facebookgroepen zowel een brasserie-uitbaatster met een Porsche Cayenne als een neonazi tegen.’ Allemaal maken ze deel uit van een groter geheel dat aanstuurt op polarisatie en haat tegenover anderen, in het bijzonder tegenover vreemdelingen, moslims en asielzoekers, maar ook tegenover socialisten en liberalen, de politieke ‘elite’, de pers en de rechters. Het is een retoriek die niet alleen door VB en de VB-Jongeren gebruikt wordt, maar ook door N-VA’ers zoals Theo Francken en heel wat N-VA-jongeren.  

Extreemrechts heeft een januskop. Naar buiten uit probeert het Vlaams Belang zich een fatsoenlijk profiel aan te meten met mandatarissen in maatpak die openlijk extreme taal vermijden. Naar binnen toe onderhoudt ze vriendschappelijke contacten met ranzige extreemrechtse organisaties met leden die islamofobe, homofobe, antisemitische en soms zelfs neonazistische taal gebruiken. De uitspraken van Tom Van Grieken dat zijn partij afstand neemt van dergelijke uitspraken zijn niet waar. Er bestaan zelfs innige banden tussen VB-leden en VB-mandatarissen en de vele obscure extreemrechtse groepjes. Dat hebben de auteurs in dit boek overtuigend aangetoond. Een zoveelste reden om mijn inziens nooit in zee te gaan met een dergelijke partij. Fraihi is het daar niet mee eens. In interviews zegt ze dat men het VB beter eens in bad zou trekken zodat iedereen zal zien dat ze hun beloftes, zoals het doen verdwijnen van de islam in ons land, niet zullen kunnen waarmaken. Ik vrees dat ze zich vergist. Alleen al door de twee maanden onderhandelingen tussen N-VA en VB voor de vorming van en nieuwe Vlaamse regering heeft Bart De Wever extreemrechts mee salonfähig gemaakt. De ranzigheid van de verdoken extreemrechtse Facebook-groepen sijpelt steeds meer door in alle lagen van de maatschappij.

Maar alle lof voor de auteurs. Dit boek verdient het om breed gelezen te worden. Niemand zal hierna nog kunnen zeggen: ‘Wir haben es nicht gewusst’.

Hind Fraihi en Bas Bogaerts, Achter het schild van extreemrechts, Pelckmans, 2021

Recensie door Dirk Verhofstadt