The Road to Somewhere - David Goodhart

De opkomst van het populisme is een van de grote thema’s van deze tijd. Deze opkomst is niet alleen de belangrijkste politieke ontwikkeling van dit moment, maar ook iets wat in onze Europese samenlevingen een grote kloof blootlegt. Populisten menen dat deze kloof bestaat tussen de elite en het volk. Anderen wijzen weer op een kloof tussen links of rechts, of tussen hoger- en lageropgeleiden.

David Goodhart, een Britse denker die uit de hoek van Labour komt maar bekend staat als een kritisch-progressieve denken in het publieke debat in het Verenigd Koninkrijk en ook auteur is van een aantal buitengewoon lezenswaardige boeken waaronder The British Dream; Successes and Failers of Post-war immigration, is echter van mening dat de voornaamste kloof die zich in onze samenlevingen openbaart en die door het populisme zichtbaar is geworden de kloof tussen de zogeheten Anywheres en Somewheres is.

Zijn nieuwe boek, The Road to Somewhere. The Populist Revolt and the Future of Politics handelt dan ook over dit onderwerp. Het boek beschrijft over hoe niet alle burgers van grotere economische en culturele openheid hebben geprofiteerd, het populisme hiervan heeft kunnen profiteren, en hoe hiermee een nieuw schisma in de maatschappij is ontstaan: dat tussen Anywheres en Somewheres.

Anywheres zijn volgens Goodhart diegene die onze samenleving domineren. Ze zijn geschoold en succesvol, en hebben daarmee achieved identities. Ze ontlenen hun identiteit aan datgene wat ze bereikt hebben. Ze zijn mobiel en kunnen gemakkelijk aarden op verschillende plaatsten in verschillende landen, veelal niet sterk gebonden aan een bepaalde stad, regio of land.

Somehweres zijn de tegenovergestelde categorie. Zij hebben volgens Goodhart zogeheten ascribed identities, een identiteit die ment ontleend aan waar men vandaan komt en tot welke groep men behoort. Snelle veranderingen in de maatschappij vallen daarmee deze groep rauw op hun dak. Niet alleen omdat ze er minder van profiteren, maar ook omdat het direct raakt aan hun identiteit, daar waar Anywhers makkelijk op de golven van de verandering meebewegen. Somewheres zijn over het algemeen minder opgeleid en maatschappelijk succesvol dan anywheres, en veelal de verliezers van de globalisering die desalniettemin trots ontlenen aan wie ze zijn en waar ze vandaan komen. Op maatschappelijk niveau heeft deze groep echter weinig invloed, en hun stem wordt evenmin in beperkte mate gehoord in het publieke debat. Goodhart schat in dat Anywheres ca. 20-25 procent van de bevolking vormen, terwijl Somewheres ongeveerd de helft uitmaken. De rest omschrijft hij als de zogeheten Inbetweeners.

Onze samenlevingen worden bestuurd door Anywheres. Beleid wordt gemaakt op basis van hun wereldbeeld. Vooruitgang ziet er voor Anywheres echter heel anders uit dan voor Somewheres. En Somewheres kunnen zich niet alleen niet bepaald vinden in de inrichting van de samenleving door Anywheres, ze ondervinden er in veel gevallen ook nadeel van. De reactie van de grote groep van Somewheres die dan ook niet geprofiteerd hebben van economische en culturele openenheid uit zich dan ook in de opkomst van het populisme, het verzwakken van het politieke midden, Brexis en Trump. Zolang de dominantie van de belangen van Anywheres onze politiek en beleid blijft voortdrijven, en de belangen van Somewheres hierbij onder blijven sneeuwen, zullen we volgens Goodhart dan ook niet in staat zijn om het spook van het populisme te verdrijven. Populisten vertegenwoordigen daarmee, in de woorden van David van Reybrouck, de stem van diegenen die anders geen stem in de politiek hebben.

De enige oplossing is daarom volgens Goodhart dan ook dat Somewheres weer een stem krijgen in de politiek, en zeggenschap over beleid, en dan niet alleen middels populisten. Politiek zou ook weer bedreven moeten worden op basis van het wereldbeeld en de belangen van Somewheres, en niet alleen van Anywheres. Ook het terugdringen van sociaal-economische ongelijkeheid, het streven naar democratische vernieuwing, het streven naar een meer gematigd nationalisme, het versterken van de publieke sector maar vooral het herwaarderen van praktijkervaring naast opleiding zijn nodig volgens Goodhart.

Goodharts biedt met zijn boek een goede analyse van de crisis van de tijd waarin we nu leven. Zijn analyse van de kloof tussen Anywheres en Somewheres als de voornaamste maatschappelijke kloof in onze samenleving is erg scherp. Zijn aanbevelingen over hoe we deze kloof kunnen overbruggen en daarmee ook het populisme terug kunnen dringen zijn dat wat minder. Hierbij grossiert hij toch vooral in vaagheden en open deuren intrappen. Wellicht valt dat te verklaren doordat het onderwerp gecompliceerd en zich ook niet leent voor simpele oplossingen. Maar de lezer blijft zich na het dichtslaan van het boek toch afvragen over wat nu te doen. Hier ligt dus ruimte voor een toekomstig werk: Hoe de kloof tussen Anywheres en Somewheres, die door globalisering, onderwijs, mobiliteit, de meritocratie en culturele verandering alleen maar groter wordt, te overbruggen?

David Goodhart, The Road to Somewhere. The Populist Revolt and the Future of Politics,

Recensie door Gert Jan Geling