‘I am Greta’ – Greta Thunberg
Ik fietste langs een groep van enkele honderden boze en verontruste medelanders die van heinde en verre waren gekomen om een protesterende restauranthouder steun te betuigen. Die weigerde namelijk klanten om hun QR-code met vaccinatiebewijs te vragen en werd daarom door de politie gedwongen de deuren te sluiten. Ik kwam terug van een filmavond in Utrecht waar I am Greta (2020) werd vertoond, met een nagesprek waar Ivo Hoefsloot van Extinction Rebellion en ik aan deelnamen. Het aantal mensen dat in deze film en een reflectie daarop geïnteresseerd was, was een fractie van het aantal mensen dat zich druk maakte over het vertonen van een vaccinatie- of testbewijs.
De overheid worstelt met het nemen van maatregelen in de naweeën van de coronapandemie, waarvan niet zeker is of deze weer op zal laaien, en neemt allerlei maatregelen die niet altijd consistent en consequent zijn. Gelukkig is onze samenleving een democratie en worden maatregelen door het parlement bekritiseerd en indien nodig bijgesteld. Wie het niet eens is met maatregelen, kan op allerlei manieren protesteren, maar een wild straatprotest, zonder vergunning, vind ik niet gepast.
Het gaat mij vooral om wat mensen zou moeten motiveren om strijdbaar te zijn en actie te voeren. Veel meer mensen vonden het op deze avond in Utrecht belangrijk om tegen coronamaatregelen te demonstreren dan om zich bezig te houden met de catastrofale klimaatcrisis die zich in rap tempo in de wereld aandient, van bosbranden, smeltende gletsjers en ijskappen, hitterecords, verzuring van de oceanen, smeltende permafrost en, indirect, een massa-extinctie van soorten. Wij mensen laten ons constant afleiden. Als we maar niet hoeven te denken aan de naderende catastrofe die wij door onze nalatigheid veroorzaken. Mensen maken zich druk om de verkeerde dingen. Er is een hiërarchie van morele problemen maar protest tegen het huidige coronabeleid komt daar niet op voor.
Keer op keer mag de jonge Zweedse Greta Thunberg spreken in belangrijke politieke gremia als de EU en de VN. Haar voordrachten worden met applaus en soms met een staande ovatie ontvangen. Maar dan. Dan niks. Tekenend is de repliek van Juncker, voorzitter van de Europese Commissie, die na een bondige en vlammende toespraak van Greta op wauwelende toon een verhaal over Europees beleid over toilet doorspoelen begint. Greta laat zich echter door niets en niemand afleiden.
De kennis over catastrofale klimaatverandering kwam bij haar keihard binnen, ze kon deze niet meer uit haar gedachten krijgen en ze leed er emotioneel onder. Het verbaast haar dat mensen niets doen, niet constant in een staat van paniek zijn, niet alles op alles zetten om te redden wat er te redden valt. Ze besluit in schoolstaking te gaan voor het klimaat door gedurende enkele weken voor de parlementsverkiezingen, in haar eentje, met een bord (staking voor het klimaat) voor het Zweedse parlementsgebouw te gaan zitten. Filmmaker Nathan Grossman is er vanaf het begin bij om Greta te filmen. Zij wordt aangesproken door oudere mensen die vinden dat zij naar school moet gaan. ‘Maar waarom naar school gaan als er geen toekomst is?’, riposteert Greta. Ze heeft overigens wel haar schoolboeken mee en studeert vlijtig verder. Greta houdt vol en in de weken daarna komen er mensen, vooral schooljeugd, bij haar zitten. Wanneer de media er aandacht aan besteden gaat het snel. Ook de internationale media pakken het verhaal snel op.
Arnold Schwarzenegger retweet een filmpje met een BBC-interview met Greta aan zijn miljoenen volgers. Klimaatstakingen (Fridays for future) worden over de hele wereld gehouden. Greta blijkt goedgebekt en kan de media zonder gedraaikont te woord staan in duidelijke taal met de boodschap: 'Er is een klimaatcrisis, we moeten actie ondernemen, nu.’ Ze ontvangt uitnodigingen om te komen spreken op klimaatconferenties. Met hulp van haar ouders en vooral haar vader Svante die haar overal vergezelt, gaat ze daar heen. Ze schrijft haar speeches zelf. Die speeches zijn morele krachtexplosies van verontwaardiging en beschuldiging. Zij zegt de dingen op een manier die mensen doorgaans ongepast vinden. Greta laat haar boosheid en verontwaardiging zien. Zij laat zich niet afleiden. En zo wordt Greta het gezicht van mondiale klimaatprotesten. Hoogtepunt van de film I am Greta is de legendarische speech in de VN voor alle verzamelde wereldleiders waarin zij de inmiddels gevleugelde woorden ‘How dare you!’ de zaal vol onwillige politieke leiders in slingert.
Ondanks de klimaatprotesten was de verkiezingsuitslag in Zweden dramatisch met een verlies voor de groenen. Klimaat heeft in Zweden geen prioriteit. Nu zijn er landen, zoals Canada en Nieuw-Zeeland waar het klimaat door de politieke leiders wel serieus wordt genomen, maar zelfs in die beide landen neemt de CO2-uitstoot toe. Mooie woorden zijn nog geen daden. Greta neemt het klimaatprobleem wél serieus. Ze wijdt er haar leven aan. Ze hervormt de levensstijl van zichzelf en haar redelijk welgestelde familie. Haar ouders zijn geen milieuactivisten, maar Greta slaagt erin om haar ouders veganistisch te laten eten, een elektrische auto te laten rijden, niet te laten vliegen et cetera.
Een probleem dient zich aan wanneer Greta wordt gevraagd om voor de VN te spreken in New York. Greta wil immers niet vliegen. Ze vindt het hypocriet om op een milieuvervuilende wijze naar een klimaatconferentie te gaan. Toch wil ze graag spreken. Dan krijgt ze uitnodiging om met een zeilboot over de oceaan mee te gaan. En zo geschiedt. Greta, Svante en de filmcrew gaan aan boord van de mini zeilboot met Spartaanse accommodatie. Vijftien dagen op volle zee in een deinend schip. Greta heeft het zwaar. Heel zwaar. Als ze aankomt in New York wordt ze als een held ontvangen door klimaatactivisten, onder andere van Fridays for Future en Extinction Rebellion.
De film ontroert. En verontrust. Ik vind mezelf een slappe zak. Ik weet immers van de milieucrisis. Ik weet dat er nu actie moet worden ondernomen. Dat er geen tijd is om af te wachten. Dat we alles op alles moeten zetten. Greta laat zich niet afleiden. Daarin is ze bijzonder. Ik laat me wel afleiden. Ik loop weliswaar af en toe mee met klimaatprotestmarsen, teken wat petities, lid van de Partij voor de Dieren (die klimaat serieus neemt), ondersteun milieuorganisaties, schrijf essays en boeken over het onderwerp, doceer over de ecologische crisis en geef er voordrachten over, maar mijn focus ligt niet honderd procent op de klimaatcrisis. Ik zou veel meer kunnen en moeten doen. Ik laat mij afleiden. Door andere problemen. Door vermaak.
Een ochtend googlen ter voorbereiding van een nagesprek op de film I am Greta stemt bepaald niet vrolijk. De film heeft goede besprekingen en goede kijkcijfers, Greta krijgt veel aandacht in de pers, de klimaatprotesten zijn de afgelopen jaren enorm toegenomen. Maar dan zijn er de twee negatieve zaken. Enerzijds de constatering dat mondiaal de CO2-uitstoot nog steeds toeneemt en dat de klimaatdoelen van het Parijsakkoord lang niet gehaald zullen worden als we zo doorgaan. En anderzijds het vitriool van Greta-haters die er bij de vleet zijn. Greta is een boodschapper. Wat zij zegt – op niet mis te verstane en compromisloze wijze – weerspiegelt precies de wetenschappelijke consensus over de klimaatcrisis. Het stemt mij moedeloos dat zoveel mensen ziende blind zijn. Niemand stelt wetenschap in Frage wanneer het gaat over de wetenschap achter de technologie die wij elke dag gebruiken. Wanneer echter wetenschap met een onwelgevallige boodschap komt, ontstaat er opeens een verregaande scepsis richting diezelfde wetenschap.
We zitten in een trein waarvan we weten dat deze de afgrond in zal rijden. We weten echter niet hoelang het traject nog is. Wetenschappers waarschuwen voor de afgrond. Greta zit in de trein en spreekt mensen boos toe om hen te manen de trein tot stoppen te brengen. De trein gaat echter steeds sneller rijden. Er wordt geprotesteerd. Er worden mooie afspraken gemaakt. Er wordt gereageerd tegen de protesten. Maar de trein rijdt door. Naar de afgrond. How dare you!
Floris van den Berg
De auteur is docent milieufilosofie aan de Universiteit Utrecht
