De Olijke Atheïst – Floris van den Berg
Een boeiend boek als dit samenvatten en/of bespreken is tegelijk een moeilijke en een gemakkelijke opdracht. Moeilijk omdat er zoveel verschillende zaken en thema’s aan bod komen en men dus bijna het hele boek zou moeten overschrijven om alles te vatten. Maar gemakkelijk omdat er door al die verschillende zaken één centraal thema steeds weer terugkomt: er is, met de kennis en wetenschap waarover wij vandaag beschikken, geen enkel houdbaar argument te vinden om het bestaan van welke god dan ook te onderbouwen. Hierdoor worden de meeste religies bron van paternalistische onderdrukking en onverdraagzaamheid, zodat de mensheid beter af zou zijn zonder religies.
Dit boek is in feite bedoeld als een praktisch gericht handboek, om maar niet te zeggen receptenboek, ter weerlegging van alle mogelijke (schijn)argumenten die gelovigen en/of hun religie naar voren schuiven om hun gelijk te verkondigen. Zoals het woord aangeeft: “geloven” is iets voor waar aannemen, zonder dat er afdoend (liefst wetenschappelijk) bewijs wordt geleverd dat die claim inderdaad objectief kan worden onderbouwd. Vandaar zijn centrale stelling dat waar geloof begint, wetenschap, objectiviteit, kritisch denken, creativiteit, verdraagzaamheid, vrijheid, gelijkheid eindigt. Kortom alle waarden waar sinds de Verlichting zo hard voor gevochten is, dreigen verloren te gaan als religie en geloof de bovenhand nemen in een samenleving.
Aan de hand van een quasi eindeloze reeks ‘stellingen’ vanuit de meest diverse hoeken zoals de zogenaamde godsbewijzen en getuigenissen, mirakels en verschijningen, religieuze en ideologische ‘waarheden’, zin voor respect, de ethiek, de zingeving van het leven, het secularisme, de islam en als al het vorige niet volstaat, het ‘tackelen’ van de man (in de plaats van de bal), probeert de auteur steeds een antwoord of een weerlegging aan te reiken. Soms heel grondig en uitgebreid uitgewerkt, soms heel kort en soms zelf bot to the point. Niet alleen laat de auteur aldus weten waarom hij atheïst, en in dezelfde moeite en logica, ook veganist is: geen enkel levend wezen hoeft nodeloos te lijden terwille van een menselijke ‘gril. Hij is voor een absolute vrijheid, voor zover anderen, het weze mens, dier of de natuur tout court, daar niet het slachtoffer van worden.
Kortom een erg boeiend boek, met een uiterst breed gamma aan thema’s en onderwerpen die allen met veel vuur en passie, en vaak ook met rake humor, worden behandeld. Toch kunnen er hier en daar een paar vraagtekens bij zijn opvattingen worden geplaatst. Naar mijn aanvoelen verwart hij, zoals zo velen liberalisme en kapitalisme, zeker als hij de vraag stelt of liberalisme leidt tot atheïsme. Volgens hem zijn liberalen onverschillig tegenover de onzichtbare onvrijheid van anderen en al even onverschillig tegenover waarheid en leugens. Zo is voor hem ook het liberale principe van de vrije markt dan wel geen religie, maar toch een dogma en dus, voor een overtuigde atheïst, even verwerpelijk. Dat er zoiets bestaat als sociaal- of links-liberalisme schijnt hij (nog) niet te weten. Anderzijds is hij wel overtuigd dat de beste voedingsbodem voor het bevorderen van het zelfgekozen, dus niet opgedrongen, atheïsme een (welvarende) democratische, liberale samenleving is. Maar in het geheel van zijn betoog, zijn dit eerder ‘schoonheidsfoutjes’ dan echte dwaligen.
Verder geeft hij in het boek ook een reeks praktische ‘tips & trics’ om op een productieve manier in debat te gaan met gelovigen, om dan te eindigen met een prikkelend hoofdstuk met liefst 135 atheïstische aforismen. Echt om in te kaderen.
Floris van den Berg, De Olijke Atheïst, Houtekiet, 2018
Recensie door Mark Bienstman
