Boudry is blind voor de metapolitiek van Nieuw Rechts - Thomas Rotthier

Een zweeppartij kan op twee manieren winnen. De meest evidente manier is door een hoge score neer te zetten bij de verkiezingen. Daarmee toont zo’n partij dat ze het maatschappelijk ongenoegen goed gecapteerd heeft. De andere partijen worden gedwongen met dit ongenoegen rekening te houden om te voorkomen dat ze nog meer kiezers verliezen. Maar er is ook een subtielere manier om te winst te boeken. Als andere partijen een stukje van je programma, je discours of je framing overnemen, haal je ook een slag binnen. Door een bepaald discours dominant(er) te maken, verander je geleidelijk de politieke cultuur. De consensus over bepaalde thema's - bvb. migratie - verschuift. Deze ‘metapolitiek’, ironisch genoeg geïnspireerd door de cultuurmarxist Antonio Gramsci, vormt al dertig jaar de kernstrategie van het Vlaams Blok/Belang. 

In zijn opiniestuk voor De Morgen (12/06/2019) is Maarten Boudry blind voor dit onderscheid tussen electorale en metapolitieke winst. Hij focust enkel op de verkiezingsscores van Vlaams Belang en N-VA.

Theorie en theopraktijk

Laten we daar eerst even op ingaan. De vraag die Boudry zich stelt is: ‘Hebben andere partijen het Vlaams Belang in de kaart gespeeld door hardere taal te spreken over migratie?’

Toegespitst op de N-VA is het antwoord ‘ja en nee’.

Het was de strategie van N-VA om met Francken de rechterflank af te dekken: de overgelopen VB-kiezers moesten aan boord gehouden worden.  Dat is voor een groot deel gelukt. De polariserende tweets van Francken werden gesmaakt door radicaal rechtse kiezers. Op televisie was Francken zijn schattige zelf en veroverde hij ook de harten van de meer gematigde kiezers. Hij behaalde uiteindelijk 120.000 voorkeursstemmen en beperkte zo enigszins de schade die zijn partij leed bij de verkiezingen. In die zin heeft Boudry gelijk: de overwinning van VB kwam er ondanks – en niet dankzij – de stoere taal van Francken.

Tegelijk deed Vlaams Belang de slimme zet om de populaire Francken aan te vallen. Tom Van Grieken toonde de radicaalrechtse kiezer dat er een ‘kloof gaapte tussen Theorie en Theopraktijk’. Er kwamen nog steeds te veel migranten en asielzoekers binnen. En dan waren er natuurlijk nog het visaschandaal met Kucam en de transmigranten in het Brussel-Noordstation. 

De harde taal van Francken was dus een tweesnijdend zwaard. Een deel van de radicaal rechtse kiezers werd fan en bleef hem trouw, een ander deel bleef op zijn honger zitten en trok richting Vlaams Belang.

Minstens zo belangrijk als de verkiezingsoverwinning, zijn de metapolitieke overwinningen die VB boekte. Hoewel andere partijen altijd het racisme van extreemrechts hebben veroordeeld zijn, is de eenzijdig negatieve visie op migratie wel dominant geworden.

Na de wegkijkpolitiek van de jaren ‘90 volgde ‘het tijdperk van het benoemen’. Op zich was dit een goede zaak: integratieproblemen los je niet op door ze onder het tapijt te moffelen. Maar dat benoemen is intussen een heuse obsessie geworden. Het publieke debat is oververzadigd geraakt door islamdiscussies: van de hoofddoek, over de boerkini tot onverdoofd slachten. Hoewel kritiek op de islam legitiem en nodig is, heeft deze overkill ook als neveneffect dat moslims zich steeds minder welkom voelen in dit land.  De frase dat ‘de kritiek op de islam is gericht en niet op moslims’ zal voor hen een schrale troost zijn.

Niet alleen de culture wars over de islam, ook de kille houding ten opzichte van vluchtelingen is een doorsijpelen van het Vlaams Belang-discours. Bart De Wever hekelde de ruimhartigheid van Merkel. Zijn reactie op het incident met de doodgeschoten Mawda was dat de ouders ‘medeverantwoordelijk’ waren voor de dood van hun kind.

N-VA en VB zijn ondertussen ingebed in een internationaal netwerk van radicaalrechtse bewegingen, Nieuw Rechts genaamd. Dit netwerk wordt uitgebreid beschreven  door de cultuurwetenschapper Ico Maly in zijn gelijknamig boek. Nieuw Rechts omvat zowel het (offline) netwerk van rechtspopulistische leiders - zoals Wilders, Baudet, Farage, Le Pen en Salvini - als het online netwerk van identitaire activisten en rechtse alternatieve media (bij ons zijn dat Doorbraak, Sceptr en Café Weltschmerz).

N-VA zit met één been binnen en één been buiten die beweging. Enerzijds wil ze een verantwoordelijke bestuurspartij zijn, een soort Vlaams nationale opvolger van CD&V/CVP. Anderzijds de partij heeft ook een heel aantal ideeën, discours en frames van de Nieuw Rechtse beweging helpen mainstreamen in Vlaanderen. Termen als Gütmensch, soumission, opengrenzenlobby, ‘massamigratie’, … werden meermaals gebezigd door De Wever, Francken en andere N-VA’ers.

Resultaat hiervan is dat de dominante framing van migranten in het politieke discours die van ‘indringers’ is. De reactie van linkse partijen hierop is dat ze migranten vaak als (hulpeloze) slachtoffers voorstellen. Zowel linkse als rechtse partijen vertellen nauwelijks nog positieve, emanciperende verhalen over migratie.

Het gevaar loert om de hoek dat we migranten en vluchtelingen steeds meer als tweede- of derderangsburgers zullen behandelen, net zoals in Denemarken. De Deense Sociaaldemocraten hebben de verkiezingen dan wel gewonnen, door het radicaal rechtse migratiebeleid van de Deense Volkspartij te kopiëren betaalden ze een hoge morele prijs.

Al het voorgaande is geen pleidooi om problemen met migratie, integratie en islam te ontkennen. Die problemen zijn er en ze moeten met goed doordacht beleid worden aangepakt.

Tegelijk moeten we waakzaam zijn. De mainstreaming van Nieuw Rechts kan de mensenrechten van migranten en vluchtelingen (verder) bedreigen. Als we écht een verlichte samenleving willen zijn, kunnen we dit niet toestaan.

 Thomas Rotthier

De auteur studeerde rechten en filosofie