Factfulness - Hans Rosling

Wat is je antwoord op volgende vragen: (1) “hoeveel meisjes in de lage-inkomstenlanden maken heden ten dage hun lager onderwijs af? A=20%, B=40%; C=60%”; (2) “hoeveel % van alle kinderen van 1 jaar oud op deze aarde zijn vandaag gevaccineerd tegen 1 of andere ziekte?: A=20%, B=50%; C=80%”; (3) “Momenteel zijn er 2 miljard kinderen op aarde (leeftijd tussen 0 en 15 jaar). Hoeveel kinderen zullen er in het jaar 2100 zijn volgens de UN? A=4 miljard, B=3 miljard; C=2 miljard”; (4) “In de laatste 20 jaar is het deel van de wereldbevolking dat in extreme armoede leeft (aan $1/dag): A=bijna verdubbeld; B=min of meer dezelfde gebleven; C= bijna gehalveerd?”

Het boek van Hans Rosling, de recent overleden Zweedse prof in Wereld Gezondheid, gekend van zijn TEDtalks, start met 13 van dergelijke vragen (vraag #13: “Globale klimaatexperten geloven dat over de komende 100 jaar, de gemiddelde temperatuur op aarde zal A=toenemen; B=dezelfde zal blijven; C=zal afnemen?”). Hij stelde die 13 vragen aan iedereen die op zijn lezingen afkwam, van zijn universiteitsstudenten over de UN-mandatarissen tot zijn selecte toehoorders op het Wereld Economie Forum in Davos en merkte dat geen enkele van hen – zowel laagopgeleiden als hoogopgeleiden - boven de 30% correcte antwoorden kwam (en zeer dikwijls fel daaronder; erger nog: hoe beter opgeleid, des te slechter de antwoorden!)-). Enkel de laatste vraag (#13) over het klimaat wordt door alle westerlingen correct beantwoord.

De verbijsterende conclusie is dat de gemiddelde Westerling – van alle leeftijd, dus ook 20-ers! – nauwelijks adequate kennis heeft over de toestand van de wereld zoals die vandaag is. In hoofdstuk 1 toont Rosling je feilloos aan dat je antwoorden teruggaan op je beeld van de wereld… zoals die er in de jaren ’60 van de vorige eeuw aan toe was: vele ‘onderontwikkelde’ landen versus de happy few ontwikkelde landen; massaal veel arme landen versus de rijke Westerse landen; “the West versus the rest”. Terwijl dat beeld vandaag op geenenkele realiteit meer berust!

In de laatste 20 jaar is het aantal landen dat in extreme armoede leeft gehalveerd (wat dus een enorme toename in besteedbaar inkomen betekent en de economische boom van en in een geglobaliseerde wereld verklaart). In de laatste 20 jaar zijn bijna alle kinderen ter wereld ergens tegen gevaccineerd (wat dus wijst op wereldwijde toegankelijkheid tot basis medische zorgen). Op dit ogenblik gaan meisjes van 30 jaar gemiddeld 9 jaar naar school en maken 20% van de meisjes in de lage-inkomstlanden hun lager onderwijs af, wat er op wijst dat ze allemaal kunnen lezen en schrijven en simpele berekeningen kunnen maken (en dus zelfstandig aan het economisch leven kunnen deelnemen). Besteedbaar inkomen en niet religie of cultuur is hierin de drijvende motor.

Rosling komt met 10 verklaringen voor onze vertekende kennis, die hij zeer toegankelijk 1 voor 1 uitlegt en toont hoe je ertegen te wapenen en er mee om te gaan.  Hij noemt die valkuilen waarin we trappen, “instincten” (je zou kunnen zeggen: “ons buikgevoel”) en toont aan hoe we evolutionair daartoe neigen.  Dat evolutionair denkpatroon hielp ons 300 duizend jaar maar maakt ons begin 21e eeuw erg vatbaar voor illusies.

Zo zijn we van nature geneigd tot dichotoom denken, wat hij “the gap instinct” neemt (hoofdstuk 1): de neiging alles in 2 groepen tegenover elkaar op te stellen en waardoor we arme en rijke landen onderscheiden. Terwijl landen overal ter wereld verder economisch evolueerden en er intussen 4 categorieën te onderscheiden zijn: niveau 4 = rijke landen (wij) met een gemiddeld inkomen van meer dan $32 per dag (1 miljard mensen); niveau 3 = gemiddeld inkomen $16 tot $31 per dag (2 miljard mensen); niveau 2 = $4 tot $7 per dag (3 miljard = bijna de helft van de wereldbevolking) en niveau 1 (het laagste niveau) = $1 per dag (nog steeds 1 miljard mensen, maar toch slechts 9% van de wereldbevolking, waaronder Afghanistan, Somalië en de Centraal Afrikaanse Republiek).

In een ronduit schitterend eenvoudig model toont hij aan wat het betekent met 1 per dag te moeten rondkomen (niveau 1: elke dag op blote voeten 10km verderop met 1 plastic emmer drinkwater halen, onderweg fout sprokkelend en levenslang dezelfde pap eten, dag in dag uit), wat de vooruitgang is 4 per dag te hebben (niveau 2: een verviervoudiging van je gezinsbudget: je kunt een fiets en sloffen kopen, een butaanfles en een gevarieerder dieet; maar gespecialiseerde medische zorg ruïneert je nog steeds). Niveau 3 ($16/d of meer geeft je toegang tot stromend water, een brommer om nar je werk op fabriek te rijden, je kunt je kippen permitteren en je kinderen kunnen naar school gaan in plaats van hout te sprokkelen.  Doordat er industrie komt liggen er wegen en is er – bij momenten – elektriciteit, waardoor je ook na zonsondergang kunt verder studeren; je hebt wat gespaard en je kunt de medische kosten van je bromfietsongeval betalen… ten koste van het collegegeld van je kinderen).

En niveau 4, wel dat ken je wel (maar je kent blijkbaar niks meer dan dat en bitter weinig van de wereld) want al wie dit leest leeft op niveau 4.

In zijn gratis te gebruiken internettool “the gapminder.org” laat hij je zien (en legt hij in het boek ook uit) dat de totale wereldbevolking in 1800 allemaal op niveau 1 zat (België zat aan $2.410 per jaar met een gemiddelde levensduur van 40 jaar en 4,85 kinderen per vrouw; China aan $984, 32 jaar en 5,5 kinderen per vrouw). Via een knop kan je de kalenderjaren op de axis laten oplopen en zie je de Westerse wereld in de 19e eeuw rijk worden en langer leven wat zich onmiddellijk uit in minderen kinderen per vrouw: 1914: België $7.810 per jaar, een verviervoudiging! – 52,5j = 12 extra jaar – 3,15 kinderen per moeder. In 1960 kent België al een gemiddeld inkomen (GDP per capita – inflatie gecorrigeerd) van $13.100/j (bijna 6x zo rijk als 160 jaar ervoor), 70,5 jaar lang leven en 2,62 kinderen per moeder. Ter vergelijking: China in 1960 verdient $862/j (slechter dan in 1800!), ze worden er 49 jaar oud en moeders krijgen nog steeds 5,5 kinderen, gemiddeld.

Maar in 2000 zijn de cijfers voor België en China respectievelijk: $34.700/j, 78 jaar en 1,65 k/m versus China in 2018: $16.100/j (20x zo rijk op amper 60 jaar!!), 76,9j en 1,65 k/m: dit is de toestand waarin België zich in…1967 bevond!

Dat de wereld er in sneltrein op vooruitgaat leer je op elke bladzijde kennen. Dat we er op geen uren zijn en dat niet alles peis en vree is, is al evenzeer waar. Maar dat de wereld erop achteruitgaat is allicht het grootste misverstand waar wij in het Westen mee kampen en waardoor we onterecht in fatalistisch denken vervallen (wat Rosling “the negativity instinct” noemt – hoofdstuk 2 van een boek dat niet stopt met je te verbazen). Hij is opvallend mild voor degenen die ons dat negatief beeld opsolferen: journalisten, activisten en politici (het zit in de aard van het beestje omdat wíj er zo gevoelig voor zijn en wíj zo denken). Maar Rosling leert je op een zeer simpele wijze beter over nadenken.

Samen met zijn gratis toegankelijke website maakt hij het mogelijk om zelf de evoluties te toetsen met cijfers (zoals ik hierboven deed: ik ken die cijfers heus niet uit het hoofd en hij bespreekt Zweden, niet België). Ga naar www.gapminder.org tools en je hebt alle data zo voor je staan. Het boek leest als een pageturner en wanneer je het uit hebt wil je onmiddellijk herbeginnen omdat het zo verrassend makkelijk leek.

Je leven & de wereld zal nooit meer hetzelfde zijn na het lezen van dit boek. En er zal – vrij letterlijk – een heel nieuwe wereld voor je opengaan. Waarschijnlijk het beste boek van de laatste 20 jaar.

Recensie door Jan W. De Waele

Hans Rosling, Factfulness. Ten reasons we’re wrong about the world – and why things are better than you think, Spectre, 2018

Het boek is intussen ook in het Nederlands vertaald onder de titel Feitenkennis: 10 redenen waarom wij een verkeerd beeld hebben van de wereld en waarom het beter gaat dan je denkt, 2018, Uitgeverij Spectrum