N-VA dreigt bewust en ondubbelzinnig bij extreemrechts uit te komen – Vincent Stuer

Er zijn twee soorten politici die goed gedijen in Europa. Je hebt micropolitici, die weten dat kleine dingen grote gevolgen kunnen hebben, zoals de EU-taxonomie voor duurzame investeringen of de omschrijving van sanitaire en fytosanitaire standaarden in het handelsverdrag met Oekraïne. En je hebt macropolitici, die de grote vragen van democratie en mensenrechten, geopolitieke belangen en Westerse waarden op continentale schaal uitgevochten zien. Europa schrijft geschiedenis met titels en voetnoten. Dat moet je liggen, als politicus.

Nationalisten zitten ertussenin. De kleine lettertjes botsen met hun avontuurlijke idee van politiek. De schaalgrootte past niet in hun wereldbeeld, waarin natiestaten onverkort en onbelemmerd hun eigen weg moeten kunnen uitstippelen. Voor hen is Europa ongemak.

De penibele relatie van N-VA met Europa merk je aan hun fractie in het Europees Parlement: de Vlaamse nationalisten maken sinds de vorige legislatuur deel uit van de European Conservatives and Reformists (ECR), de fractie die oorspronkelijk is opgericht toen David Cameron als partijvoorzitter van de Britse conservatieven weg wou uit de Europese Volkspartij (EVP).

Toen leek het wel iets, zo dicht tegen het Britse conservatisme te staan. Intussen is er nog weinig conservatief aan de ECR, en haar hervormingsgezindheid is al helemaal verdwenen. Sinds het vertrek van de Britten maakt Recht en Rechtvaardigheid (PiS) er de dienst uit, de Poolse regeringspartij die in eigen land grossiert in paranoïde antisemitisme en vrouwonvriendelijkheid, terwijl de rechtsstaat er vakkundig uitgehold wordt. Dat zorgt Europees voor botsingen, onder meer over de Conventie van Istanbul over geweld tegen vrouwen, waar PiS vanaf wil, en over alles wat met gender en LGBTI-rechten te maken heeft – door de ECR-covoorzitter Ryszard Legutko afgeschreven als ‘West-Europese ideologische propaganda, vanaf de kleuterklas’. De N-VA is er steeds ongemakkelijker bij gaan zitten.

Toen de fractie alsmaar radicaler rechts werd, ging ze ook steeds meer de rabiaat anti-Europese toer op. Als parlementsleden van PiS of Ja21, een van de scheurpartijen uit de beweging van Thierry Baudet, de EU vergelijken met de Sovjetunie en elke rechtsstaatscontrole op Europese fondsen afwijzen als Europese ‘chantage’ omdat Hongarije of Polen nu eenmaal anders staan tegenover migranten of het homohuwelijk, dan komt het applaus van de extreemrechtse banken achteraan.

N-VA bleef het afdoen als een uitzondering – ‘In elke fractie heb je wel die zatte nonkel’ – maar intussen telt de ECR meer zogezegde zatte nonkels dan dat cruiseschip waarmee Motörhead vroeger de internationale wateren opzocht.

Zelfs dat excuus vervalt nu. Opnieuw trekt een regeringsleider zijn partij uit de Europese Volkspartij, en opnieuw is er een poging om de Europese allianties te hergroeperen. Alleen gaat het nu om Viktor Orbán, de Hongaarse premier die de conservatieve EVP verliet net voor hij eruit gezet zou worden.

Orbán spreekt in de eerste plaats met de Polen van PiS, want ze delen dezelfde strijd. Zoals het jaarverslag van de ngo Freedom House samenvat: ‘Een toenemend aantal leiders in Centraal- en Oost-Europa doet zelfs niet meer alsóf ze volgens de regels van de democratie spelen’. Tweede gesprekspartner is Matteo Salvini van de Italiaanse Lega, leidende kracht binnen de huidige extreemrechtse fractie, Identiteit en Democratie (ID), waarin ook Vlaams Belang zetelt. Hun doel is ‘een thuis te bieden aan alle Europeanen die geen migranten en multiculturalisme willen, niet verslaafd zijn aan LGBT-manie, christelijke tradities willen beschermen en nationale soevereiniteit respecteren’.

N-VA zit dus gewrongen. Ze mag dan al uit ongemak in een radicaal rechtse fractie terechtgekomen zijn. Nu dreigt ze bewust en ondubbelzinnig bij extreemrechts uit te komen.

Dat doet ertoe. Binnen het parlement bepalen de machtsverhoudingen wie sleutelposten en spreekrecht krijgt. Daarbuiten gaat het om reputatiemanagement: Orbán zou nooit zover gekomen zijn als machtige mensen in de Europese politiek hem al die jaren niet aan boord hadden willen houden. Hij vreest het politiek isolement, een jaar voor allesbepalende verkiezingen, en nieuwe allianties moeten hem daarvoor behoeden.

Het gaat over de grote waarden: gaat een deel van Europa verder richting autocratie? Het gaat over de kleine lettertjes: kan de EU juridisch, financieel en politiek nog tegenmacht bieden? Het gaat over een keuze die N-VA in eigen land nooit heeft willen maken: het midden versterken of #sameneenmeerderheid?

Een reactie heeft de partij bij mijn weten nog niet gegeven. Dit is nochtans een debat waard: de leidinggevende partij van Vlaanderen die de toenemende autocratie in Centraal- en Oost-Europa politieke dekking geeft, is een politiek feit van de eerste orde.

Vincent Stuer is schrijver en werkt voor de Renew Europe-fractie in het Europees Parlement. Dit opiniestuk verscheen eerst in De Morgen van 17 april 2021.