Ik wens de samenleving wat meer mentale rust - Patrick Loobuyck

Een gelukkig nieuwjaar en een goede gezondheid, wensen we elkaar elk jaar - en dus ook in 2018. Mag ik jullie ook een gezonde samenleving wensen? De samenleving biedt ons immers het sociale weefsel, de maatschappelijke en culturele context, de vrijheid, de kansen en de veiligheid om ons leven op een waardige manier vorm te geven. De gezondheid van de samenleving is een belangrijk maar precair goed. Ze verdient onze zorg en aandacht.  

Een samenleving is fysiek gezond als ze kwalitatief en betaalbaar onderwijs biedt, armoede vermijdt, investeert in duurzame welvaart, mogelijkheden geeft aan de economie en voldoende jobs creëert. In 2018 is er op al deze punten groeimarge.

Even belangrijk is haar mentale toestand. In een samenleving die zich goed in haar vel voelt, kunnen alle burgers zich thuisvoelen. We zijn er onszelf zonder nagefloten, nagekeken, uitgelachen of uitgesloten te worden. En er is veel diversiteit mogelijk als we erop kunnen vertrouwen dat iedereen de basisspelregels van het samenleven wil respecteren.

Dat thuisgevoel en dat vertrouwen, in 2018 blijven dat alvast werkpunten. Teveel mensen hebben het gevoel dat de leefbaarheid van onze maatschappij onder druk staat, dat ze hier zichzelf niet (meer) mogen zijn en dat anderen de spelregels niet naar behoren naleven. In het hoofd van onze samenleving is het op dat punt erg onrustig. Er echoën voortdurend elkaar tegensprekende stemmen die soms tot een vorm van hysterie leiden.

Een stemmetje roept drukdoend dat de vreemdelingen, moslims en allochtonen de boosdoeners zijn: ze spreken de taal niet, leven onvoldoende volgens de normen en waarden, ze vinden Zwarte Piet een vorm van racisme en zijn erop uit onze manier van leven te ondermijnen. Een ander stemmetje legt het probleem bij de bange blanke man, de islamofobie, de discriminatie en het structureel racisme in alle maatschappelijke geledingen.

De ene stem wordt dreigend als ze het over de wegkijkende, politiek correcte media heeft en waarschuwt voor de tirannie van de minderheid. De andere stem waarschuwt voor de tirannie van de meerderheid en beschuldigt de media van negatieve, stigmatiserende, polariserende berichtgeving over islam en minderheden.

Ik wens onze samenleving in 2018 meer mentale rust toe. We kunnen daar met zijn allen – van links tot rechts, meerderheid en minderheden – aan bijdragen door met wat meer empathie en gevoel voor wederkerigheid over samenlevingsproblemen te spreken, door ons beter te informeren en niet al te snel te oordelen, door te luisteren en ons open te stellen om hier en daar ook eens van gedacht te veranderen en de nuance een kans te geven.

En ik weet het: politici en journalisten zijn ook maar mensen. Dat neemt niet weg dat ze een bijzondere taak hebben om te genezen in plaats van te verzieken. Ze laten zich maar beter niet ophitsen door de waanstemmen. Verandering, diversiteit en globalisering brengen nu eenmaal verwarring, angst en onzekerheid met zich mee. Dat zal in 2018 niet anders zijn. Die onzekerheid negeren is dom. Er politiek correct meewarig over doen is ongepast. Ze populistisch uitvergroten is gevaarlijk. Het is zaak om die maatschappelijke onrust in een realistisch perspectief te krijgen en te zoeken hoe ze ontmijnd kan worden.

Politici zullen 2018 geslaagd vinden als ze de verkiezingen niet verloren hebben. Ik zal 2018 politiek geslaagd vinden als ze hun verantwoordelijkheid hebben genomen om de mentale gezondheid van de samenleving ter harte te nemen.

Alvast een tip: Er zijn nu al stemmetjes in het hoofd van de samenleving die influisteren dat de verkiezingen in Antwerpen zouden moeten gaan over het al dan niet toelaten van de hoofddoek bij ambtenaren. Wie daar gehoor aan geeft, maakt een pijnlijke vergissing.

Patrick Loobuyck

De auteur is moraalfilosoof aan de UAntwerpen en de UGent en auteur van het boek Samenleven met Gezond Verstand (Polis 2017).