Stop met Holocaustanalogieën in het vluchtelingendebat - Thibault Viaene

"Vluchtelingen zijn de nieuwe Joden" betoogt Leo De Bock, voormalig hoofdredacteur van de VRT, eergisteren in De Standaard. Aanleiding was de controverse rond de Weense nieuwjaarsbaby. Zie je als Oostenrijkse boreling in de vroege uurtjes van 1 januari het levenslicht, is de kans groot dat je net als in Vlaanderen het bezoek krijgt van de plaatselijke media. Stralende ouders worden in de bloemetjes gezet en verschijnen met een pril familiekiekje en naam en toenaam in de (online) krant.

In de hoofdstad Wenen was die eer weggelegd voor Asel Tamgac, 51 centimeter en 3.460 gram. Maar ook: een Turkse achternaam en moeder met hoofddoek. Voor enkele ‘Facebookhelden’ voldoende om het kleine meisje tijdens haar eerste levensuren al te bestoken met ronduit weerzinwekkende, inhumane en racistische uitspraken die doen denken aan de jaren 30. Een pijnlijke bloemlezing: ‘Ik hoop dat ze in de wieg sterft’, ‘Meteen deporteren, dit uitschot’, ‘De volgende terrorist is geboren’.

De Bock meent dat er een “niet meer te miskennen ethische en morele verschuiving” aan gang is en trekt parallellen met de Jodenvervolging: “We hébben dit al een keer meegemaakt” en: “Er zijn mensen voor wie we mensenrechten minder van belang gaan vinden. Untermenschen.”

Saint Louis

De analogie gaat als volgt: er zijn gelijkenissen tussen (1) het virulent antisemitisme dat in Europa heerste in de jaren dertig van de vorige eeuw en de onwil van veel westerse landen om Europese joden te redden uit de klauwen van hun nazibeulen en (2) asielzoekers die per gammele schuit de Middellandse Zee trachten over te steken en het anti-migratiesentiment dat thans in het westen de kop op steekt.

Vaak wordt het trieste lot van het  passagiersschip Saint Louis als parallel gebruikt. Het schip voer aan de vooravond van WO2 vanuit Hamburg naar de VS. Aan boord: honderden Duitse Joden. Toen de Saint Louis Cuba bereikte, werd het schip door de Amerikaanse autoriteiten stante pede aangemaand rechtsomkeer te maken. Uiteindelijk kwamen bijna de helft van de Joodse passagiers om in concentratie- of vernietigingskampen van het Derde Rijk.

Elke historische analogie is per definitie imperfect, maar het Holocaustargument behoeft, omwille van de zwaarwichtigheid en uniekheid van de feiten, een kritische analyse.

Politieke of economische vluchtelingen?

Eerst doen we er goed aan De Bock’s betoog politiek te ontleden. Welk soort migratiebeleid staat hij voor? In zijn stuk roept hij op tot een meer humane kijk op migratie, met meer nadruk op mensenrechten, wars van nationalisme en wij/zij denken. Een begrijpelijk, barmhartig pleidooi in tijden waar hate speech welig tiert en solidariteit met oorlogsvluchtelingen veel draagvlak lijkt te verliezen.

Concreter wordt de auteur pas in de laatste paragraaf van zijn stuk. De Bock stelt dat “Migratie onontbeerlijk is voor onze economische groei”. Hier bekent hij kleur: we moeten zoveel mogelijk migranten naar hier halen, los van het feit of ze politieke dan wel economische vluchteling zijn.

Hier loopt de analogie met de Jodenvervolging al een eerste keer mank. De Europese joden waren acht decennia geleden allemaal op de vlucht voor een genocidair regime. Blijven in West-Europa betekende voor hen een quasi gewisse dood. De actuele vluchtelingenstroom bestaat daarentegen voor het merendeel uit mensen met economische beweegredenen (cijfers van Frontex). Velen die de gevaarlijke tocht naar Europa wagen, passeerden reeds veilige landen of komen uit vluchtelingenkampen alwaar mensensmokkelaars hen het geld uit hun zakken hebben geklopt in ruil voor de illusie van een Europees sprookjesparadijs. De situatie in dergelijke vluchtelingenkampen is hoogst penibel, en ten aanzien van echte oorlogsvluchtelingen hebben ze zeker een morele plicht, maar een analogie met pakweg Auschwitz gaat te ver.

Veilige havens

De Bock gaat verder: “De migratiebeweging die er aankomt, valt onmogelijk te stoppen en nauwelijks af te remmen.” Hierbij geeft hij aan dat opvang in de regio voor hem geen noodzakelijkheid is. Ook hier divergeert de huidige situatie sterk met die van 80 jaar geleden. De joden hadden immers tijdens of net voor WO2 nog geen Israël als toevluchtsoord. Mochten we in 1939 Belgische joden hervestigd hebben in Nederland of Frankrijk ging dit weinig betekend hebben voor hun overlevingskansen. Steenrijke Arabische oliestaten hebben daarentegen amper een vinger uitgestoken om het leed van hun buren verzachten. Opvang in de regio (Turkije, Libanon, Egypte, …), gekoppeld aan rechtvaardige en efficiënte asielprocedures, kan heel wat mensenlevens redden, een optie die de joden nooit gehad hebben.

Star Wars syndroom

Door de Jodenvervolging in zijn betoog te betrekken, ontdoet De Bock het migratiedebat van elke nuance. Iedereen die zijn pleidooi voor permissieve politieke én economische migratie niet onderschrijft, behoort eigenlijk tot het nazikamp (of in het beste geval tot de onverschillige omstaanders). Je zou het het Star Wars syndroom kunnen noemen: de wereld steevast indelen in “goed” en “slecht”, zonder dat er plaats is voor een middencategorie.

Haatdragende Facebookberichten zijn hoogst problematisch, laat daar geen twijfel over bestaan. Dit doet echter niets af van het feit dat de huidige migratiestromen heel wat legitieme vraagtekens oproepen die niets van doen hebben met racisme of islamofobie. Mensen zijn terecht bezorgd over terrorisme, integratie en het economisch nut van migratie. De Bock meent dat we migranten nodig hebben om onze pensioenen te betalen, maar heel veel studies spreken dat tegen (migranten worden immers ook oud). Stuk voor stuk thema’s waarover in alle democratische openheid moet kunnen worden gekapitteld, liefst zonder gratuite verwijten en  reductio’s ad hitlerum.

In een ideale wereld zou ik als liberaal en humanist pleiten voor een uitermate flexibel migratiebeleid (politiek én economisch). Mijn pragmatische zelf zegt evenwel dat het culturele en economische absorbatievermogen van Europa niet oneindig is, zeker in tijden van religieuze turbulentie en op barsten staande sociale voorzieningen. Die vaststelling maakt mij echter nog niet tot een fascist of een Chamberlain-achtige naïeveling die de weg plaveit voor een herhaling van de WO2-horror. 

Thibault Viaene,

Kernlid van het Liberaal Vlaams Verbond