Vrijzinnig humanisme in tijden van globale opwarming - Albert Comhaire
Albert Comhaire, burgerlijk ingenieur van opleiding en voor lange tijd compagnon de route van de redactie van dit vrijzinnig tijdschrift heeft een moedig en vurig betoog geschreven over de hedendaagse milieuproblematiek. In het boek Vrijzinnig humanisme in tijden van globale opwarming laat hij zijn ingenieurskunde los op de grootste dreiging waar wij als menselijke soort voor staan. Maar Albert zou Albert niet zijn – we kennen zijn scherpe pen – wanneer hij zijn scherpe wetenschappelijke analyse niet zou gekoppeld hebben aan de even scherpe analyse van de verantwoordelijkheid die de godsdiensten in dit verhaal dragen.
In het eerste hoofdstuk analyseert hij het probleem op een wetenschappelijke manier waarbij hij een niet te ontkennen relatie constateert tussen de toename van de wereldbevolking en de toename aan CO2 in de atmosfeer. Er wordt deftig gerekend en Comhaire komt tot het objectieve feit dat zelfs de samenhang tussen de tweeledige groei van bevolking en CO2 perfect te voorspellen is. 1% toename van de wereldbevolking veroorzaakt een jaarlijkse CO2 toename met 1,25%. Onmiddellijk aan het begin van zijn boek laat hij de waarschuwing van wijlen Christian de Duve, de Belgische Nobelprijswinnaar Geneeskunde, op ons los: ‘Geboortebeperking is onze enige hoop op redding. Het ziet er anders slecht uit als we er niks aan doen.’ Als een mantra wordt deze waarschuwing doorheen de volgende hoofdstukken gevlochten. Een wereldwijde demografische politiek gericht op stabilisatie en liefst daling mag dan wel het punt zijn waar Comhaire onze grootste aandacht op wil vestigen, ook blijft voor hem de ontwikkeling, invoering en gebruik van duurzame technologieën wereldwijd een onontkoombare maatregel om het probleem aan te pakken. Intussen berekent hij ook het absorptievermogen van de planeet en pleit op basis van die berekening voor een grootschalige herbebossing.
Wanneer Comhaire zich afvraagt waar de oorzaken van deze bevolkingsgroei annex CO2-uitstoot liggen, dan komt hij tot de conclusie dat de usual suspects waar vaak naar verwezen wordt zoals diverse overheden, het kapitalisme, vreemde mogendheden enzovoorts onvoldoende zijn om de zaak ten gronde te begrijpen. Want op deze usual suspects werken twee oppermachtige conglomeraten in, namelijk de wahabistische-salafistische stroming binnen de islam en het katholicisme binnen het christendom. Deze twee machtige blokken verzetten zich tegen een aangepast, wereldwijd bevolkingsbeleid. Ze bestrijden zowel in de V.N. als in diverse nationale en internationale organisaties alle initiatieven die gericht zijn op een mondiale demografische politiek. Ten aanzien van het salafistische machtsblok krijgen we een heldere analyse gepresenteerd van het ontstaan en verspreiding van deze ideologie die erop gericht is de gehele westerse cultuur te vernietigen door onder andere in te zetten op een demografisch overwicht. Hoewel zijn uitgebreide kritische analyse van het salafisme de vorm krijgt van een bijtend zuur dat zich overal doorheen vreet, is Comhaire genuanceerd genoeg door te stellen dat geboortebeperking binnen de islamitische cultuursfeer geen onmogelijkheid is. Het sjiitische Iran is er immers in geslaagd om in minder dan tien jaar tijd het geboortecijfer te halveren.
Als vrijzinnig humanisten hebben we, volgens de auteur, de plicht om ons kritisch te verzetten tegen zowel het katholieke als salafistische machtsblok, niet enkel omwille van de verdediging van de Verlichtingswaarden en de daaruit vloeiende mensenrechten maar omdat vrijzinnig humanisten, vrij van dogma’s en zich beroepend op vrij (wetenschappelijk) onderzoek, een rationele demografische politiek kunnen en moeten verdedigen, met hart en vuur. Anders ziet de toekomst er heel slecht uit …
De auteur heeft verder ook nog aandacht voor de opkomst van irrationalisme, etnocentrisme en eng nationalisme waardoor een opkomende beweging zijn vertrouwen legt in een sterke mannelijke leider die dan de redding zou brengen. Maar de echte redding kan enkel komen via inzicht, logisch denken, wetenschappelijk onderzoek en consequent rationeel handelen. Tussen de lijnen door kan je zelf lezen dat de internationale conflicten met zijn migratiestromen en bijgevolg ook de opkomst van de autoritaire droom wellicht een (indirect) gevolg zijn van globale opwarming. Wanneer we het boek van Albert Comhaire goed lezen, zouden we er zelfs de conclusie uit kunnen trekken dat globale opwarming zorgt voor instabiele, onzekere tijden waardoor mensen vaak geneigd zijn om zich terug te trekken in irrationele gedachtestromen waar de religies er één van vormen.
In het boek van Comhaire vinden we ook nog een addendum dat de macht van de kerk analyseert en waarbij hij een duidelijk boodschap heeft voor de vrijzinnigen. Hoewel het kerkbezoek daalde, verminderde de macht van de katholieke kerk niet. De kerk is nog steeds vertegenwoordigd in talrijke internationale politieke organen en de paus heeft de rang van staatshoofd. Bij ons wordt nog steeds 75% van de jongeren geschoold en gevormd in het katholieke onderwijs. Comhaire karakteriseert het katholieke denken als ambivalent, inconsistent, als een selectief vergeten en interpreteren. Op die manier wil hij komen tot een kritische analyse van het begrip ‘actief pluralisme’ waarin hij dezelfde ambivalentie en inconsistentie ontwaart. De bron waarin dit ‘actief pluralisme’ wordt gepromoot vindt de auteur bij de KULeuven en het Centrum Pieter Gillis (reflectiecentrum voor actief pluralisme van de UA, nvdr).
Enkelen van dit gezelschap zouden zich uitgeven voor vrijzinnigen en voeren in vrijzinnige kringen propaganda en winnen aan invloed. De tekst waarin het begrip ‘actief pluralisme’ wordt verdedigd, getuigt volgens Comhaire dan ook van een grote ambivalentie. Waar er enerzijds verwezen wordt naar de waarden van Verlichting, zien we in die tekst ook staan dat de tolerantie, die uitmondt in de idee van een strikte neutraliteit van de overheid, passief pluralisme wordt genoemd. Dit begrip van passief pluralisme wordt in verband gebracht met de tegenpartij, een overheid die een levensbeschouwelijk neutraal beleid tracht uit te voeren. Voor Comhaire is het duidelijk dat de verdedigers van het actief pluralisme de scheiding tussen Kerk en Staat willen verzwakken. Onder leiding van één van de promotoren ervan, professor Loobuyck, willen ze de lessen niet-confessionele zedenleer in het officieel onderwijs afschaffen en vervangen door het éénheidsvak LEF (Levensbeschouwing, Ethiek en Filosofie). Het vak zou dan mogen gegeven worden zowel door godsdienstleraren als door leraren moraal, mits een opfrissingscursus.
Comhaire stelt dan ook de pertinente vraag waar die opleiding dan wel zal doorgaan. Aan de KUL? Aan het Centrum Pieter Gillis? Vrijzinnigen zouden onraad moeten ruiken en nogal wat vrijzinnigen laten zich vangen, aldus de auteur. Actief pluralisten zeggen onder andere les te willen geven over godsdiensten maar weigeren in te zien dat dit al meer dan zestig jaar op het programma staat van het vak n.c. zedenleer. Comhaire concludeert: ‘Als de actief pluralisten willen bijdragen tot de realisatie van een pluralistische samenleving, zouden zij zich in de eerste plaats moeten inzetten voor het onderwijs van niet-confessionele zedenleer in de katholieke scholen, uiteraard onderwezen door vrijzinnigen, zoals de lessen godsdienst in alle netten gegeven wordt door gelovigen’. De reden waarom Albert Comhaire dit addendum wou opnemen, is dat hij het als een plicht zag om zijn vrijzinnige vrienden hiervoor te waarschuwen.
Albert Comhaire laat zeer verhelderend zien dat de problemen van de globale opwarming samenhangen met veel strijdpunten waar vrijzinnigen zich achter (zouden moeten) scharen. We hebben volgens zijn argumenten niet alleen de plicht om de Verlichtingswaarden en de mensenrechten te verdedigen, we moeten ook duurzame technologieën en herbebossing verdedigen en stimuleren in de debatten en gesprekken die we voeren. Maar al deze maatregelen missen hun nut wanneer we de invloed van de sterke remmende factor van godsdiensten op de bevolkingsaangroei ontkennen of negeren. Het betoog van Albert Comhaire is naast een wake-up call ook een krachtige oproep om de vrijzinnig humanistische kritiek op irrationeel denken in te zetten voor de grootste uitdaging waar wij als mensheid voor staan.
Recensie door Kurt Beckers
Albert Comhaire, Vrijzinnig humanisme in tijden van globale opwarming, VUBPress, 2017, 94 p., ISBN 9789057186271.
Deze recensie verscheen in het tijdschrift De Geus van januari 2018
