Hinter den Türen warten die Gespenster - Florian Huber
De Duitse historicus en documentairemaker Florian Huber heeft zich gespecialiseerd in de naoorlogse geschiedenis van Duitsland. Zijn werk is zeer toegankelijk, succesvol in zijn thuisland, maar ook daarbuiten. Een paar jaar geleden verscheen bijvoorbeeld in het Nederlands Kind, beloof me dat je de kogel kiest, over zelfmoord en vernietigingsdrang in de nadagen van het Derde Rijk. Nog niet vertaald, maar intussen in de zomer van 2018 wel in een paperbackversie verschenen bij Piper Verlag, is het boek Hinter den Türen warten die Gespenster.
Centraal in dit boek staat het verhaal van het Duitse gezin in de eerste jaren na de oorlog. Zeker in Duitsland had de oorlog het klassieke samenlevingsverband overhoop gegooid. De mannelijke leden (echtgenoot, broer) vertrokken naar het slagveld. Ze kwamen nooit meer terug, geraakten in krijgsgevangenschap die jaren duurde of ondergingen nog een ander lot. De vrouwen in het gezin overleefden, zo goed en zo kwaad als het kon. In de woonplaatsen die leden onder bombardementen of doortrekkende troepen verdween hun woning en intieme thuishaven van het gezin. Als gevolg van de enorme huizenverwoesting in de steden gingen mensen samenwonen. Er ontstonden nieuwe verbanden waarbij familieleden (moeder, zuster, grootmoeder, nichten, …) maar soms ook vreemden elkaar ondersteunden.
En dan waren er nog de kinderen uit die tijd. In veel gevallen beleefden zij hun kinderjaren niet in wat als een klassiek milieu werd beschouwd, het gezin. Het waren ‘moederskinderen’ die opgroeiden met het verhaal van een vader die er nooit was geweest. Of er was sprake van een ‘oom’ die wel eens op bezoek kwam bij moeder, waarna die moeder heel blij of heel droevig kon zijn. En als dan daar op een dag toch plots een vreemde man aan de deur stond die als ‘papa’ kon worden aangesproken was dat niet altijd zo mooi als het ooit had geleken.
Samen met de man kwam autoriteit en discipline in huis. Dat waren immers de verhoudingen die vader jarenlang in het leger of tijdens de naoorlogse opsluiting had gekend. Samenleven was moeilijk. De teruggekeerden voelden dat zelf ook. Gekweld door de gevolgen van lichamelijke of geestelijke verwondingen trokken ze zich terug in eenzaamheid en gedachten, zaten urenlang voor zich uit te staren of stapels foto’s te bekijken. Vervreemding van hun droomgezin of in het ergste geval scheiding was het gevolg.
Tijd heelt alle wonden. Niet alles ging verloren. Heel wat mensen slaagden er wel in om een nieuw leven op te bouwen. Maar het plotse zwijgen op familiefeesten, een betekenisvolle knipoog tijdens gesprekken of het monkelend afwijzen van vragen bij het bekijken van een oude foto bleven decennia na het einde van de oorlog getuigen van de ‘spoken’ (‘Gespenster’) uit het verleden. Daar kwam in veel gevallen pas een einde aan toen de intussen zelf ouder geworden kinderen in de nalatenschap van de overleden ouders foto’s of brieven vonden (‘dozen van Pandora’, noemt Huber ze metaforisch) die de deur op een kier zetten om het verleden te ontrafelen.
Bij de verschijning van dit boek waren de Duitse recensenten niet allemaal onverdeeld positief over het boek. Het stijgt te weinig uit boven de middelmaat en brengt te weinig nieuwe inzichten aan, volgens hen. Misschien is de auteur ook wel wat het slachtoffer van de hoge verwachtingen na zijn eerder boek. Huber baseerde zich vooral op gepubliceerde dagboeken, memories en correspondentie en dat levert inderdaad niet altijd de verhoopte diepgang. Maar de wijze waarop alles in elkaar is gevlochten (de documentairemaker laat hier zijn sporen duidelijk na) levert een vlot leesbaar en interessant boek op.
De maatschappelijke geschiedenis van het eerste naoorlogse decennium in Duitsland is in België wat minder gekend. Dit boek vormt alvast een mooie introductie, ook als het gaat over hoe een maatschappij een (moeilijk) verleden in praktijk verwerkt. Bemerk dat ook in Vlaanderen het historische verhaal van die oorlogsgeneratie en vooral van die oorlogskinderen, de laatste jaren terug in de belangstelling staat, zowel bij historici als bij het brede publiek.
En dan is dit boek van Florian Huber zeker mooi als vergelijkingspunt, want ook hier zijn de spoken lang binnenshuis gebleven.
Florian Huber, Hinter den Türen warten die Gespenster. Das deutsche Familiendrama der Nachkriegszeit, München, 2018.
Recensie door Peter Laroy
De recensent is directeur van Liberas/Liberaal Archief
