Lof van de geesteswetenschappen - Fareed Zakaria
Twee belangrijke trends in de eerste vijftien jaar van deze 21ste eeuw zijn de opmars van de technologie (vooral het internet) en van de globalisering. Dat maakt dat steeds meer jongeren hun studiekeuze afstemmen op het aanleren van praktische vaardigheden. Dat is ook het credo van heel wat politici, werkgevers en ouders die tegen jongeren zeggen: kies een studierichting die het meeste kans maakt op het zo snel mogelijk vinden van een job. Dat brengt met zich mee dat studenten eerder bedrijfskunde dan pakweg filosofie, literatuur of geschiedenis zullen volgen, want wat kan je met een dergelijk diploma nog doen? Het is een trend die zich vooral voordoet in de Verenigde Staten al lijkt dit ook het geval te zijn in Aziatische en Europese universiteiten. Het gevolg is dat nog maar weinig mensen het belang beseffen van de alfa- of geesteswetenschappen. Tegen deze trend in schreef de Indiaas-Amerikaanse journalist en schrijver Fareed Zakaria in 2015 het boek In Defense of Liberal Education dat onlangs in het Nederlands verscheen onder de titel Lof van de geesteswetenschappen.
Daarin bepleit Zakaria een breed georiënteerd curriculum voor bachelorstudenten zoals dit lange tijd het geval was, met bijzondere aandacht voor de alfawetenschappen naast de thans zo gepromote bèta- en gammawetenschappen. Zakaria had begin jaren 80 het geluk om aan de universiteit van Yale te beginnen. Hij kreeg er in het eerste jaar een cursus met een overzicht van de westerse filosofie en literatuur en volgde er ook een college over de geschiedenis van de Koude Oorlog. Het zijn elementen die inherent zijn van een liberal educatio die de auteur zo waardevol vindt. Een dergelijke opleiding bestond reeds in de oudheid waarin het leren werd opgedeeld ‘in natuurwetenschap enerzijds en de menswetenschappen anderzijds’, zeg maar het theoretische en het praktische. Dat was later ook het geval in de eerste universiteiten zoals die van Bologna, Parijs, Oxford, Cambridge en Padua. ‘De twee belangrijkste aspecten die men in een intellectuele cultuur leert, zijn discipline en de stoffering van de geest: het vergroten van het denkvermogen en het vergaren en opslaan van kennis,’ aldus Zakaria.
De auteur vindt de openheid die inherent is aan een liberal education waardevoller dan ooit en dat om drie essentiële redenen. In de eerste plaats leert het je denken, maar ook dat je leert schrijven, want, zo stelt Zakaria, ‘schrijven zet je aan tot denken’. In de tweede plaats leert het je aan hoe je in het openbaar moet spreken, een voortvloeisel van de klassieken die het hadden over retorica of welsprekendheid. In de derde plaats leert het je hoe je moet studeren. Dat laatste betekent dat men niet alleen zuivere kennis opdoet, maar dat men weet waar men de nodige gegevens kan vinden, hoe men nieuwe bronnen kan zoeken en hoe men bijvoorbeeld een artikel nauwkeurig moet lezen. ‘Zoals atleten oefeningen doen die eigenlijk niets met hun eigen tak van sport te maken hebben, zo moeten studenten vakken bestuderen die buiten het gebied van hun hoofdvakken liggen,’ schrijft Zakaria. Zo ontwikkelt men ‘het vermogen om gegevens en meningen te verzamelen en te ordenen, te analyseren en naar waarde te schatten, en een argument aan te scherpen.’
Bizar genoeg zou men vandaag bij succesvolle internetondernemingen niet onmiddellijk denken aan geesteswetenschappen, eerder aan technologische vaardigheden. Maar Zakaria merkt scherp op dat bijvoorbeeld Mark Zuckerberg Facebook zo groot heeft gemaakt dank zij zowel technologie en psychologie. De essentie van liberal education is dat het ruimte schept voor creativiteit, verbeeldingskracht en innovatie. Want hoe technologisch je ook bent aangelegd, je moet een product ook in de markt plaatsen met een verhaal. Vandaar het belang van kunst, schrijven en design. Het is dan ook de reden waarom universiteiten over de gehele wereld, en tegen de trend van de bètawetenschappen in, liberal arts in de vitrine zetten. En Zakaria heeft het dan over universiteiten in Singapore, Zuid Korea, Japan en India. Blijkbaar zien steeds meer instellingen in dat studenten méér moeten kennen dan de programmatie van computers en in staat zijn er een compleet verhaal rond te bouwen.
Hiermee komen we ook tot een paradox. Alhoewel veel jongeren in de VS slecht opgeleid zijn, blijft het land een magneet voor de meest intelligente mensen in de wereld. Dat komt volgens de auteur omdat het land zoveel immigranten toelaat, iets waarover we in Europa zouden moeten nadenken gezien de vluchtelingencrisis. De beste manier om ongelijkheid te bestrijden is evenwel een ‘zo breed mogelijke toegang tot goed onderwijs’, aldus Zakaria. De Chinezen zijn daar volop mee bezig, al komt het schoolsysteem vaak neer op klakkeloos uit het hoofd leren. Maar in de VS zien we een evolutie van gratis onderwijs in de jaren 60 naar een fenomenale stijging van het inschrijvingsgeld waardoor alleen de rijken en de sportief uitmuntende studenten nog toegang krijgen. Juist die kostenstijging vormt een rem op de liberal education, schrijft de auteur. ‘Ouders die zich zorgen maken om de hoge kosten, (gaan) zich nog meer zorgen maken over de juiste studiekeuze van hun zoon en dochter, en of het vak dat die heeft gekozen wel tot een goedbetaalde baan leidt’.
Toch blijft Zakaria overtuigd van het belang van de geesteswetenschappen. Al kan dat alles veranderen door de opkomst van het online-onderwijs dat steeds meer gevolgd wordt. Zowat iedereen in de wereld kan de beste lessen volgen via het internet. Zakaria geeft toe dat hij de impact ervan nog niet helemaal kan overzien, maar het is duidelijk dat we ook op het vlak van onderwijs voor een technologische revolutie staan. Al staat die geen alfawetenschappen in de weg. In elk geval wordt kennis steeds meer verspreid en dat is een goede zaak. Want juist kennis heeft, in weerwil van religieuze dogma’s, geleid tot een hogere levensverwachting, minder ziektes, meer vrede en een afname van geweld. Afschaffing van de slavernij, meer rechten voor vrouwen, minder kinderarbeid, gelijkheid voor homo’s, het zijn allemaal zaken die voortvloeien uit liberaal humanistische ideeën, en dus een liberale opleiding, aldus de auteur die vooral een afkeer heeft voor nationalisme en religie die kennis tegenhouden.
Zakaria keert zich ook tegen het doemdenken dat de jeugd van tegenwoordig narcistisch en egoïstisch zou zijn. Dat klopt niet. Ze willen juist veel goed doen. Vandaar hun inzet voor allerlei NGO’s, goede doelen en, jawel, het stichten van een gezin. Daarmee zegt Zakaria eigenlijk dat geld niet gelukkig maakt en dat jongeren dus niet moeten studeren om later veel te verdienen. Juist via een liberal education zijn ze in staat tot meer empathie en respect voor de ander. Lof van de geesteswetenschappen is dan ook een hartstochtelijk pleidooi voor een brede verwerving van kennis op alle vlakken, een onderdompeling in filosofie, literatuur en geschiedenis als wapens tegen eenzijdigheid en populisme. Het boek moet dan ook breed gelezen worden door onderwijzers, politici en filosofen die het goed menen met de opvoeding van onze kinderen. Omdat ‘ik begrijp het’ beter is dan ‘ik weet het’.
Fareed Zakaria, Lof van de geesteswetenschappen, Atlas/Contact, 2016
Recensie door Dirk Verhofstadt
